Rozwój po adolescencji, ćw. 2. Natura rozwoju

Trempała J. (2000). Modele rozwoju człowieka. Czas i zmiana. R. 1 - Pojęcie zmiany rozwojowej. Bydgoszcz: Wydawnictwo Naukowe AB, s. 14-26.

1. POJĘCIE ZMIANY ROZWOJOWEJ

- przedmiot badań psychologów rozwojowych = różnice w stanie funkcji, czynności czy procesów psychicznych, obserwowalne w różnych punktach upływającego czasu;

- ważne są informacje nt zmian zachodzących w stanach rozwojowych wraz z upływem czasu.

1.1. Pojęcie rozwoju

- refleksja, świadomość przemijania, sprawiły, że w poznaniu ludzkim ukształtowało się pojęcie rozwoju;

- ewolucja poglądów nt rozwoju:

• greccy dialektycy przyrody - przemiany i przemijanie

• chrześcijańskie nurty filozofii średniowiecznej - rola dziedziczenia

• brytyjscy empiryści - indywidualne doświadczenie

• filozofia Kanta i Hegla

- mimo bogatej historii, termin „rozwój” do dziś nie został jednoznacznie zdefiniowany i wzbudza dyskusje;

- dwie tradycje uprawiania psychologii rozwojowej:

1. tradycja psychologii rozwoju dzieci i młodzieży:

- psychika człowieka dorosłego traktowana jako domena psychologii ogólnej;

- inspirowana koncepcjami biologicznymi;

- rozwój = proces kumulowania/ integrowania zmian kierunkowych, uniwersalnych, progresywnych, dążących do lepszego funkcjonowania;

- zmiana, uporządkowanie, nieodwracalność, określony stan końcowy - są pozytywne;

- kryterium zmiany rozwojowej = stopień progresywności w stosunku do zmian wcześniejszych.

2. psychologia rozwoju człowieka w ciągu życia:

- początki: filozof Tetens, G. Jung i Ch. Buehler (20., 30. XX w.);

- rozwój człowieka od urodzenia do śmierci;

- zapomniana, odżyła dopiero w latach 80tych Baltes, Lerner, Brim;

- rozwój nie jest jednokierunkowy i jednowymiarowy;

- istotą rozwoju nie jest wzrost, ale zmiana dokonująca się w czasie;

- cecha charakterystyczna rozwoju = plastyczność - to ona umożliwia wielokierunkowość rozwoju indywidualnego zależną od zasobów indywidualnych i środowiskowych;

- kryterium zmiany rozwojowej = adaptacyjność - dzięki niej jednostka konstruuje jakościowo nowe relacje ze światem zewnętrznym.

- z filozoficznego punktu widzenia pojęcie rozwoju jest stosowane we współczesnej psychologii w dwóch podstawowych znaczeniach:

1. rozwój pojmowany jako wzrost - do coraz wyższego, doskonalszego, b. złożonego;

2. rozwój pojmowany jako zmiana - zachodząca wraz z upływem czasu.

• stąd większość badaczy uważa, że rozwój charakteryzują zmiany wyrażające wzrost, ale:

- np. Baltes: rozwój człowieka nie jest monolitycznym procesem zmian wyłącznie progresywnych;

- np. Trautner: można nawet spokojnie zrezygnować z pojęcia rozwoju w psychologii. Wystarczą kategorie zmiany i procesu.

- w czym badacze się zgadzają? Że rozwój oznacza zmianę.

• zmiana = różnica w stanie danego obiektu lub organizacji struktury psychicznej obserwowana wraz z upływem czasu;

• Tyszkowa - można to nawet zapisać w formule:

Z = f (C)

Z - zmiana; f - funkcja; C - czas

Formuła rozwija się do

Zx = f (SxT2 - SxT1)

x - dane zjawisko; S - stan badanego zjawiska; T1 i T2 - dwa różne punkty czasu

- z powyższego wynika, że zmiana i czas to kluczowe kategorie rozwoju człowieka, ale sprawa komplikuje się, bo: zjawisko czasu jest bardzo złożone, zachowanie człowieka nie zależy od czasu (zmienność czasowa) ale także od sytuacji (zmienność przestrzenna/ międzysytuacyjna);

- reasumując: sam czas nie jest wystarczającym kryterium rozwoju. Wnioskując o rozwoju należy uwzględniać całą przestrzeń zmienności dokonującą się w tym czasie.

1.2. Własności zmian rozwojowych

- podstawowe pytanie: czy każda zmiana oznacza rozwój?

- wg ujęcia tradycyjnego: zmiana rozwojowa to długotrwałe przekształcenia struktury psychicznej lub zachowania jednostki, które tworzą nieodwracalną i uniwersalnie uporządkowaną sekwencję zmian ukierunkowanych na osiągnięcie określonego stanu końcowego jako pewnego standardu rozwoju. Standard ten to zarazem cel rozwoju.

- kontrowersje w dyskusji nt właściwości zmian rozwojowych:

• problem ukierunkowania i stadialności - zależą od przyjętych założeń o naturze zmian rozwojowych

• problem autonomiczności - zależy od przyjętych założeń nt mechanizmów powstawania zmian rozwojowych.

