Skierowanie na badania lekarskie
Jednym z obowiązków każdego pracodawcy jest dbałość o życie i zdrowie pracowników. Obowiązek ten wynika z zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, które muszą być bezwzględnie przestrzegane przez obydwie strony stosunku pracy w zakładzie pracy. Pracodawca zapewniając bezpieczne i higieniczne warunki pracy, musi mieć również na uwadze ochronę życia i zdrowia swoich podwładnych.
Kodeks pracy określa szereg obowiązków pracodawcy mających na celu ochronę zdrowia pracownika. Jednym z nich są obowiązkowe badania lekarskie.
Profilaktyczne badania lekarskie obejmują cztery grupy badań:
wstępne, okresowe, kontrolne, końcowe.
Obowiązki pracownika i pracodawcy
Zgodnie z art. 211 pkt 5 k.p. jednym z podstawowych obowiązków pracownika jest poddawanie się wstępnym, okresowym i kontrolnym, innym zleconym badaniom lekarskim oraz stosowanie się do wskazań lekarskich. Pracownik odmawiając poddania się badaniom narusza podstawowe obowiązki pracownicze, co może stanowić nawet podstawę rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia w trybie art. 52 §1 pkt 1 k.p.
Na pracodawcy ciąży obowiązek niedopuszczenia do pracy pracownika, bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na zajmowanym stanowisku (art. 229 §4 k.p.). Jeżeli zatem pracownik odmawia poddania się badaniom, pracodawca nie może dopuścić go do pracy, przy czym za czas niewykonywania pracy z tego powodu pracownikowi nie przysługuje wynagrodzenie.
Pracodawca dopuszczający pracownika do pracy bez aktualnych badań narusza przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy. Na podstawie art. 283 §1 k.p., może na niego zostać nałożona kara grzywny w wysokości od 1.000 zł do 30.000 zł. Ponadto, w razie wystąpienia wypadku przy pracy, dopuszczenie do pracy pracownika bez aktualnego zaświadczenia może zostać uznane za przyczynę zewnętrzną wypadku przy pracy.
Pracodawca ma więc obowiązek skierować pracownika na badania wstępne okresowe oraz kontrolne. Badania końcowe przeprowadza się na wniosek pracownika.
Przeprowadzenie badań
Na podstawie ustawy z 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy, badania wykonuje się na podstawie pisemnej umowy zawartej pomiędzy pracodawcą a podstawową jednostką służby medycyny pracy, a koszty ich przeprowadzenia ponosi pracodawca.
Profilaktyczne badania lekarskie przeprowadza się w godzinach pracy. Za czas wykonania badań, pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. Jeżeli z wykonaniem badania łączy się konieczność podróży do innej miejscowości, pracodawca powinien zwrócić pracownikowi koszty przejazdu.
Pracownika na badania lekarskie kieruje pracodawca wydając mu skierowanie.
Skierowanie powinno określać, jakiego rodzaju badanie ma być wykonane (np. wstępne, okresowe), na jakim stanowisku praca będzie lub jest wykonywana, oraz informację o czynnikach szkodliwych lub warunkach uciążliwych występujących na danym stanowisku pracy wraz z aktualnymi wynikami badań i pomiarów czynników szkodliwych wykonanych na tym stanowisku.
Orzeczenie lekarskie wydane w rezultacie badania lekarskiego stwierdza, czy istnieją przeciwwskazania do pracy na danym stanowisku, czy też takich przeciwwskazań brak. Wszystkie zaświadczenia lekarskie powinny być przechowywane w aktach osobowych pracownika.
Skierowanie na badania lekarskie w szczególności powinno zawierać:
szczegółowe określenie rodzaju badania jakie ma być wykonane,
w przypadku osób przyjmowanych do pracy lub pracowników przenoszonych na inne stanowisko - określenie stanowiska pracy, na jakim pracownik ma być zatrudniony,
w przypadku pracowników zatrudnionych - określenie stanowiska pracy na jakim pracownik jest zatrudniony,
informacja o czynnikach szkodliwych dla zdrowia oraz warunkach uciążliwych jakie towarzyszą pracy na wykonywanym stanowisku.
W przypadku wysyłania na badania lekarskie pracownika zaczynającego pracę bądź pracującego na stanowisku z wykorzystaniem komputera, w skierowaniu czynnik ten należy ująć jako główne ryzyko zawodowe. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 r. takim pracownikiem jest każda osoba zatrudniona przez pracodawcę, w tym praktykant i stażysta, użytkujący w czasie pracy monitor ekranowy, co najmniej przez połowę dobowego wymiaru czasu pracy.
