UKŁAD AUTONOMICZNY RECEPTORY-
Białka w: błonie komórkowej (łączy się z nimi większość hormonów, neuroprzekaźników i
leków), cytoplazmie komórki (łączą się z nimi hormony sterydowe), jądrze komórkowym
(łączą się z nimi hormony tarczycy)
W wyniku pobudzenia receptora dochodzi do zmian w komórce: zmiana przepuszczalności
kanałów jonowych min. dla Na, K, Ca; aktywacja lub dezaktywacja enzymów komórkowych
katalizujących procesy metaboliczne w komórce; synteza aminokwasów i białek w jądrze
komórkowym.
RODZAJE SUBSTANCJI łączących się z receptorem: AGONIŚCI / ANTAGONIŚCI (blokery, inhibitory) Agoniści - duże powinowactwo do receptora i duża aktywność wewnętrzna Antagoniści- duże powinowactwo, mała aktywność wewnętrzna
Ale: beta-bloker z własną aktywnością wewnętrzną - acebutolol (mniej korzystny w chorobie wieńcowej niż beta-blokery bez własnej aktywności wewnętrznej, ponieważ w chorobie wieńcowej i zawale serca dążymy do zmniejszenia obciążenia serca pracą, aby sercu wystarczało zmniejszone ukrwienie jakie ma miejsce w chorobie niedokrwiennej; beta bloker z własną aktywnością pobudza serce do pracy)
PODZIAŁ UKŁADU NERWOWEGO
Ośrodkowy i obwodowy (somatyczny i autonomiczny=wegetatywny)
UKŁAD AUTONOMICZNY:
Współczulny=adrenergiczny=sympatyczny
Przywspółczulny=cholinergiczny=parasympatyczny
Współczulny: ośrodki w rdzeniu kręgowym (Th1-L3), nerw przedzwojowy (krótki), zwój pnia współczulnego położony wzdłuż kręgosłupa, nerw pozazwojowy (długi) Przywspółczulny: ośrodki w pniu mózgu (dla nerwów czaszkowych) i w rdzeniu kręgowym (S1-S4), nerw przedzwojowy (długi), zwój (zwoje przywspółczulne leżą w pobliżu unerwianych narządów), nerw pozazwojowy (krótki)
Połączenie nerwu przedzwojowego z pozazwojowym w zwoju: neuroprzekaźnik Acetylocholina ; receptory N i M
Połączenie nerwu pozazwojowego z komórką efektorową (komórka mięśnia gładkiego, komórka gruczołowa itp.) : neuroprzekaźnik w układzie współczulnym - Noradrenalina, w ukł. przywspółczulnym - Acetylocholina (receptor M)
Nerwy pozazwojowe dochodzą do narządów wewnętrznych , mięśni gładkich, naczyń krwionośnych, serca, gruczołów.
ADRENALINA - siła działania : β2 > β1 > α2 > α1 NORADRENALINA - siła działania : αl > α2 > β1 > β2
Adrenalina (1:1000) - drogi podania w reanimacji: iv. (lmg), dotchawiczo (do rurki intubacyjnej) (2-3mg w 10 ml 0.9%NaCl), ewentualnie w innych sytuacjach (np. wstrząs anafilaktyczny): s.c, im.
