Erastotenes (270-195 p.n.e) - twórca geografii jako samodzielnej dziedziny naukowej

Geo (Ziemia) + grapho(opis) = opisywanie Ziemi

Geografia - nauka badająca przestrzenne zróżnicowanie powłoki ziemskiej (epigeosfery) pod względem przyrodniczym i społeczno - ekonomicznym oraz relacje między środowiskiem geograficznym a działalnością człowieka.

Twórcy nowożytnej geografii:

• Aleksander von Humboldt (1768 - 2859) - niemiecki przyrodnik, podróżnik i geograf; twórca pojęcia „pomnik przyrody”

• Karl Ritter (1779 - 1859) - niemiecki geograf; regionalizm; studia porównawcze

Wykład 1

Geografia:

1. Fizyczna (bada przyrodnicze zróżnicowanie epigeosfery): g.astronomiczna, klimatologia, meteorologia, oceanologia, hydrologia, glacjologia, geomorfologia

2. Regionalna (bada regiony Ziemi): g.Polski, Europy, Afryki, Rosji, Zakaukazu, M.Bałtyckiego

3. Społeczno - ekonomiczna (bada przestrzenna strukturę gospodarki): g.zasobów przydoniczych, osadnictwa, zaludnienia, rolnictwa, przemysłu, handlu i usług, transportu, turystuki

Ewolucja zmian charaktery geografii ekonomicznej jako nauki

• W przeszłości - podejście idiograficzne (opis rzeczywistości geograficznej)

• Obecnie - podejście nomotetyczne (tworzenia teorii naukowych wyjaśniających prawidłowości rządzące rzeczywistością geograficzną)

Geografia ekonomiczna

• 1 z 3 głównych działów geografii

• Nauka badająca zjawiska i procesy społeczno - ekonomiczne występujące w przestrzeni geograficznej

• Nauka badająca przestrzenne struktury społeczno - ekonomiczne i procesy dokonujących się w tych strukturach

Dyscypliny szczegółowe (dziedziny) geografii ekonomicznej:

• Zasobów naturalnych

• Ludności - człowiek a środowisko geograficzne - rozmieszczenie ludności, struktura (wiek)

• Osadnictwa - rozmieszczenie typów i rodzajów osiedli

• Rolnictwa

• Przemysłu

• Komunikacji

• Handłu i usług

• Turystyki

• Polityczna - geografia wyborcza

• Metodologia geografia ekonomicznej - nauka o technikach sposobach badania

Przedmio badań geografii ekonomicznej:

• Uwarunkowania przetrzennego rozmieszczenia ludności, osadnictwa, produkcji i infrastruktury

• Możliwości i sposoby gospodarczego wykorzystania środowiska geograficznego

• Zależności zachodzące między zjawiskami przyrodniczymi i społeczno - gospodarczymi, ich geneza i przyczyny

• Uwarunkowania i ocenia skutki powiązań gospodarki ze środowiskiem geograficznym oraz trendy przyszłościowe

Interdyscyplinarnt charakter geografii ekonomicznej

• Wielodyscyplinowe badanie przestrzennych aspektów zjawisk gospodarczych i społecznych

• Szerokie korzystanie z dorobku innych dyscyplin naukowych, bez których nie można byłoby poznać i wyjąsnić badanej rzeczywistości społeczno - gospodarczej

Fukncje geografii ekonomicznej

1. poznawcza - wynika z analizowania rzeczywistości geograficznej i wyciągania stąd wniosków co do przebiegu różnych procesów społ-gosp w przestrzeni

2. praktyczna (aplikacyjna) - geografia ekonomiczna spełnia praktyczną rolę w zarządzaniu gospodarką

• informacyjno - diagonostyczna (informowanie społeczeństwa o wyglądzie i charakterze Ziemi)

• teoretuczno - wyjaśniająca (badania powinny zmierzać do tworzenia teorii wyjaśniających istotę zachodzących zjawisk)

• prognostyczna - (przewidywanie zmian w środowisku geograficznym oraz w działalności gosporczej społeczeństwa)

• planistyczno - decyzyjna (działania mające na celu ułatwienie planowanie i podejmowanie decyzji przez organy i instytucje admistracyjno -gospodarcze)

• optymalizacyjna

• kulturalno - wychowawcza

praktyczne zastosowanie geo.eko.

• geo.eko. była i jest nauką o nastawieniu praktycznym

• wyniki badań podstawowych geografii ekonomicznej znajdują zastosowanie w wielu dziedzinach , m.in. w ochronie środowiska, gopodarce itp.

