FAKTY SPOŁECZNE

Faktem społecznym jest wszelki sposób postępowania, utrwalony lub nie, zdolny do wywierania na jednostkę zewnętrznego przymusu lub taki, który jest w danym społeczeństwie powszechny, mający jednak własną egzystencję, niezależną od jego jednostkowych manifestacji.

Aby powstał fakt społeczny muszą zmieszać się ze sobą działania wielu jednostek i z tej kombinacji powinno wyłonić się coś nowego. Ponieważ owa synteza odbywa się na zewnątrz każdego z nas i łączą się w niej liczne świadomości, jej skutkiem jest nieuchronne ustanowienie poza nami pewnych sposobów działania.

CHARAKTERYSTYKA FAKTÓW SPOŁECZNYCH

• przymusowe (np. nadzór, kary, konwenanse, 10 przykazań) - pojęcie przymusu społecznego zakłada, że zbiorowe sposoby działania czy myślenia odznaczają się realnością zewnętrzną wobec jednostek, które w każdej chwili muszą się im podporządkowywać. Rzeczy te mają swoją własną egzystencję, jednostka zastaje je gotowe i nie ma na nie żadnego wpływu, zmuszona jest więc liczyć się z nimi. Istnienie swoje zawdzięczają imperatywnej i przemożnej sile, przez co narzucają się jednostce. Obecność tej siły poznaje się z kolei bądź po istnieniu jakiejś określonej sankcji, bądź po oporze, jaki fakt stawia każdemu przedsięwzięciu indywidualnemu;

• nienamacalne - nie są rzeczami materialnymi;

• zewnętrzne - posiadają właściwość egzystowania na zewnątrz świadomości indywidualnych, są rzeczywistością obiektywną, ponieważ nie ja je stworzyłem, a jedynie przyswoiłem poprzez wychowanie;

• powszechne - dotyczą wszystkich;

• utrwalone - w postaci rytuałów, zwyczajów i obyczajów i innych zorganizowanych form, są narzędziem cykliczności;

• sui generis - całość zbioru faktów, który tworzy rzeczywistość zewnętrzną;

• niezależne od jednostek - tkwią w wytwarzającym je społeczeństwie, a nie w jego częściach. W tym sensie fakty społeczne są zewnętrzne wobec świadomości indywidualnych. Mają inne podłoże niż psychiczne, zachodzą w innym środowisku i zależą od innych warunków;

• mają własną egzystencję.

PRZYKŁADY FAKTÓW SPOŁECZNYCH

rola społeczna (brata, ojca, matki), wierzenia i praktyki religijne, system znaków, system monetarny

SUI GENERIS

Życia nie można rozłożyć na składniki - jest ono jednością. Życie jest w całości, nie w częściach. Synteza taka, sui generis, wyłania nowe zjawiska, odmienne od tych, które zachodzą w samotnych świadomościach. Ilekroć jakieś elementy łączą się, wyłaniając przez to połączenie nowe zjawiska, należy przypuszczać, że owe zjawiska polegają nie na swoich elementach, ale na całości utworzonej przez ich związek.

ZASADY OBSERWACJI FAKTÓW SPOŁECZNYCH

• rozpatrywać fakty społeczne jak rzeczy - nie oznacza to, że fakty społeczne są rzeczami materialnymi, ale że są one rzeczami na tej samej zasadzie, co rzeczy materialne. Rzecz, którą poznaje się z zewnątrz, jest przeciwstawna idei poznawanej od wewnątrz. Rzeczą jest wszelki przedmiot poznania, który może być zrozumiany jedynie pod warunkiem wyjścia poza samego siebie, w drodze obserwacji i eksperymentów, stopniowego przechodzenia od cech najbardziej zewnętrznych i bezpośrednio dostępnych do cech mniej widocznych i głębszych. Traktowanie faktów jak rzeczy polega na uznaniu w chwili rozpoczęcia studiów słuszności zasady, że nie wiemy niczego tym, czym rzeczy są. Rzecz rozpoznaje się po tym, że nie można jej zmienić mocą samego aktu woli. Nie znaczy to, że jest ona odporna na wszelką modyfikację, ale by dokonać zmiany, nie wystarczy jej chcieć. Potrzebny jest wysiłek, ponieważ rzecz stawia opór. Fakty społeczne należy rozpatrywać dosłownie jak rzeczy.

Człowiek, żyjąc pośród rzeczy, wytwarza na ich temat idee (pojęcia pospolite i pojęcia wstępne F. Bacona) - schematyczne i powierzchowne przedstawienia, według których kieruje swoim postępowaniem. Idee są wytworami potocznego doświadczenia i mają na celu zaspokoić naglące potrzeby życiowe. Zniekształcają one w naszych oczach prawdziwy wygląd rzeczy, a my bierzemy je za rzeczy same;

• systematycznie usuwać wszelkie wyobrażenia (praenotiones) - w momencie określania przedmiotu swego badania oraz w trakcie przeprowadzania dowodów nie można korzystać z pojęć ukształtowanych poza nauką.

METODA BADANIA FAKTÓW SPOŁECZNYCH

• zdefiniować rzeczy, które zostaną poddane analizie - przedmiotem badań należy czynić jedynie grupę zjawisk (sui generis) uprzednio zdefiniowanych przez pewne wspólne im cechy zewnętrzne (za pomocą elementu wchodzącego w skład ich natury, a nie przez ich odnoszenie do pojęcia idealnego) i obejmować tym samym badaniem wszystkie zjawiska, które odpowiadają danej definicji.

• oczyścić fakty ze wszystkiego co zmienne, przejściowe i subiektywne.

4. EMILE DURKHEIM
Emil Durkheim, Zasady metody socjologicznej: Przedmowa, Co to jest fakt społeczny, Zasady obserwacji faktów społecznych

3

HISTORIA MYŚLI SOCJOLOGICZNEJ - ĆWICZENIA

RELIGIA = RZECZYWISTOŚĆ SUI GENERIS

Rytuały, obrzędy

Kapłani

Symbole

Doktryny, święte księgi, dogmaty, kodeksy moralne

Wiara

---