SYSTEM POLITYCZNY IRLANDII
Pojęcie systemu politycznego upowszechniło się w drugiej połowie XX wieku. Systemy polityczne właściwe dla państw o parlamentarno-gabinetowym ustroju są- obok prezydenckich- najbardziej rozpowszechnionym typem we współczesnym świecie. Otóż poprzez system parlamentarno- gabinetowy rozumiemy zespół zasad polityczno ustrojowych określających wzajemny stosunek między trzema naczelnymi organami władzy państwowej: parlamentem, głową państwa (monarchą lub prezydentem) i rządem. Rząd powoływany przez głowę państwa musi posiadać zaufanie parlamentu. Parlamentarno-gabinetowy system jest systemem wzajemnej zależności władzy ustawodawczej i wykonawczej. W modelowo określonym reżimie parlamentarnym, parlament ( a przynajmniej jego izba niższa, gdy jest dwuizbowy) pochodzi z powszechnych wyborów rywalizacyjnych. Układ sił politycznych w parlamencie przesądza o powołaniu premiera i uformowaniu gabinetu, niezależnie od tego kto formalnie podejmuje taką decyzję. Rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem, który może wyrazić mu votum nieufności, oznaczające ustąpienie co najmniej premiera, ale najczęściej całego gabinetu. Dla zachowania równowagi rząd posiada prawo do rozwiązania parlamentu (jego izby , gdy jest dwu izbowy) przed upływem kadencji, co powoduje konieczność rozpisania przedterminowych wyborów. W systemie tym zauważa się brak rozdzielenia władzy ustawodawczej i wykonawczej. Głowa państwa nie tworzy polityki wewnętrznej ani zagranicznej. Pełni jedynie funkcje reprezentacyjne i ceremonialne, a także wykonawcze wobec woli większości parlamentarnej, mam tu na myśli powołanie premiera czy zarządzanie przedterminowych wyborów. Do zachodnioeuropejskich państw, które uosabiają się z powyżej opisanym reżimem parlamentarnym należy także Irlandia.
Irlandia to wyspiarskie państwo zajmujące większą część wyspy u zachodnich wybrzeży Wielkiej Brytanii. Graniczy na północnym wschodzie z należącą do Wielkiej Brytanii Irlandią Północną. Jest podzielona administracyjnie na 4 prowincje z 29 hrabstwami (Counties) oraz 4 tzw. miasta-hrabstwa (County-Boroughs). Językiem urzędowym jest irlandzki i angielski.
Ustrój polityczny jaki panuje w Irlandii to demokracja parlamentarna. Jej system prawny jest oparty na prawie zwyczajowym i ustawodawstwie uchwalanym przez parlament zgodnie z konstytucją. Należy również wspomnieć, że przepisy Unii Europejskiej mają moc prawną w Irlandii. Konstytucja irlandzka, przyjęta 29 grudnia 1937, opisuje formę rządu oraz definiuje władzę i funkcje Prezydenta, obu izb parlamentu (Oireachtas) oraz rządu. Definiuje także strukturę i władzę sądu oraz opisuje podstawowe prawa obywatelskie. Akt Republiki Irlandii z 1948 roku zerwał ostatnie formalne związki z Wielką Brytanią. Warto również nadmienić, iż Irlandia odzyskała niepodległość w 1921 roku.
Od traktatu pokojowego zawartego w Londynie 6 XII 1921 roku między Wielką Brytanią a Irlandią do uchwalenia drugiej konstytucji z 1937r , obowiązującej po dziś dzień, istniał urząd Prezydenta, który jednak odnosił się do Szefa Rady Wykonawczej (Executive Council). Urząd prezydenta istnieje mimo, że w konstytucji irlandzkiej nie zostało zapisane, że Irlandia jest republiką.
Zgodnie z art.12 ust.2 konstytucji prezydent jest głową państwa i wybierany jest w wyborach bezpośrednich na kadencję, która trwa 7 lat z dopuszczalną jednorazową reelekcją. Bierne prawo wyborcze przysługuje obywatelom, którzy ukończyli 35 lat. Od 1997 prezydentem Irlandii jest Mary McAleese. Władza ustawodawcza jest właśnie w jego rękach a także w rękach parlamentu. Nie pełni on żadnych funkcji wykonawczych. Jego obowiązkiem jest stanie na straży konstytucji i oficjalne reprezentowanie narodu. Niemal wszystkie uprawnienia przyznawane mu przez konstytucję wykonuje on za radą rządu. Konstytucja nie przewiduje funkcji wiceprezydenta.
