Układ płciowy

1. Rozwój narządów płciowych wewnętrznych

2. Zstępowanie jądra

3. Rozwój narządów płciowych zewnętrznych

4. Homologia narządów płciowych

5. Narządy płciowe męskie

6. Narządy płciowe żeńskie

7. Uwagi kliniczne

Ad 1) Rozwój narządów płciowych wewnętrznych

Układ płciowy jest związany z układem moczowym nie tylko topograficznie, ale przede wszystkim rozwojowo, ponieważ oba różnicują się ze wspólnego zawiązka jakim jest śródnercze, przewody śródnercza (Wolffa) i przewód przyśródnerczowy (Müllera).

U mężczyzn układ ten rozwija się ze śródnercza i przewodu śródnercza, podczas gdy przewód przyśródnerczowy zanika.

U kobiet z kolei rozwija się ze śródnercza i przewodu przyśródnerczowego, a zanikowi ulega przewód Wolffa.

Do 7 tygodnia życia płodowego zarówno narządy wewnętrzne jak i zewnętrzne pozostają niezróżnicowane (brak dymorfizmu płciowego). Stadium to nazywa się stadium niezróżnicowania (gradus indifferentiae seu nondifferentiae neutrale).

W stadium tym występuje niezróżnicowana gonada powstająca z części przyśrodkowej śródnercza.

Od strony bocznej pączkują do niej cewki śródnercza wysyłane przez leżący w jego części bocznej przewód śródnercza.

Dobocznie od śródnercza różnicuje się przewód przyśródnerczowy Müllera (ductus paramesonephricum), który uchodzi do zatoki moczowo-płciowej.

Stadium to jest punktem wyjścia do dalszych przeobrażeń narządów płciowych wewnętrznych.

Zarówno u ♀ i ♂ gonada jest silnie wydłużona (wrzecionowata), później zachowuje swą część środkową (część górna i dolna zanika)

Część dolna:

1. u ♂ przekształca się w moczowód

2. u ♀ przekształca się w więzadło płciowo-pachwinowe (lig. genitoinguinale)

MĘŻCZYZNA (♂):

Z przewodu śródnercza różnicują się cewki odprowadzające jądra, przewód najądrza (ductus epidydymidis), nasieniowód (ductus deferens) i jego wypustka - pęcherzyk nasienny (vesicula seminalis), przewód wytryskowy (ductus eiaculatorius), część sterczowa cewki moczowej. Pozostała część cewki moczowej pochodzi z wpuklającej się zatoki moczowo-płciowej. Jądro zstępując dociera do worka mosznowego.

KOBIETA (♀):

U kobiet do chodzi do zaniku przewodu śródnercza, a rozwojowi ulega przewód przyśródnerczowy. Z przewodu tego powstaje: jajowód (tuba uterina) macica (uterus), pochwa (vagina). Przedsionek pochwy (vestibulum vaginae) powstaje z zatoki moczowo-płciowej.

Błona stekowa we wczesnym okresie zarodkowym zamyka stek, będący końcowym odcinkiem jelita tylnego. Stek ulega podziałowi przez przegrodę moczowo-odbytniczą na część tylną (odbytnicę) i część przednią (pierwotną zatokę moczowo-płciową). Przegroda rozwija się z 3 fałdów: 2 bocznych i 1 górnego. Początek jej rozwoju obserwuje się w stadium 13 wg. Carnegie (ok. 28 dnia) i podąża on w kierunku błony stekowej, łącząc się z nią w stadium 15 (ok. 33 dnia). Błona stekowa posiada dwuwarstwową strukturę. Jej warstwa zewnętrzna jest pochodzenia ektodermalnego, a wewnętrzna endodermalnego. Błona stekowa dzieli się na dwie oddzielne części: przednią - błonę moczowo-płciową i tylną - błonę odbytową. W miejscu ich połączenia rozwija się krocze pierwotne. Około 7 tyg. rozwoju (19 stadium) obserwuje się przerwanie zarówno błony moczowo-płciowej jak i odbytowej.

