Co to jest fundacja?
Fundacja jest organizacją pozarządową powoływaną dla celów społecznie lub gospodarczo użytecznych, wyposażoną w majątek przeznaczony na realizację tych celów, ustanawianą przez fundatora w oświadczeniu woli złożonym przed notariuszem (lub w testamencie), uzyskująca osobowość prawną z chwilą wpisania do Krajowego Rejestru Sądowego.
Istotą fundacji jest, zatem istnienie majątku przeznaczonego przez fundatora na publicznie użyteczny cel. Opiekę nad majątkiem oraz odpowiedzialność za realizację celów przejmuje, po zarejestrowaniu fundacji, zarząd- najważniejszy organ.
Jak powstaje fundacja?
Niezbędne dla powołania fundacji są:
1. Wola fundatora aby założyć fundację, wyrażona w tzw. akcie fundacyjnym -: Akt fundacyjny (założycielski) to oświadczenie woli zmierzające do ustanowienia fundacji, określające cel fundacji i majątek przeznaczony na realizację tego celu.
Prawo wymaga, żeby oświadczenie miało formę aktu notarialnego, dlatego fundator składa je przed notariuszem (wyjątkiem jest sytuacja, kiedy ustanowienie fundacji następuje w testamencie - art. 3 ust. 1-3). Jeśli fundatora reprezentowałby pełnomocnik, to osoba ta musi mieć pełnomocnictwo ustanowione również w formie aktu notarialnego (art. 99 par. 1 k.c. w zw. z art. 3 ust. 1 ustawy o fundacjach).
Akt notarialny można też sporządzić za granicą. Ma on wówczas taką samą moc, jak złożony przed notariuszem w Polsce, pod warunkiem jednak, że sporządzony jest przez polskiego konsula i po uzyskaniu od Ministra Sprawiedliwości pisemnego upoważnienia wydanego na wniosek ministra właściwego do spraw zagranicznych (art. 19 ust. 4 i 5 Ustawy z dn. 13 lutego 1984 r. o funkcjach konsulów Rzeczypospolitej Polskiej). Oświadczenie woli o ustanowieniu fundacji musi zawierać cel powstania fundacji oraz majątek przeznaczony na jego realizację
Zanim fundator uda się do notariusza (który sporządzi akt notarialny), najpierw podejmuje decyzję, jakiej wartości majątek przeznaczy dla fundacji i jakim celom ten majątek posłuży. Jeśli fundatorów jest kilku, to muszą rozstrzygnąć między sobą, jaki dokładnie majątek przekaże każdy z nich. Gdy na fundusz założycielski składają się, np. dzieła sztuki, dom, samochód, to muszą zostać wycenione.
Już w oświadczeniu o ustanowieniu fundacji fundator może wskazać właściwego ministra, który będzie sprawował nadzór nad fundacją. Wybierając ministra, należy przyjrzeć się głównym celom fundacji i wskazać tego, z którego zakresem działań one się wiążą.
Czy można odwołać akt fundacyjny?
Akt fundacyjny ma charakter zobowiązania, co oznacza, że fundator zobowiązuje się w nim do przekazania określonego majątku na rzecz tworzonej fundacji. Obowiązek ten musi zostać zrealizowany po uzyskaniu przez fundację osobowości prawnej, a do tego czasu jest zawieszony. Konsekwencją tego jest dopuszczalność odwołania aktu fundacyjnego (art. 61 par. 1 k.c.). Odwołanie jest możliwe do czasu wpisu fundacji do KRS, a powinno mieć formę aktu notarialnego. Oświadczenie o odwołaniu aktu fundacyjnego może złożyć fundator, a jeśli fundatorów było kilku - to wszyscy fundatorzy łącznie.
Jeśli fundator nie wywiąże się ze zobowiązania to po uzyskaniu przez fundację osobowości prawnej, czyli po dokonaniu przez sąd wpisu do KRS, fundacja może dochodzić swoich praw na zasadach ogólnych, czyli określonych w kodeksie cywilnym.
2. Opracowanie statutu, czyli dokumentu określającego organizację i sposób działania fundacji -
3. Złożenie wniosku rejestrowego o wpisanie fundacji do Krajowego Rejestru Sądowego (KRS) -
4. Wpisanie fundacji do KRS.
Trzy pierwsze zadania należą zasadniczo do fundatora (zasadniczo, bo fundator może wyznaczyć pełnomocnika, który będzie działał w jego imieniu, a wniosek do KRS może złożyć też zarząd). Ostatnie zadanie, czyli wpis do KRS, należy do sądu.
To, jaki jest cel i wysokość majątku fundacji przeznaczanego na realizację tego celu są najważniejszymi warunkami związanymi z utworzeniem fundacji.
