MATERIAŁY TYPU BRZEŚĆ KUJAWSKI

- seria materiałów z przełomu starszego i młodszego okresu przedrzymskiego (Lt B2 - C1)

schyłek zjawiska to pojawienie się cmentarzysk przeworskich w Lt C2

- horyzont związany z penetracja kultury jastorfskiej na terytorium Polski, prawdopodobnie migracja grup ludzkich (napływ ludności jastorfskiej spowodował na silniejsze otwarcie, niż w czasach przedrzymskich, na oddziaływania z obszarów celtyckich)

- stanowiska : 3,4,5

- 2 etapowe badania: 1933-38 K. Jażdżewski

1976-88 R. Grygiel

- do tej pory są to stanowiska (3,4,5), które dostarczyły największą w Polsce liczbę zespołów zwartych z ceramiką jastorfską

- zróżnicowanie materiałów z Brześcia, świadczy o reprezentowaniu szerokiego spektrum chronologicznego, nie ograniczonego do jednej fazy osadniczej

- w kulturze jastorfskiej brak precyzyjnych wyznaczników chronologicznych - metali, można się opierać jedynie na ceramice

- problem Brześcia - wielokulturowość stanowiska, mix pomorsko - kloszowy i jastorfski

- badania nad obrazem kulturowym pomorsko - kloszowym i jastorfskim pokazują, że najstarsze materiały z Brześcia wyprzedzają początki kultury przeworskiej i dobrze wpisują się w lukę pomiędzy obiema kulturami (przeworską i pomorsko - kloszową)

- ogólnie materiały z Brześcia Kujawskiego są osadowe, bardzo dobrze zachowane, cechujące się w całej ceramice dużymi rozmiarami uch

- najwcześniejsza obecność kult. Jastorfskiej na obszarze: - Wielkopolski

- Kujaw

- zach. Mazowsza

- zach. Małopolski

(tutaj kultura pomorsko - kloszowa zanika najwcześniej -> Lt B1)

- najbliższe analogie do materiału z Brześcia Kujawskiego występują w zespołach

z Płw. Jutlandzkiego

- przyczyn powstania kultury przeworskiej należy szukać w materiałach z Brześcia Kujawskiego, z którymi jest ona genetycznie związana - największą rolę odegrały procesy latynizacji, które doprowadziły do przemian w środowisku jastorfskim

OGÓLNY PODZIAŁ MATERIAŁÓW Z BRZEŚCIA KUJAWSKIEGO na:

a) starsze

- Lt B2 (fazy Ia-d wg Hingsta)

- tutaj nawiązania jastorfskie

- naczynia jedno- , dwu- i trójdzielne

- wśród ceramiki stołowej zdecydowana przewaga trójdzielnych naczyń wazowatych (2.a,c,d,e) o wyraźnie wydzielonej partii szyjki. Mniej liczne naczynia dwudzielne (2.a,e)

- najbardziej typowa cecha to przewaga brzegów niepogrubionych i bardzo silnie wygiętych na zewnątrz (2.a,c,d,e), (niewielki udział naczyń fasetowanych od wewnątrz)

- charakterystyczna technologia starannie wykonanych naczyń cienkościennych nawiązujących do ceramiku kultury pomorskiej lub wczesnej jastorfskiej (starannie opracowane, wyświecane zewnętrzne powierzchnie form naczyń)

- charakterystyczne duże naczynia garnkowate ceramiki kuchennej (2.g), o chropowaconych powierzchniach partiach brzuśca, przy czym cześć przydenna jest zawsze wygładzana (jak i partie przykrawędne oraz czasem górne części brzuśców), co odróżnia ten materiał od kultury pomorsko - kloszowej gdzie chropowacenie często było po krawędzi wylewu

- samo chropowacenie charakterystyczne nieregularne, nawiązujące do wzorców pomorsko - kloszowych lub wczesnojastorfskich (2.g)

- najczęstszy element zdobniczy to listwy plastyczne zdobione dodatkowo odciskami palcowymi (w starszej i młodszej fazie listwy wyłącznie w górnych partiach brzuśców)