Pozostałością błony stekowej u kobiet jest błona dziewicza (hymen).

Od 3 m-ca. gonada ♀ i ♂ podlega zstępowaniu.

U ♀ proces ten zachodzi z okolicy lędźwiowej do miednicy mniejszej → zstępowanie wewnętrzne (descensus internus).

Osłonki jądra:

1. osłonka pochwowa jądra (tunica vaginalis testis)

1. blaszka ścienna (lamina parietalis) - periorchium

2. blaszka trzewna (lamina visceralis) - epiorchium

2. powięź nasienna wewnętrzna (fascia spermatica interna)

3. m. dźwigacz jądra (m. cremaster)

4. powięź m. dźwigacza jądra (fascia cremasterica)

5. powięź nasienne zewnętrzna (fascia spermatica externa)

6. błona kurczliwa (tunica dartos)

7. skóra (cutis)

Narządy płciowe zewnętrzne rozwijają się z przedniej części kloaki (steku odchodowego).

Jak wcześniej wspomniano do 7 tygodnia życia płodowego narządy płciowe zarodka pozostają w stadium niezróżnicowanym.

W stadium tym wyróżniamy guzek płciowy (tuberculum genitale = processus genitalis).

Pomiędzy guzkiem płciowym, a odbytem przebiega zatoka moczowo-płciowa. Dobocznie od niej położone są fałdy płciowe (plicae genitales), a najbardziej lateralnie wały płciowe.

Początkowo do kloaki dochodzi odbyt, później dochodzi do podziału poprzez przegrodę moczowo-odbytową.

U ♂ z guzka płciowego rozwija się żołądź prącia. Pomiędzy fałdami płciowymi, które pierwotnie nie są ze sobą zrośnięte powstaje szczelina moczowo-płciowa (fissura urogenitalis). Wały płciowe ulegają powiększeniu i około 8-10 m-ca (księżycowego) ciąży wnikają w ich obręb jądra. Przyjmują one wtedy nazwę moszna (scrotum). Po zarośnięciu szczeliny moczowo-płciowej powstaje szew pośrodkowy moszny.

U ♀ z guzka płciowego tworzy się łechtaczka (clitoridis). Fałdy płciowe nie ulegają zrośnięciu i pomiędzy nimi powstaje zatoka moczowo-płciowa, a z niej wargi sromowe mniejsze. Z wałów płciowych powstają wargi sromowe większe.

Ad 2) Zstępowanie jądra

U ♂ jądra zstępują z okolicy lędźwiowej do moszny. Zstępowanie to odbywa się dwuetapowo:

1. zstępowanie wewnętrzne

2. zstępowanie zewnętrzne

Proces zstępowania jądra zachodzi na skutek dokranialnej (dogłowowej) elongacji tułowia, przez co jądro pozostaje w tyle → pozornie zstępuje. Jest on ukierunkowany przez jądrowód (gubernaculum testis), który łączy dolny koniec jądra z okolicą pierścienia pachwinowego głębokiego.

W czasie zstępowania nasieniowód ulega wydłużeniu, a jądrowód skręceniu. W życiu osobniczym powstanie z niego więzadło mosznowe.

Wyrostek pochwowy otrzewnej powstaje wcześniej niż jądro i lokalizuje się w tej okolicy.

Wraz z wpuklaniem się wyrostka pochwowego otrzewnej i zstępującym za nim jądrem następuje uwypuklanie się powłok brzucha i powstawanie 7 osłonek jądra. Powrózek nasienny ma 4 osłonki (od 2 do 5):

1. osłonka pochwowa jądra (tunica vaginalis testis) → powstaje z otrzewnej ściennej

1. blaszka ścienna (lamina parietalis) - periorchium

2. blaszka trzewna (lamina visceralis) - epiorchium

2. powięź nasienna wewnętrzna (fascia spermatica interna) → powstaje z powięzi wewnętrznej

