Głowiński `Nowomowa po polsku'

Termin newspeak ukuty przez Georga Orwella (`1984'); quasi-język (a nie styl społeczny, bo styl nie jest uniwersalny, a nowomowa chce być i jest). Powstała na gruncie publicystyki społecznej; jest przede wszystkim językiem pisanym (włączając w to przemówienia)

Właściwości:

1.język jednowartościowy, narzucanie znaku wartości, znaczenie podporządkowane wyrazistej ocenie

2.synteza elementów pragmatycznych i rytualnych. Konserwatyzm nowomowa.

3.element magiczny : słowa tworzą rzeczywistość; istnieje to, o czym się mówi i zarazem nie istnieje to, o czym się nie mówi. Mówi się o stanach pożądanych tak jakby były rzeczywistymi

4.arbitralność decyzji dotyczących słów, wyrażeń etc. będących w łasce. Nowomowa jest mową manipulowaną.

Apodyktyczność n. znaki wartości, oceny nie podlegają dyskusji, są jednowymiarowe i bezpośrednio dane odbiorcy (np. slogan). Wartościowane są już elementy, a nie dopiero gotowa wypowiedź.

Mnożenie przymiotników: wprowadzają one element oceny; ocena ta staje się ważniejsza niż sens i znaczenie.

Immanentna aksjologia (?) języka: n. jej nie ignoruje, ale się jej nie poddaje

W n. słów wyraźnie zabarwionych oceniająco (nie po myśli n.) albo się unika albo dodaje się im stosowne komentarze; słów neutralnych nie ma, po prostu wiadomo, że pewne słowa trzeba odczytywać negatywnie.

Symbolizacja: każdy element wypowiedzi musi symbolizować pewną wartość. Symbolizacja może dotyczyć nawet imion własnych.

Brak synonimów: żeby nie było nieporozumień w kwestii wartościowania oraz by ograniczyć możliwości wyborów językowych

Szyk wyrazów: w zdaniu tak jak w rzeczywistości (ma być), np. partia i rząd (a nie rząd i partia)

Figury retoryczne: udosłownione metafory, tropy, peryfrazy (umożliwiające oceny i będące interpretacją)

Manipulacja eufemizmami i hiperbolami (sukcesy i porażki nasze i wroga)

Chwyty poetyckie: dwuznaczność słów

Język ezopowy: enigmatyczne ogólniki, (gdy nie można powiedzieć czegoś wprost, zwłaszcza dramatycznego)

Ograniczenia n.: zewnętrzne i wewnętrzne (zróżnicowane substyle, idea słów zarezerwowanych [dla danego kontekstu])

Nowomowa a język klasyczny (wroga):

Niemożliwa izolacja, ale również niemożliwy dialog. Przeważnie n. język klasyczny komentuje i refutuje, czasem przejmuje i przekształca jego elementy. Strategia kontrhaseł lub rozwlekłych wyjaśnień wobec haseł języka klasycznego. Cytaty: język cytatu nie może naruszać zasad n. N. musi korzystać z zasobów języka klasycznego, ponieważ nie można oddziaływać na ludzi używając jedynie tego co nieznane, obce i nieprzyswojone. Istnieją jednak formy charakterystyczne tylko dla n., np. biernik postulatywny (z użyciem przyimka `o' `o pomyślny rozwój fabryki')

n. niszczy język poprzez tworzenie bełkotu, w którym ocena góruje nad znaczeniem oraz poprzez tworzenie nieufności wobec jakiegokolwiek języka

*przyswojenie n., (czyli języka TV i prasy) jest oznaką awansu społecznego [np. dla chłopów, którzy zrezygnowali z gwary)*

w n. ważne są 1. słowa na stałe związane z pewnymi sytuacjami mówienia oraz 2. sztywne formuły, schematy, stereotypy, frazeologizmy

podstawowe sposoby oddziaływania n.: 1. ograniczenie możliwości wyborów językowych narzucanie jednej, jasnej wartości i interpretacji; 2. zakłócanie komunikacji językowej (poprzez przesunięcia znaczeniowe)

odmiany nowomowy:

1.perswazyjno-propagandowa (dominująca)

2.biurokratyczna (styl najuboższy, najbardziej uschematyzowany). Tu i powyżej znaczny nacisk na odmienność n. od języka klasycznego

3.kiczowo-ludyczny (język zinfantylizowany, ma n. uprzystępnić, zhumanizować)

kwestia zmian w języku: język, który się nie zmienia jest językiem martwym. Nie każda zmiana dokonująca się w języku jest przejawem nowomowa

reakcją na n. jest często jej parodia (współczesna groteska), sama n. też zawiera elementy parodii (niezamierzonej, rzecz jasna)

---