Taoiseach (premier) stoi na czele rządu i jest mianowany przez prezydenta na wniosek Dáil Éireann (izba niższa parlamentu). Taoiseach nominuje innych członków rządu (ogółem nie mniej niż siedmiu i nie więcej niż piętnastu), których musi zaakceptować Dáil Éireann. Nominuje także jednego członka rządu, zwanego Tánaiste, który pełni funkcję wicepremiera.
Parlament Irlandii, czyli Oireachtas, jest dwuizbowy (Dáil Éireann i Seanad Éireann)
o pięcioletniej kadencji. Poza tworzeniem prawa zajmuje się tworzeniem rządu jak również kontroluje władzę wykonawczą.
Dáil Éireann jest izbą niższą, wybieraną w wyborach bezpośrednich. Zasiada w niej 166 posłów. Jest odpowiedzialna za uchwalanie ustaw. Jej członkowie są wybierani w wyborach proporcjonalnych i powszechnych. Nie występuje pojęcie kadencyjności, Ustawa Wyborcza mówi tylko o przyznaniu parlamentowi pełnomocnictw na okres 5 lat. Cztery główne partie polityczne reprezentowane w Dáil Eireann to: Fianna Fáil (Żołnierze Przeznaczenia) i Progressive Democrats (Progresywni Demokraci) (które obecnie tworzą rządową koalicję mniejszościową) oraz Fine Gael (Plemię Gaelów) i Labour Party (Partia Pracy).
Seanad Éireann jest izbą wyższą i posiada głównie rolę doradczą. Z jej 60 członków, 11 jest nominowanych przez Taoiseacha, natomiast reszta jest wybierana, w 5 kuriach opierających się na określonych grupach społeczno-zawodowych oraz przez absolwentów Narodowego Uniwersytetu Irlandii i Uniwersytetu w Dublinie.
Władzę wykonawczą sprawuje rząd, który jest odpowiedzialny przed parlamentem. Na
jego czele stoi premier mianowany przez prezydenta na wniosek Izby Reprezentantów
Istnieją też samorządy lokalne, które są administrowane przez 114 władz lokalnych, które są odpowiedzialne, między innymi, za: mieszkalnictwo i budownictwo, transport drogowy i bezpieczeństwo, kanalizację, inicjatywy dotyczące rozwoju i kontrolę nad nimi, rekreację, ochronę środowiska, rolnictwo, edukację i pomoc społeczną. Samorząd lokalny jest finansowany częściowo przez rząd centralny a częściowo przez lokalne źródła, w tym lokalne podatki.
Partie polityczne w demokratycznych społeczeństwach szczycą się swoją giętkością i instynktami przetrwania, zdolnościami do przystosowania zmiennych stanów społecznych i politycznych wymagań. Wiodące partie można rozpoznać porównując ilości mandatów w rządzie. Jest to Fianna Fail (radykałowie) i Fine Gael (umiarkowani).
Irlandia ma oczywiście niezależne władze sądownicze, zorganizowane w 24 sądy rejonowe, osiem sądów okręgowych, Sąd High Court (który może także rozpatrywać sprawy jako Sąd Specjalny do Spraw Kryminalnych) oraz różne sądy specjalne. Sądem, który podejmuje decyzje ostateczne jest, jak w każdym demokratycznym kraju, Sąd Najwyższy (Supreme Court). Pełni on także rolę arbitra w sprawie interpretacji konstytucji. Sąd Najwyższy składa się z Sędziego Głównego, siedmiu innych sędziów oraz Prezesa Sądu Najwyższego. Sędziowie są mianowani przez Prezydenta na wniosek rządu.
Irlandczycy posiadają czynne prawo wyborcze w wieku 18 lat , a bierne w wieku lat 21. Okręgi są jednomandatowe wprost proporcjonalne do liczby mieszkańców.
Republika Irlandii jest demokracją z długim stażem, z ustanowionymi demokratycznymi strukturami, wolnymi wyborami, rządami większościowymi, otwartą konkurencją polityczną, prawami osobistymi oraz odpowiedzialnością rządową.