Przykłady praktycznego zastosowania:

• analizy (diagnozy) istniejącego stanu środowiska oraz gospodarki przestrzennej

• analiza użytkowania przestrzeni

• bonitacja środowiska ( dla celów rolniczych, przemysłowych, osadniczych, turystycznych)

• wybór lokalizacji działalności gospodarczej (produkcyjnej i usługowej)

• wybór IST (miast, gmin, regionów) mających dogodne warunki rozwoju

• proponowanie nowych kierunków rozwoju gospodarczego przestrzennego 7)opracowania przewodników i map turystycznych

Kierunki badań geografii ekonomicznej:

• Regionalnych - bada opisuje zjawiska i procesy społeczno-ekonomiczne zachodzące na poszczególnych kontynentach w krajach, regionach, miastach i wsiach

• Ekologiczny - analizuje całokształt relacji między środowiskiem przyrodniczym a społeczeństwem

• Przestrzennym - zajmuje się poszukiwaniem uniwersalnym prawidłowości przebiegu zjawisk gospodarczych i społecznych w przestrzeni

Wykład 2

Środowisko geogr. w gosp. człowieka - geo. bada przestrzenną organizację i funcjonowanie systemu „człowiek - środowisko”

Pojęcie „środowisko geograficzne” - ewolucja pojecia „środ. geogr.” (malejąca rola elem. przyrodniczych na rzecz rosnącej roli czynników autopogenicznych)

• Wg. ujęcia tradycyjnego - środ.geo. to przyroda wraz ze społecznościami ludzkimi

• Uściślając - układ przyrodniczych, społecznych, technicznych warunków życia i pracy człowieka, inaczej przekształcone przez człowieka środ.geogr.

Jaka jest relacja między środ. geogr. a działalnością człowieka?

• Determinizm - indeterminizm

• Warunki sprzyjające - bariery

Poziomy oddziaływania człowieka na środowisko:

• Ozdobniczy

• Populacyjny

• Społeczny

Typy skutków oddziaływania człowieka na środowisko:

• Supletywne - wzbogacenie układów środowiska, np. melioracje

• Kompensacyjne - wyrównanie braków bądź likwidacja nieprawidłowości, np. zalesienie wyrębów

• Redukcyjne - eliminowanie wybranych elem. środ., np. chwastów, szkodników

• Destrukcyjne - zupełne zniszczenie środ. nat., np. asfaltowanie

Środ. geogr. w gosp. człowieka:

• Podst. problem współcześnie to ochrona środ. przed skutkami człowieka oraz właściwe rozdysponowanie zasobów środ. - idea rozwoju zrównoważonego

• Zasoby to komponenty środ. geogr. wykorzystywane przez człowieka bezpośrednio lub pośrednio w procesach produkcji i konsumpcji (naturalne, kulturowe, ludzkie, niewyczerpywalne, wyczerpywalne, odnawialne i nieodnawialne)

Współczesne problemy badawcze geografii ekonomicznej:

• wyczerpywalność zasobów naturalnych

• eksplozja demograficzna i jej konsekwencje

• produkcja żywności na świecie, problem nadwyżek

• konsekwencje urbanizacji i uprzemysłowienia 5)degradacja środowiska człowieka (antropopresja)

Polska

• bezrobocie

• autstrady (gdzie?)

• zagospodarowanie obszarów przyrodniczych

• rok 1989, 2000

Wykład 3 Zasoby ludzkie a rozwój społ-gosp.

Znaczenie zjawisk demograficznych dla rozwoju gospodarczego:

• potencjał demograficzny - popyt na produkty i usługi

• zasoby rynku pracy

• kapitał ludzki - wzrost gospodarczy

• aktywność ekonomiczna ludności - wzrost gospodarczy,

• przemieszczanie ludności - przestrzenna struktura

Kapitał społeczny = kapitał ludzki / kapitał fizyczny

Kapitał społ - powiązania między jednostkami ludzkimi

Ludność - ogół mieszkańców, który zamieszkuje określone terytorium

3 cechy ludności:

• stan liczby ludności - ile osób zamieszkuje dany teren w danym momencie

• struktura ludności - podział ludności na pewne grupy, wg. kryteriów jakościowych i ilościowych

• dynamika - określa zmienność w czasie ilości ludności i wyrażana jest za pomocą względnych

Typy obszarów wg rozmieszczenia ludności:

• ekumena - obszary stale zamieszkane i zagospodarowane przez człowieka,

• subekumena (paraekumena) - obszary okresowo zamieszkane i wykorzystywane gospodarczo,

• anekumena - obszary niezamieszkane i niezagospodarowane przez człowieka (bezludne)

Czynniki określające rozmieszczenie ludności świata:

• warunki środ. przyrodniczego (klimat, warunki wodne, wysokość nad poziom morza i ukształtowanie powierzchni, odległość od morza, występowanie złóż surowców mineralnych);

• warunki ekonom. (ogólny poziom rozwoju, rynek pracy, polityka rozwoju gospodarczego itp.)

• historyczne

• społeczne ( kultura, tradycja danego rozwoju)

Cechy rozmieszczenia ludności świata:

• ludność zajmuje ok. 10% pow. lądowej Ziemi,

• prawie 90% ludności świata mieszka na półkuli północnej,

• większość ludzi na świecie mieszka w strefie klimatu umiarkowanego oraz na nizinach,

• większość ludzi zamieszkuje wybrzeża mórz i oceanów oraz doliny rzek.