Negatywna opinia lekarza medycyny pracy
Ponowne badanie
Jeśli pracownik lub pracodawca nie zgadza się z treścią wydanego zaświadczenia lekarskiego ma prawo wystąpić w ciągu 7 dni od wydania zaświadczenia o przeprowadzenie ponownego badania. Wniosek należy złożyć za pośrednictwem lekarza, który wydał zaświadczenie. Ponowne badanie przeprowadza wojewódzki ośrodek medycyny pracy w terminie 14 dni od dnia złożenia wniosku. Orzeczenie wydane na podstawie ponownego badania jest ostateczne i na jego podstawie lekarz wydaje zaświadczenie.
Badania wstępne
Zgodnie z art. 229 §1 k.p., badaniom wstępnym podlegają osoby przyjmowane do pracy, pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowisko pracy albo pracownicy przenoszeni na stanowisko pracy, na którym występują czynniki szkodliwe lub uciążliwe dla zdrowia.
Zwolnieni z tego obowiązku są pracownicy, którzy są ponownie przyjmowani do pracy u danego pracodawcy na to samo stanowisko lub na stanowisko o takich samych warunkach pracy, bezpośrednio po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniej umowy o pracę.
Wstępne badania lekarskie mają na celu ustalenie, czy fizyczne i psychiczne cechy kandydata na pracownika, umożliwiają mu wykonywanie powierzanych obowiązków. Sprawdzają czy u badanej osoby nie występuje choroba mogąca stanowić zagrożenie dla zdrowia lub bezpieczeństwa innych osób. Pracodawca, który bez właściwego orzeczenia lekarskiego dopuszcza pracownika do wykonywania obowiązków, nie przestrzega przepisów, zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a tym samym podlega karze grzywny od 1.000 zł do 30.000 zł.
Badania okresowe
Badaniom okresowym podlegają wszyscy pracownicy (art. 229 §2 k.p.). Ich częstotliwość oraz zakres uregulowany jest w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30 maja 1996 r. Lekarz przeprowadzający badanie może jednak poszerzyć zakres badań oraz wyznaczyć krótszy termin następnego badania niż wynikający ze wskazówek zawartych w rozporządzeniu. Nie jest więc możliwe określenie z góry, jak często będzie pojawiała się konieczność ich przeprowadzenia. Określa to bowiem każdorazowo lekarz w zależności od stanu zdrowia pracownika oraz warunków pracy na zajmowanym przez niego stanowisku. W przypadku pracy bez określonych czynników narażenia, badania okresowe powinny być przeprowadzane co 5 lat.
Szczególnym przypadkiem badań okresowych są badania pracowników zatrudnionych w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających. Takich pracowników należy skierować na badania okresowe po zaprzestaniu przez nich pracy w kontakcie z tymi substancjami, czynnikami lub pyłami.
Na badania lekarskie powinien również zostać skierowany pracownik, któremu pracodawca zamierza powierzyć inną rodzajowo pracę niż określona w umowie o pracę. Nie ma tutaj znaczenia, że praca ma być wykonywana jedynie czasowo.
Badania kontrolne
Obowiązek wykonania badań kontrolnych powstaje w przypadku niezdolności do pracy z powodu choroby trwającej dłużej niż 30 dni (art. 229 §2 k.p.). Ich celem jest ustalenie, czy pracownik po chorobie zdolny jest wykonywać prace na swoim stanowisku. Badania te należy przeprowadzić nawet jeśli pracownik posiada aktualne badania okresowe. Należy jednak zauważyć, że pracownik powracający z choroby nie ma obowiązku sam dostarczyć zaświadczenia o braku przeciwwskazań do pracy. To pracodawca powinien go skierować na takie badania niezwłocznie po jego powrocie do pracy (wyrok SN z 21 czerwca 2005 r., II PK 319/04).
Jak wcześniej wskazano odmowa poddania się badaniom kontrolnym stanowi naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych i może stanowić podstawę do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia. Uzasadnia również niedopuszczenie pracownika do pracy bez zachowania prawa do wynagrodzenia. Skierowanie na takie badania nie może również zostać potraktowane, jako szykana ze strony pracodawcy (wyrok SN z 27 stycznia 2004 r. I PK 293/03).
Istnieje również pogląd, iż bez aktualnych badań lekarskich nie można pracownikowi udzielić urlopu, ponieważ udzielenie urlopu, jako zwolnienie od pracy nie powinno być udzielone osobie niezdolnej do jej świadczenia z powodu choroby.