3. mięsień dźwigacz jądra (m. cremaster) → powstaje z mięśnia skośnego wewnętrznego i m. poprzecznego brzucha

4. powięź mięśnia dźwigacza jądra (fascia cremasterica) → powstaje z powięzi powierzchownej brzucha i rozcięgna m. skośnego zewnętrznego brzucha

5. powięź nasienne zewnętrzna (fascia spermatica externa) → powstaje z powięzi podskórnej

6. błona kurczliwa (tunica dartos) → powstaje z tkanki podskórnej

7. skóra (cutis)

Narządy posiadające wspólne pochodzenie nazywamy narządami homologicznymi.

♂	Stadium niezróżnicowane	♀
jądro	gonada niezróżnicowana	jajnik
spermatogonie	komórki pierwotne (cellulae germinales primodales)	oogonie
cewki nasienne (tubuli seminiferi)	sznury płciowe (funiculi genitales)	pęcherzyki jajnikowe (folliculi ovarii)
komórki podporowe (Sertolego)	nabłonek zarodkowy	komórki ziarniste jajnika (cellulae granulosae)
komórki śródmiąszowe jądra (narząd dokrewny jądra)	mezenchyma gonad	komórki tekalne
jądrowód jąder (gubernaculum testis)	jądrowód	więzadło obłe macicy wiązadło właściwe jajnika
przewodziki odprowadzające jądra	kanaliki śródnercza	nadjajnik
przyjądrze, przewodziki zbaczające, przewód najądrza, nasieniowód, pęcherzyki nasienne	przewód śródnercza (Wolffa)	przyjajnik, przewód Gartnera,
przyczepek jądra	przewód przyśródnerczowy (Müllera)	jajowód, macica
gruczoł sterczowy, łagiewka sterczowa, gruczoły opuszkowo-cewkowe, część błoniasta i gąbczasta cewki moczowej	zatoka moczowo-płciowa	pochwa, gruczoły przedsionkowe, gruczoły cewkowe i przycewkowe
wzgórek nasienny	zatoka (wzgórek ) Müllera	błona dziewicza
prącie, żołądź prącia,	guzek płciowy	łechtaczka, żołądź łechtaczki,
ciała jamiste prącia, ciało gąbczaste cewki	mezenchyma guzka	ciała jamiste łechtaczki, opuszki przedsionka
brzuszna (dolna) część prącia	fałdy moczowo-płciowe	wargi sromowe mniejsze
moszna	wały płciowe	wargi sromowe większe

Ad 5) Narządy płciowe męskie

Dzielą się na narządy:

1. wewnętrzne

2. zewnętrzne

3. gruczoły płciowe dodatkowe

Narządy wewnętrzne to:

1. jądro

2. najądrze

3. nasieniowód

Jądro (testis) - jest pokryte błoną białawą (tunica albuginea), która przy jego tylnym brzegu tworzy śródjądrze wysyłające ku błonie białawej liczne przegrody. Przegrody te dzielą jądro na zraziki. W zrazikach tych obwodowo są położone cewki nasienne kręte (tubuli seminiferi contorti) przechodzące w cewki nasienne proste (tubuli seminiferi recti). Cewki proste przechodząc przez sieć jądra (rete testis) tworzą przewodziki odprowadzające jądra (ductus efferens testis). Z połączenia przewodzików wyprowadzających powstaje przewód najądrza, który ma dł. ok. 4-5 m. (100x większa niż długość najądrza).

Jądra są jedynym narządem wewnętrznym, które są położone zewnętrznie.

Nasieniowód (ductus deferens) - stanowi przedłużenie przewodu najądrza.

W jego obrębie wyróżniamy:

1. część zewnątrzbrzuszną

2. część wewnątrzkanałową - w kanale pachwinowym

3. część wewnątrzbrzuszną

Część zewnątrzbrzuszna dzieli się na:

1. część jądrową

2. część mosznową

Część wewnątrzbrzuszna:

1. część ścienna - przy ścianie miednicy

2. część trzewna - przebiega w pobliżu narządów, szczególnie pęcherza moczowego i przedłuża się w bańkę nasieniowodu.