PROBLEM 1. Rozwój polega na kumulowaniu/ integrowaniu się zmian. Zmiany wyrastają z poprzednich i są ich kontynuacją. Dochodzi do ilościowych oraz jakościowych przekształceń. Większość badaczy zakłada jednokierunkowość zmian i ich celowość. Ale:

- np. Baltes: rozwój jest procesem zmian wielokierunkowych, które przebiegają wzdłuż wielu wymiarów i mogą przebiegać w wielu różnych kierunkach;

- np. Trautner: nie można określić kierunku rozwoju na podstawie obserwacji zmian stanu zjawiska w dwóch punktach kontinuum czasu.

dalej… PROBLEM 2. problem stadialności zmian rozwojowych…

- zwykle rozwój pojmowany jest jako stała i uniwersalna sekwencja przekształcania się funkcjonowania lub organizacji struktury psychicznej, którą ujmuje się w stadia rozwojowe

• każde stadium wykazuje własności nieredukowalne do własności niższych poziomów;

• ważne są zmiany jakościowe, skokowe, nagłe. Ale:

- np. Crow, Hurlock: rozwój nie jest stadialny, ale ma ciągły charakter ilościowego kumulowania efektów uczenia się;

- np. Brainerd: rozwój to systematyczne, ciągłe, stopniowe przekształcenia strukturalne.

PROBLEM 3. Jeśli zmiany rozwojowe są ukierunkowane i stadialne, to są też autonomiczne, czyli: źródła zmian rozwojowych tkwią w układzie, który rozwija się, a wszystko jest predeterminowane przez wrodzony plan rozwoju (Freud, Erikson) lub przez prawa organizowania się struktury psychicznej (Piaget, Kohlberg). Ale:

- np. Baltes: rola pozanormatywnych zdarzeń życiowych (czynniki biologiczne i środowiskowe);

- np. Lerner: rola interakcji pomiędzy czynnikami implikującymi zmiany rozwojowe.

• ogólnie to przydatne jest przeciwstawienie „stawanie się vs istnienie” obecne w psychologii humanistycznej można przyjąć, że istotą rozwoju jest stawanie się w procesie istnienia.

• Ale znowu pojawia się pytanie o celowość istnienia i ukierunkowanie procesu stawania się… i tu:

- np. Maslow, Frankl, Buehler: celem rozwoju jest realizowanie własnych możliwości, zmiana rozwojowa wyraża się w realizowaniu własnego potencjału. Rozwój taki zakłada ukierunkowanie, ale jednocześnie potencjalność i indywidualność zmian.

1.3. Rodzaje zmian rozwojowych

1. z punktu widzenia rozwoju ontogenetycznego:

• ilościowe i jakościowe

• ciągłe i skokowe

• ukierunkowane i nieukierunkowane

• globalne i elementarne

2. ze względu na mechanizmy powstawania zmian:

• dziedziczone i uwarunkowane środowiskowo

• wynikłe z dojrzewania i wynikłe z uczenia się

3. z perspektywy skutków rozwoju (dot. zmian w aktywności):

• różnicowanie się i integrowanie

• uwewnętrznianie i uzewnętrznianie

• indywidualizacja i socjalizacja

• uświadomienie i automatyzacja

4. z punktu widzenia przedmiotu badań psychologii rozwojowej:

• zmiany filogenetyczne - dot. różnic w przejawach życia psychicznego, które obserwuje się w historii rozwoju gatunków, czyli w ewolucji od organizmów najprostszych do najbardziej złożonych

• zmiany antropogenetyczne - oznaczają przemiany, jakie dokonały się i dokonują w historii rozwoju naszego gatunku

• zmiany ontogenetyczne - dotyczą przekształceń w historii życia jednostki

5. ze względu na zakres występowania zmian:

• uniwersalne - u każdego człowieka, ściśle powiązane z wiekiem; biologia i środowisko

• wspólne - dotyczą grupy osób podzielających te same doświadczenia w określonym wieku życia; biologia, społeczeństwo, historia

• indywidualne - specyficzne dla danej jednostki, unikatowe; ważne są losowe, rzadko doświadczane zdarzenia biologiczne i środowiskowe

6. E. Hurlock - podział ontogenetycznych zmian rozwojowych:

• wielkość

• proporcja

• zanikanie dawnych własności

• pojawianie się nowych własności

czy można powyższe skompilować w jedną klasyfikację? Wg Trempały jest to trudne i rozważania trzeba ograniczyć do niektórych kryteriów:

1. czas występowania - (filog, antropog, ontog) podstawowe i najbardziej ogólne kryterium podziału zmian rozwojowych

2. zakres występowania (uniwersalne - wiążą się z filogenezą i antropogenezą, wspólne - wiążą się z antropogenezą kulturową i biologiczną, indywidualne- wiążą się z ontogenezą)

3. natura zmian rozwojowych (ilość vs jakość i ciągłość vs skokowość)

Ogólny Model Rozwoju: błędem jest koncentrowanie badań nad przemianami w przejawach życia psychicznego na jednym gatunku, jednej kulturze i jednej generacji, albo na wczesnych fazach ontogenezy, bowiem ogranicza to zakres wnioskowania.

• psychologia rozwoju dzieci i młodzieży jest właśnie taka… ograniczona : - D

• a nam chodzi przecież o odkrycie ogólnych praw rozwoju psychicznego, badanie roli pozanormatywnych zdarzeń życiowych etc.

• postulaty zawarte w OMR realizuje life - span developmental psychology

1

---