LEKI WPŁYWAJĄCE NA UKŁAD AUTONOMICZNY
SYMPATYKOMIMETYKI=ADRENOMIMETYKI (pobudzają ukł. współczulny) SYMPATYKOLITYKI=ADRENOLITYKI (hamują ukł. współczulny) PARASYMPATYKOMIMETYKI=CHOLINOMIMETYKI (pobudzają ukł. przywspółcz.) PARASYMPATYKOLITYKI=CHOLINOLITYKI (hamują ukł. przywspółczulny)
Zjawisko up regulation i down regulation dotyczące receptorów- naturalną reakcją organizmu na blokowanie receptorów jest zwiększenie ich liczby aby zachować czynność narządu; reakcją na stymulację jest zmniejszanie receptorów aby tą stymulację zmniejszyć, (up regulation - znaczenie przy odstawianiu beta-blokerów!: w wyniku stosowania beta blokerów dochodzi w sercu do zwiększenia ilości receptorów beta; w chwili nagłego odstawienia leków z tej grupy dochodzi do nadmiernej stymulacji współczulnej co u pacjenta z chorobą wieńcową może doprowadzić do niedokrwienia serca lub nawet zawału; aby tego uniknąć należy leki te odstawiać stopniowo) (down regulation - znaczenie przy stosowaniu np. beta-mimetyków bez sterydów wziewnych w astmie: stosowanie samych beta mimetyków długodziałających prowadzi do zmniejszenia liczby receptorów beta2 w drogach oskrzelowych co wymaga stosowania większych dawek tych leków bo dotychczasowe przestają być skuteczne; aby tego uniknąć należy jednocześnie stosować sterydy wziewne, które zapobiegają zjawisku down regulation).
ADRENOMIMETYK : efedryna, pseudoefedryna. Uwalnia NA (noradrenalinę); pobudza receptory a i B. Pobudza cun (centralny układ nerwowy); stosowana m.in.w leczeniu narkolepsji; obkurcza naczynia krwionośne (np. w lekach stosowanych w katarze, zapaleniu zatok).
Amfetamina, kokaina : zwiększają uwalnianie NA i D (dopaminy). Uzależniają. Dopamina jest neuroprzekaźnikiem w cun, w tzw. układzie nagrody warunkującym poczucie szczęścia. Amfetamina: amina sympatykomimetyczna pobudzająca pośrednio układ współczulny. Pobudza zwłaszcza korę mózgową, ośrodek oddechowy i naczynioruchowy, zmniejsza zmęczenie i odczuwanie głodu, poprawia nastrój, poprawia koncentrację. Objawy zatrucia: bóle i zawroty głowy, bezsenność, przyspieszenie mowy, rozszerzenie źrenic, drżenia mięśniowe, pobudzenie psychoruchowe, halucynacje, wymioty, biegunka, tachykardia, arytmia, bladość, potliwość. W silnym zatruciu utrata przytomności, drgawki, spadek ciśnienia i zgon (porażenie ośrodka oddechowego). Do kilku godzin od zatrucia należy wykonać płukanie żołądka lub sprowokować wymioty, potem podać węgiel aktywowany (lg/kg mc); można podać np. benzodiazepiny (np. diazepam Relanium) w celu zniesienia objawów z cun (centralny układ nerwowy).
Układ współczulny warunkuje pobudzenie cun i dobry nastrój.
Działania uboczne beta-blokerów przenikających do cun (propranolol) - depresja.
UKŁAD WSPÓŁCZULNY - AKTYWACJA, MOBILIZACJA, WYSIŁEK, EMOCJE, WYDATKOWANIE ENERGII.
Aminy katecholowe: adrenalina, noradrenalina, dopamina - produkowane w neuronach i
rdzeniu nadnerczy (D—>NA—>A). Epinefryna to odpowiednik adrenaliny produkowany
syntetycznie.
UKŁAD PRZYWSPÓŁCZULNY - SPOCZYNEK, REGENERACJA,
GROMADZENIE ENERGII.
Acetylocholina - produkowana w neuronach.
ADRENALINA (Epinefryna), NORADRENALINA (Norepinefryna, preparat Levonor):
złożone działanie:
Podnosi ciśnienie przez skurcz naczyń (rec. α) i stymulację serca (rec. β1)
Obniża ciśnienie przez odruch z baroreceptorów w zatoce szyjnej (wzrost ciśnienia —>
odruch z baroreceptorów przez cun i nerw błędny —► rozkurcz naczyń i zwolnienie
rytmu serca) oraz przez pobudzenie rec. β2 w naczyniach i rec. <α2 presynaptycznych.