Bańka nasieniowodu po przyjęciu przewodu wydalającego pęcherzyka nasiennego (ductus excretorius) nazywa się przewodem wytryskowym (ductus eiaculatorius), który przeszywa prostatę i uchodzi na wzgórku nasiennym części sterczowej cewki moczowej dobocznie od łagiewki sterczowej.

Pęcherzyki nasienne (vesicula seminalis) = gruczoły nasienne - nie produkują nasienia. Odprowadzają swą wydzielinę przez przewód wydalający (ductus excretorius).

Gruczoły opuszkowo-cewkowe (glandulae bulbourethrales) są zlokalizowane w obrębie przestrzeni głębokiej krocza i oddzielnymi przewodzikami uchodzą do części gąbczastej cewki moczowej.

Gruczoł krokowy (prostata) składa się z:

1. części gruczołowej

2. części mięśniowej

Posiada liczne gruczoły cewkowe, które uchodzą do sterczowej części cewki moczowej.

Wszystkie gruczoły dodatkowe produkują płynną część nasienia.

Narządy zewnętrzne:

1. prącie

2. moszna

Prącie składa się z 2 ciał jamistych i 1 gąbczastego przeprowadzającego cewkę moczową.

Ciało gąbczaste ku przodowi tworzy żołądź prącia, w którą wnikają części przednie ciał jamistych. Szczyty ciał jamistych łączą się z żołędzią prącia za pomocą więzadła przedniego (lig. anterius).

Ad 6) Narządy płciowe żeńskie

Podział:

1. narządy zewnętrzne

2. narządy wewnętrzne

Wszystkie narządy wewnętrzne z wyjątkiem pochwy są pokryte otrzewną.

Do narządów wewnętrznych zaliczamy jajnik, jajowód, macicę, pochwę (kształtem przypominają lecącego bociana).

Wiązadło szerokie macicy (lig. latum uteri) stanowi największy fałd otrzewnej, który dzieli się na:

1. krezką jajowodu (mesosalpinx)

2. krezką jajnika (mesovarium)

3. krezką macicy (mesometrium) - powstaje z blaszki tylnej lig. latum uteri

Największym naczyniem, które biegnie w obrębie więzadła szerokiego jest tętnica maciczna (a. uterina).

Jajowód (tuba uterina)

Ujścia jajowodu (2):

1. ujście brzuszne - otwiera się do wolnej jamy otrzewnej

2. ujście maciczne - otwiera się do macicy

Części jajowodu (4):

1. lejek zakończony strzępkami leży najbardziej obwodowo

2. bańka - najdłuższa (2/3 długości)

3. cieśń - najkrótsza i najwęższa

4. część śródścienna = śródmaciczna (pars intrauterina)

Macica (uterus) składa się z:

1. dna

2. trzonu

3. cieśni (tylko w ciąży)

4. szyjki, która wpukla się w postaci tarczy do pochwy tworząc część pochwową i położoną powyżej - część nadpochwową

Macica jest narządem wydrążonym (posiada światło i jamę)

Ściana macicy ma budową trójwarstwową:

1. błona surowicza - omacicze (perimetrium)

2. błona mięśniowa - myometrium

3. błona śluzowa (wewnętrzna) - endometrium

Endometrium ma stałą część podstawną oraz warstwą, która podlega cyklicznym zmianom. Po złuszczeniu warstwy czynnościowej w warstwie podstawnej pozostają dna gruczołów macicznych, z których odbudowuje się warstwa czynnościowa.

Ad 7) Uwagi kliniczne

WADY MĘSKICH NARZĄDÓW PŁCIOWYCH

Wnętrostwo (cryptochismus) - powstaje na zaburzenia procesu zstępowania jądra. Prowadzi do niepłodności, niekiedy może powodować powstanie zmian o charakterze rozrostowym. Występuje w 30% przedwcześnie urodzonych chłopców i 3% chłopców urodzonych o czasie.