Cel fundacji
Cel, dla którego możemy powołać fundację, powinien być społecznie lub gospodarczo użyteczny, zgodny z podstawowymi interesami Rzeczpospolitej Polskiej w szczególności takim jak: ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, oświata i wychowanie, kultura i sztuka, opieka i pomoc społeczna, ochrona środowiska oraz opieka nad zabytkami (art. 1). Wyrażenie „w szczególności” oznacza, że wymienione w ustawie, a przywołane wyżej cele, są podane jedynie dla przykładu. Oznacza to w praktyce, że fundacja może realizować dowolne cele charytatywne lub społeczne czy też gospodarczo użyteczne pod warunkiem jednak, że mają one charakter publiczny.
Czasem może wydawać się, że cel dla którego chcielibyśmy powołać fundację, jest jak najbardziej użyteczny, np. pomoc finansowa w formie wieloletniego stypendium dla osieroconego dziecka. Jednak cel wyżej podany nie ma charakteru publicznego. Dlatego też ważne jest, aby określając zakres działań organizacji pamiętać, że fundacja nie powinna być tworzona w celu zaspokojenia prywatnego, osobistego dobra fundatora lub jakiejkolwiek innej osoby, lecz dla dobra ogólnego.
Cechą charakterystyczną fundacji jest niedochodowość celu, dla którego została ona ustanowiona
Fundusz założycielski
Zgodnie z zapisami ustawy, fundator oprócz określenia celu fundacji, powinien przeznaczyć na rzecz fundacji, na realizację tego celu, pewien majątek. Na ten tzw. fundusz założycielski składać się mogą pieniądze, papiery wartościowe, rzeczy ruchome i nieruchome oddane na własność fundacji (art. 3 ust. 2-3).
Majątek przeznaczony na realizację celu fundacji powinien umożliwić jej rozpoczęcie działań. Decyzję, co do wysokości funduszu założycielskiego podejmuje fundator
Kiedy, na jakim etapie zakładani fundacji trzeba mieć statut?
W fundacji statut i jest pisany i uchwalany przez fundatora/fundatorów. Fundator może też udzielić pełnomocnictwa, w tym zakresie, innej osobie.
Ponieważ statut jest dokumentem pisemnym, pełnomocnictwo do jego uchwalenia również musi być na piśmie. Czasem fundator w akcie fundacyjnym (akcie założycielskim) określa, że statut zostanie napisany i uchwalony np. przez zarząd fundacji.
Statut fundacji musi zawierać następujące informacje:
1. Nazwa i siedziba -
2. Majątek (czyli informacje o tym skąd fundacja będzie miała pieniądze na działanie, jaka jest wysokość funduszu założycielskiego itd.) -
3. Cele fundacji
4. Sposoby realizacji celów statutowych (czyli zasady, formy i zakres działalności) -
5. Obowiązkowe władze fundacji - wszystko o zarządzie -
6. Sposób reprezentowania fundacji i zaciągania zobowiązań majątkowych
Dodatkowe, a więc nieobowiązkowe, zapisy w statucie fundacji, mogą dotyczyć następujących spraw:
Informacje o władzach fundacji innych niż zarząd (np. rada fundacji, rada fundatorów)
Zmiana statutu, zmiana celu -
Połączenie z innymi organizacjami -
Określenie sposobu likwidacji fundacji i przeznaczenia jej majątku -
Wskazanie ministra właściwego dla danej fundacji -
Prowadzenie działalności gospodarczej
Postanowienia ogólne
Statut fundacji jest dołączany do wniosku o jej zarejestrowanie w Krajowym Rejestrze Sądowym. Sąd sprawdza, czy wszystkie zapisane w statucie postanowienia są zgodne z prawem. Jeśli tak, rejestruje fundację, rejestrując także jej statut.
Statut jest prawomocny, czyli obowiązuje, od momentu zatwierdzenia go przez sąd, a nie od momentu podjęcia uchwały o przyjęciu (bądź o zmianie statutu, jeśli dotyczy to zmian w statucie już działającej fundacji) przez fundatora czy inny upoważniony do tego organ.
Czy każda zmiana statutu wymaga zgłoszenia do KRS?
Tak, zawsze po tym jak zmienimy statut (nawet, jeśli są to zmiany tylko porządkujące, np. zmieniamy numerację, dopisujemy jeden paragraf, usuwamy dwa inne, itd.) musimy zgłosić tę informację w myśl art. 11 ustawy o fundacji do sądu. Zgłoszenia dokonujemy na odpowiednich formularzach w ciągu 7 dni od daty dokonania zmiany (art. 22 ustawy o KRS).
O tym, jak można zmienić jakiś zapis w statucie (np. rozszerzyć kompetencje zarządu czy usunąć informacje o prowadzeniu działalności gospodarczej itp.) decyduje... sam statut. To w statucie powinniśmy mieć zapisaną informację kto może dokonać zmiany i w jaki sposób może to zrobić. Np. zmian w statucie fundacji może dokonać zarząd za zgodą rady fundacji.