W sumie przyspieszają skurcze serca i zwiększają ich siłę oraz podnoszą ciśnienie. Dawki: w pompie: epinefryna l-2μg/min podnosi ciśnienie, 4μg/min przyspiesza rytm serca i zwiększa siłę skurczu, stosowana też w większych dawkach; norepinefryna 2-10μg/min zwiększa ciśnienie, przyspiesza rytm i zwiększa siłę skurczów serca. Oba leki mogą pogarszać przepływ nerkowy oraz spowodować niedokrwienie tkanek i narządów. Ich okres półtrwania to ok. 1-2 min.
DOPAMINA (jej syntetyczna pochodna to DOBUTAMINA, która jednak nie pobudza
układu współczulnego ale stymuluje rec. βl):
poprawiają kurczliwość serca bez nadmiernego przyspieszenia rytmu, poprawiają przepływ wieńcowy a dopamina nerkowy, zmniejszają opór obwodowy (naczyń tętniczych) - stosowane razem poprawiają wydolność serca przy utrzymaniu ciśnienia tętniczego i zapewniają dobry przepływ nerkowy co zapobiega niewydolności nerek. Stosowane gdy trzeba zwiększyć siłę skurczów serca bez przyspieszania rytmu i gwałtownego podnoszenia ciśnienia tętniczego (czyli przy ciśnieniu nie mniejszym niż 80-90mmHg). Dawki: w pompie: dobutamina 2-7μg/kg/min i więcej aby trochę zwiększać ciśnienie tętnicze, dopamina 2-4μg/kg/min zwiększa przepływ nerkowy (>5μg/kg/min przyspiesza rytm serca i podnosi ciśnienie). Okres półtrwania tych leków jest b. krótki (ok. 2 min; max efekt po 10 min od podania iv.) więc dawkę zmienia się na bieżąco obserwując stan kliniczny chorego (tętno, ciśnienie...).
UKŁAD WSPOŁCZULNY RECEPTORY α
αl - naczynia; mięśnie gładkie prostaty i szyi pęcherza moczowego - skurcz
α2 - autoreceptor w błonie presynaptycznej (zakończenie nerwu pozazwojowego); jego
pobudzenie zmniejsza wydzielanie NA czyli w efekcie hamuje działanie układu
współczulnego
Selektywni agoniści rec. αl —► skurcz naczyń
Substancje farmakologiczne: ksylometazolina (Xylogel), oksymetazolina (Nasivin, Afrin),
nafazolina (Oculosan), tetryzolina stosowane w kroplach obkurczających naczynia w błonie
śluzowej nosa oraz naczynia spojówek. Fenylefryna stosowana w tabletkach (leki podnoszące
ciśnienie oraz stosowane w katarze np. Coldrex).
Działania uboczne: ↑ RR Ostrożnie w NT, chorobie wieńcowej, zwężeniu naczyń
obwodowych!.
Selektywni agoniści rec. α2 - klonidyna - zmniejsza wydzielanie NA z neuronów —> ↓ HR
(heart ratę - rytm serca) ↑ RR (ciśnienie tętnicze). Nie wolno nagle odstawiać (down
regulation rec. a2). Rzadko stosowana z powodu silnych działań ubocznych.
Antagoniści rec αl : prazosyna, doksazosyna, terazosyna; stosowane w NT (nadciśnieniu tętniczym) i BPH (łagodnym rozroście prostaty) z utrudnionym oddawaniem moczu. Podajemy wieczorem, zaczynamy od małych dawek bo leki te mogą wywołać nagły ↓ RR.
Antagoniści αl, α2 - fentolamina ( (-)α1; (-)α2 -> ↑NA —► (+) rec β1, β2) ostatecznie przeważa działanie rozkurczające naczynia (blok rec. α1) - lek stosowany dożylnie lub domięśniowo w celu obniżenia RR w guzie chromochłonnym rdzenia nadnerczy.