Wrodzone przepukliny pachwinowe (herniae inguinales) - powstaje na skutek przetrwania i nie oddzielenia się wyrostka pochwowego otrzewnej od wolnej jamy otrzewnowej (jelito podąża za jądrem).

Wodniak jądra, wodojądrze (hydrocele) - powstaje na skutek nie zamknięcia wyrostka pochwowego co prowadzi do powstania małej przepukliny, która wypełnia się płynem otrzewnowym. Płyn może wnikać do powrózka nasiennego.

Spodziectwo (hypospodiasis) - polega na nietypowej lokalizacji ujścia zewnętrznego cewki moczowej → brzuszna powierzchnia trzonu prącia. Jego przyczyną jest niezrośnięcie się fałdów moczowo-płciowych lub nieudrożnienie się płytki gruczołowej na skutek braku testosteronu. Wyróżnia się 4 typy spodziectwa:

1. gruczołowe

2. prąciowe

3. mosznowe

4. kroczowe

Wierzchnictwo (epispadiasis) - występuje 1 : 30.000 noworodków męskich. Ujście zewnętrzne cewki znajduje się na grzbietowej powierzchni prącia. Wada ta często współistnieje z wynicowaniem pęcherza moczowego.

Stulejka (phimosis) - polega na zmniejszeniu otworu napletka, co powoduje trudności z odsłonięciem żołędzi prącia.

Brak zawiązka prącia, prącie rozdwojone lub podwójne, szczególnie małe prącie (micropenis), przemieszczenie prącia - są rzadkimi wadami, które powstają przy różnicowaniu się guzka płciowego.

WADY WRODZONE MACICY:

Brak zawiązków macicy, agenezja macicy - powstaje na skutek zaburzenia rozwoju przewodów przyśródnerczowych, ale rzadko doprowadzają do całkowitego braku macicy.

Macica szczątkowa - powstaje na skutek niezrośnięcia się dolnych odcinków przewodów przyśródnerczowych. Macica występuje pod postacią małej zbitej masy tkanki włóknistej.

Zróżnicowane typy wad macicy i pochwy - powstają około 8 tyg. życia płodowego na skutej:

1. niecałkowitego połączenia przewodów przyśródnerczowych

2. niepełnego ich rozwoju

3. zaburzeń w różnicowaniu jednego lub obu przewodów

najczęstsze typy wad to:

1. macica podwójna (dwurożna) z pojedynczą pochwą

2. macica podwójna z podwójną pochwą

3. macica podwójna z jedną szyjką macicy

4. macica podwójna z dwiema szyjkami macicy

5. macica podzielona z zachowaną przegrodą

6. macica dwurożna ze szczątkowym rogiem

7. macica jednorożna - po zaniknięciu jednego przewodu

8. atrezja szyjki macicy

9. atrezja szyjki macicy i górnej części pochwy

10. atrezja pochwy

11. niepęknięta błona dziewicza

Brak pochwy - występuje 1: 4000 noworodków płci żeńskiej na skutek nie wykształcenia się opuszki zatokowo-pochwowej, a następnie płytki pochwowej. Najczęściej brak pochwy wiąże się z brakiem wykształconej macicy.

Przetrwała błona stekowa

Obojnactwo (hermaphriditismus) - jednoczesne występowanie gonady męskiej i żeńskiej (jądro i jajnik).

Obojnactwo rzekome (pseudohermaphroditismus) - jest to stan w którym osobnik posiada jądro, natomiast narządy zewnętrzne są żeńskie i odwrotnie. Kariotyp 46X i dodatnia chromatyna płciowa występuje u obojnaka rzekomo żeńskiego. U obojnaka rzekomo męskiego występuje kariotyp 46 XY oraz negatywna chromatyna płciowa.

8

Układ płciowy - wykład 30

---