- ceramika starszej fazy osadowej łączy elementy typowe dla późnohalsztackiej fazy Jastorf i młodszej fazy Ripdorf, w której pojawiają się pierwsze impulsy latenizujące

- ciekawe nieliczne formy ręcznie lepionej ceramiki malowanej, analogicznej do tj. z cmentarzysk jastorfskich środkowego Holsztynu, których pierwowzorem była ceramika malowana kultury lateńskiej datowana na Lt A, z dorzecza środkowego Renu (a stąd dalej przeszła na tereny Szlezwiku - Holsztynu)

- nieliczne egzemplarze gdzie brzusiec przechodzi bezpośrednio w wylew (3.b)

- interesujące szerokootworowe misy po wyodrębnionej krawędzi, silnie wygięte na zewnątrz (brzeg w pozycji prawie poziomej)

- ewolucja :

1. w starszej fazie facetowanie wyłącznie w ceramice stołowej (misy, czarki) (3.d), dopiero w młodszej fazie facetowanie obecne w ceramice kuchennej (4.h)

2. w starszej fazie facetowane krawędzie słabo pogrubione i wyraźnie wydłużone lub facetowanie występuje na naczyniach o brzegach niepogrubionych (3.d), młodsze formy natomiast mają skrócone partie wylewu wydatnie pogrubione

- często pojedyncze, taśmowate ucho (2.a, 3.a), umieszczone na przejściu brzuśca w szyjkę (w formach dwu- i trzydzielnych z wyraźnie zaznaczoną partią szyjki)

- rzadkie elementy zdobnicze, wyjątkowe formy wazowate zdobione ornamentyką rytą (3.a,e)

b) młodsze

- Lt C1 (fazy IIa-d wg Hingsta)

- bardziej liczne materiały, głównie z osad

- posiadają wiele cech lokalnych świadczących o odrębnym rozwoju, niezależnym od trendów stylistycznych panujących na obszarze kręgu jastorfskiego

- brak ewidentnych nawiązań do ceramiki jastorfskiej, występują pierwsze cechy latynizujące w postaci pojedynczych, pogrubionych krawędzi fasetowanych na stronę zewnętrzna (podobne materiały z Izdebna i Wytyczna)

- formy wazowate i garnkowate pozbawione partii szyjki

- obecne „suche” chropowacenie charakterystyczne dla wczesnych materiałów przeworskich

- wiele elementów oryginalnych, nie spotykanych na stanowiskach duńskich i niemieckich świadczących o dalszym, lokalnym rozwoju

- duży udział naczyń o krawędziach facetowanych od wewnątrz. Tu brzegi wyraźnie krótsze, wydatniej pogrubione i nawiązujące do sposobów formowania krawędzi z kultury Poienesti - Łukasevka (I i II faza)

- dominuje ceramika o czernionych, matowych powierzchniach, nawiązująca technologicznie do naczyń wczesnej kultury przeworskiej

- sporadyczne naczynia o gładkich, wyświecanych ściankach (ceramika stołowa)

- przewaga form bez szyjki (4.d-f), mało egzemplarzy trójdzielnych

- częste zdobienia - głównie w ceramice cienkościennej: ornamenty delikatne ryte o wątkach geometrycznych, wypełnionych nakłuciami (4.a) - nawiązują do najwcześniejszej ceramiki kultury przeworskiej

- występują szerokie pasma ornamentacyjne kontrastujące z najwcześniejszymi materiałami przeworskimi

- najczęściej zdobione górne partie brzuśców naczyń wazowatych, sporadycznie ucha (w dużych rozmiarach, brak taśmowatych)

- tendencja do zwężania uch w środkowych partiach (4.h) - nawiązanie do przeworskich „iksowatych”, często facetowanych uszek

- po raz pierwszy pojawiają się krawędzie pogrubione i facetowane od strony wewnętrznej (nawiązani do Poienesti - Łukasevka )

4

---