RECEPTORY β
β3 - tkanka tłuszczowa
βl - serce β2 - naczynia, oskrzela, macica
Serce βl > β2 (↑HR)
β2 - rozkurcz naczyń, rozszerzenie oskrzeli, rozkurcz macicy
β1 i β2 agonista - izoprenalina, orcyprenalina; stosowane w ataku astmy i w reanimacji (↑RR)
Bl agonista - dobutamina stosowana w ostrej niewydolności serca; zwiększa siłę skurczu
serca i nieznacznie przyspiesza rytm serca, nie wpływa na RR.
β2 agoniści - stosowane w astmie (najczęściej wziewnie poza Salbutamolem, który ma też
postać syropu i tabletek):
krótkodziałający (szybki początek działania i krótki czas działania, stosowane doraźnie w
napadzie duszności): salbutamol (Salbutamol, Ventolin), fenoterol (Berotec, Berodual),
długodziałający (różnie długi początek działania, stosowane regularnie 2 razy dziennie):
formoterol (Foradil, Zafiron, Oxis), salmeterol (Serevent);
- fenoterol (tabletki) w zagrażającym przedwczesnym porodzie.
DZIAŁANIE β2 agonistów: rozkurcz oskrzeli i macicy. Działania uboczne: ↑ HR, arytmia, kołatanie serca, drżenie mięśniowe.
β antagoniści (beta-blokery):
Nieselektywni (βl i β2 antagoniści) (propranolol). Kardioselektywni (βl antagoniści)
(metoprolol, acebutolol, bisoprolol, atenolol).
Acebutolol - z aktywnością wewnętrzną.
Stosowane w NT, zaburzeniach rytmu serca, jaskrze, nadczynności tarczycy, chorobie
niedokrwiennej serca (chorobie wieńcowej); u każdego pacjenta po zawale serca.
DZIAŁANIE (blokowanie rec. βl): zwolnienie HR, zmniejszenie kurczliwości serca, ↓ RR.
Działania uboczne (blokowanie rec. β2) : skurcz oskrzeli, skurcz naczyń obwodowych
(niedokrwienie np. kończyn), skurcze macicy. Działania uboczne: rzadkoskurcz, zaburzenia
przewodzenia w sercu, ↓ RR, skurcz oskrzeli, impotencja, pogorszenie nastroju.
Przeciwwskazania: bradykardia, blok przewodzenia w sercu, chromanie przestankowe, astma,
depresja.
Złożone blokery układu współczulnego - αl, β1 antagoniści - Labetalol, Carvedilol (zastosowanie jak beta blokery ale mniej działań ubocznych).
Astma - generalnie beta-blokery przeciwwskazane, ewentualnie lepsze beta-blokery kardioselektywne.
Angina Prinzmetala (skurcz naczyń wieńcowych) - beta-blokery przeciwwskazane bo blokują rozkurczowe działanie rec. β2.
Pheochromocytoma (guz chromochłonny) - wyrzut adrenaliny z nadnerczy —> stymulacja rec α i β. Beta-bloker nieskuteczny. Leczenie: fentolamina αl α2 antagonista).
Blok przewodzenia w sercu - leczenie: atropina (0.5-1 mg jednorazowo do dawki łącznej 3mg), orcyprenalina, izoprenalina.
PODSTAWOWE OBJAWY POBUDZENIA UKŁADU WSPÓŁCZULNEGO I PRZYWSPÓŁCZULNEGO |
||
układ układ współczulny przywspółczulny |
||
Serce Rytm Siła skurczu |
przyspieszenie nasilenie |
zwolnienie osłabienie |
Naczynia |
skurcz |
rozkurcz |
Oskrzela |
rozkurcz |
skurcz |
Przewód pokarmowy perystaltyka |
zwolnienie |
przyspieszenie |
Układ moczowy pęcherz |
rozkurcz |
skurcz |
Gruczoły łzowe ślinowe potowe |
wydzielanie, zagęszczanie wydzielanie, zagęszczanie |
wydzielanie wydzielanie, rozwodnienie wydzielanie, rozwodnienie |
Oko źrenica |
rozszerzenie |
zwężenie |
WWW.RatownictwoMedyczne.Friko.p1 farmakologia