Po podpisaniu aktu notarialnego musimy złożyć wniosek rejestracyjny do KRS. Obowiązek ten należy do fundatora lub fundatorów, jeśli jest ich kilku (ewentualnie do osoby przez niego upoważnionej do składania wniosku o rejestrację) lub do zarządu fundacji. W związku z tym musi on wypełnić właściwe formularze oraz przygotować wymagane dokumenty i załączniki (np. statut, uchwały).
Wniosek o rejestrację w KRS składa się z:
urzędowych formularzy -
dokumentów, załączników
Fundacja, która składa wniosek o wpis do KRS musi ten wniosek opłacić. Wpłaty należy dokonać na rachunek lub do kasy sądu, w którym składamy wniosek.
Koszt, jaki poniesie fundacja, wynosi odpowiednio:
dla fundacji rejestrującej się wyłącznie w KRS (w rejestrze fundacji, stowarzyszeń /…/ oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej) - 250 zł,
dla fundacji rejestrującej się zarówno w rejestrze fundacji, stowarzyszeń /…/ w KRS jak i w rejestrze przedsiębiorców w KRS - 1500 zł; w tym 1000 zł to opłata za wpis do rejestru przedsiębiorców, a 500 zł za ogłoszenie tego wpisu w Monitorze Sądowym i Gospodarczym (nie płaci się już za wpis do rejestru fundacji, bo sąd pobiera, przy jednoczesnym rejestrowaniu w dwóch rejestrach, tylko jedną opłatę; jest to zgodne z zasadą, że jeżeli przepis przewiduje dla danego rodzaju spraw opłaty w różnych wysokościach to pobiera się opłatę wyższą).
Fundacja po zarejestrowaniu w KRS:
składa wniosek o wpis do krajowego rejestru urzędowego podmiotów gospodarki narodowej przez co uzyska numer REGON,
zakłada konto bankowe,
zgłasza się do urzędu skarbowego w celu uzyskania numeru identyfikacji podatkowej - NIP.
Dzięki wpisowi do KRS organizacja uzyskuje osobowość prawną - oznacza to, że stowarzyszenie/fundacja staje się podmiotem różnych praw i obowiązków i może podejmować czynności prawne, co znacznie poszerza możliwości działania (może np. rozpocząć działalność gospodarczą, podejmować współpracę finansową z administracją, przyjmować darowizny itp.).
KRS jest źródłem informacji o organizacjach do niego wpisanych - dzięki temu, że jest rejestrem publicznym i jawnym (każdy ma prawo wglądu do informacji w nim zawartych, chyba, że szczególne przepisy prawa zabraniają ujawniania niektórych danych).
W KRS jest zapisywana historia naszej organizacji. Oczywiście nie cała historia, ale pewne ważne informacje np. nazwa organizacji, adres, cele działania czy imiona i nazwiska członków zarządu. Jeśli te informacje się zmieniają, zgłaszamy je do KRS, dzięki temu wiele lat po powstaniu organizacji możemy sprawdzić kto był w pierwszym składzie w zarządu.
Z KRS pobieramy odpisy, wyciągi i zaświadczenia, które poświadczają status prawny stowarzyszenia/fundacji i są źródłem informacji a aktualnym stanie organizacji. W praktyce wyciągi/odpisy potrzebne są np. przy składaniu wniosku o dotację, przy zakładaniu konta w banku.
Wpis do KRS ma charakter konstytutywny, co oznacza, że dopiero od momentu jego dokonania organizacja może rozpocząć działalność, dla której została powołana.
W fundacji jedynym wymaganym organem jest zarząd. Fundacja może jednak powołać też drugi organ, może to być np. rada fundacji, rada fundatorów lub rada nadzorcza, który będzie miała funkcje nadzorcze w stosunku do zarządu, czyli będzie miał prawo go kontrolować. Rada jest konieczna w przypadku fundacji, która chce się ubiegać o status pożytku publicznego.
Pierwszy skład władz fundacji najczęściej wskazuje fundator albo ktoś przez niego wskazany, kolejny skład np. ich odchodzący członkowie, ale zawsze musi być to zgodnie z zapisami statutu.
W stowarzyszeniu występują 3 obowiązkowe władze:
walne zebranie (najwyższa władza - uchwałodawcza - tworzą je wszyscy członkowie stowarzyszenia)
komisja rewizyjna (władza kontrolna - nadzoruje i kontroluje)
zarząd (władza wykonawcza - zarządza stowarzyszeniem i reprezentuje je na zewnątrz)
Władze stowarzyszenia są wybierane przez wszystkich jego członków na tzw. walnym zebraniu członków.