Obowiązki pracodawcy w przedmiocie badań profilaktycznych pracowników obejmują zarówno obowiązek skierowania na badania, jak i zastosowanie się do wniosków profilaktycznych (np. odsunięcie od pracy, przeniesienie do innej pracy). Ponadto pracodawca ponosi koszty finansowe związane z badaniami oraz jest zobowiązany do prowadzenia dokumentacji badań lekarskich. Okresowe i kontrolne badania lekarskie przeprowadza się w miarę możliwości w godzinach pracy
Badania końcowe
Badania końcowe, jako jedyne badania profilaktyczne przeprowadzane są na wniosek pracownika. Zgodnie z art. 229 §5 pkt 2 k.p., wniosek taki może złożyć pracownik, którego stosunek pracy uległ rozwiązaniu, jeżeli pracował on w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających. Badania takie mogą być pomocne przy ustaleniu, czy cierpi on na chorobę zawodową. Wyniki tych badań należy przechowywać w aktach osobowych byłego pracownika.
Badania lekarskie kandydatów do szkół ponadgimnazjalnych
Dz.U.1997.120.767
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA I OPIEKI SPOŁECZNEJ z dnia 15 września 1997 r. określa zasady w sprawie przeprowadzania badań lekarskich kandydatów do szkół ponadpodstawowych lub wyższych, uczniów tych szkół oraz studentów i uczestników studiów doktoranckich, którzy w trakcie praktycznej nauki zawodu lub studiów są narażeni na działanie czynników szkodliwych, uciążliwych lub niebezpiecznych dla zdrowia, oraz sposobu dokumentowania tych badań.
Zgodnie z art. 6 ust. 5 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (Dz. U. Nr 96, poz. 593) „skierowanie na badania lekarskie wydaje odpowiednio szkoła ponadpodstawowa, szkoła wyższa lub jednostka uprawniona do prowadzenia studiów doktoranckich, zwane dalej "placówkami dydaktycznymi". Badania te finansowane są z dotacji na organizację i realizację zadań z zakresu medycyny pracy i są bezpłatne zarówno dla badanej osoby jak i wydającej skierowanie szkoły.
Na badanie lekarskie należy zgłaszać się z prawidłowo wypełnionym skierowaniem wydanym odpowiednio przez szkołę ponadgimnazjalną, szkołę wyższą lub jednostkę uprawnioną do prowadzenia studiów doktoranckich.
Skierowanie powinno zawierać informacje o czynnikach szkodliwych, uciążliwych lub niebezpiecznych dla zdrowia, występujących w miejscach odbywania praktycznej nauki zawodu, studiów lub studiów doktoranckich.
Zaświadczenie, przekazuje się kandydatowi do szkoły ponadpodstawowej lub uczniowi tej szkoły, kandydatowi na studia w szkole wyższej, studentowi szkoły wyższej, uczestnikowi studiów doktoranckich oraz odpowiednio placówce dydaktycznej, która wydała skierowanie na badanie lekarskie. W przypadku gdy osoba, której zaświadczenie dotyczy, nie posiada pełnej zdolności do czynności prawnych, zaświadczenie wydaje się jej przedstawicielowi ustawowemu.
Lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne określa ich zakres i wyznacza termin następnego badania na podstawie:
1) oceny potencjalnych lub istniejących zagrożeń zdrowia, występujących w miejscu odbywania praktycznej nauki zawodu, studiów lub studiów doktoranckich,
2) wskazówek metodycznych w sprawie przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników, określonych w odrębnych przepisach,
3) przepisów określających prace wzbronione młodocianym oraz prace dozwolone w celu odbycia przygotowania zawodowego, mające zastosowanie w miejscu odbywania praktycznej nauki zawodu lub praktyki zawodowej.
Osoby, które nie godzą się z treścią wydanych zaświadczeń, mogą w terminie 7 dni od dnia otrzymania zaświadczenia wystąpić za pośrednictwem lekarza, który wydał to zaświadczenie, do wojewódzkiego lub międzywojewódzkiego ośrodka medycyny pracy, z wnioskiem o przeprowadzenie ponownego badania.
Bibliografia:
www.bankier.pl
www.prawo-pracy.pl/profilaktyczne_badania_pracownikow-a-98.html
www.prawo.money.pl/aktualnosci/okiem-eksperta/artykul/badania;lekarskie;pracownika,91,0,459867.html
www.vat.pl/badania_lekarskie_umowa_o_prace_pracownicy_i_zus_7232.php
www.kuratorium.waw.pl/pl/news/2485/badania-lekarskie-kandydat%C3%B3w-do-szk%C3%B3%C5%82-ponadgimnazjalnych.html
Dziennik Ustaw z 1997, nr 120, poz.767