Obszary koncentracji ludności świata:

• wschodnioazjatycki (Nizina Chińska, Japonia, Korea Pd., Filipiny) - skupiający ok. 1,6 mld,

• południowoazjatycki (Indie - delta Gangesu i Brahmaputry, Pakistan, Bangladesz) - 1,3 mld,

• zachodnioeuropejski (obszar od Londynu, wzdłuż Renu, kraje Beneluxu, Ile de France) - 300 mln,

• północnoamerykański (rejon Wielkich Jezior i wschodnie wybrzeże Atlantyku w USA) - 200 mln.

Kolosy demograficzne:

• rok 2006: Chiny, Indie, UE-27, USA, Indonezja, Brazylia, Pakistan, Bangladesz, Rosja, Nigeria, Japonia, Meksyk

• rok 2050: Indie, Chiny, USA, Indonezja, Nigeria, Pakistan, Brazylia, Bangladesz, Etiopia, Demoktratyczna Republika Kongo

Na świecie średnio co sek rodzi się 4 dzieci, umiera 2 ludzi.

Wzrost populacji o 2 os. na sek. - 2000o os./dzień - 75 mln/rok

Wykład 4

Gęstość zaludnienia brutto (liczna osób na 1km²) - miernik arytmetyczny; nie pokazuje rzeczywistego rozmieszczenia ludności

Gęstośc zaludnienia netto (liczba osób na 1 ha gruntów ornych)

Okresy przyrostu ludności:

• do XVIII w. - powolny wzrost liczby ludności,

• od XVIII w. do I połowy XX w. - wzrost przyspieszony,

• od 1950 r. - wzrost bardzo szybki (eksplozja demograficzna).

Ruch naturalny ludności - obejnuje zmiany populacji ludzkiej na skutek:

• urodzeń i zgonów

• zawierania oraz rozwiązywania związków małzeńskich

Przyrost naturalny - różnica między liczbą urodzeń żywych i liczbą zgonów w danym okresie na określonym terytorium („saldo” ruchu naturalnego)

Współczynnik przyrostu naturalnego - przyrost naturalny w przeliczeniu na 1000 ludności

W pn = [‰]

Przyrost rzeczywistość = przyrost naturalny + saldo migracji zagr.

Dzietność - liczba dzieci przypadająca na 1 kobietę w wieku prokreacyjnym (15-49 lat); dla zachowania prostej zastępowalności pokoleń wsk. dzietności powinien wynosić 2,15.

Wskaźnik dzietności:

• w KWR 120-130 (tendencja spadkowa);

• w KSR - max. w Afryce 580;

• w Polsce 129 (miasta 116, wieś 150).

Eksplozja demograficzna (bomba demograficzna) - szybkie tempo przyrostu rzeczywistego ludności w danym regionie P.rz. > 3%

Czynniki eksplozji demograficznej w KSR:

• wysoki udział ludzi młodych,

• bardzo wysoka stopa urodzeń żywych (3-4%),

• spadek liczby zgonów (wydłużenie okresu trwania życia),

• model wielodzietnej rodziny, kształtowany przez religię, kulturę oraz środowisko zamieszkania,

Wykład 5

Migracja (z łac. migratio - wędrówka)

• oznacza przemieszczanie się mieszkańców kraju lub regionu, które powoduje stała lub okresową zmianę zamieszkania lub pobytu

• jest to zmiana miejsca pobytu mieszkańców kraju lub regionu, spowodowana czynnikami natury ekonomicznej, ekologicznej, społecznej lub politycznej itp.

Cechą char. współczesnego świata jest rosnąca ruchliwość przestrzenna ludności, wywołana globalizacją gosp. oraz zróżnicowanym przebiegiem zjawisk demograficznych w poszczególnych regionach świata.

Mobilność przestrzenna ludności:

• to skłonność do zmiany miejsca zamieszkania lub/i pracy,

• większa mobilność sprzyja rozwojowi gospodarczemu,

• wzrostowi zatrudnienia,

• poprawia skuteczność i sprawność dostosowań gospodarki i rynku pracy do zmieniających się warunków.

Czynniki wpływające na migracje:

• czynniki wypychające (push factors) - czynniki wywołujące chęć opuszczenia danego obszaru (np.: zła sytuacja gospodarcza, brak pracy, niskie płace, bieda na wsi, przeludnienie agrarne, brak perspektyw poprawy warunków życia, itp.)

• czynniki przyciągające (pull factors) - cechy obszaru docelowego, które zachęcają do imigracji (np.: dostępność miejsc pracy i mieszkań, możliwości edukacyjne, dobre połączenie komunikacyjne, atrakcyjna pod względem turystycznym okolica, czyste środowisko, itp.).

Bariery migracji:

• geograficzna,

• polityczna,

• prawno-administracyjna,

• językowa,

• kulturowa,

• psychologiczna,

• infrastrukturalna.

Podział migracji:

1. ze względu na czas trwania:

• stałe,

• okresowe (w tym sezonowe),

• wahadłowe,

2. ze względu na zasięg (odległość):

• wewnętrzne - przemieszczanie się ludności w granicach danej jednostki administracyjnej (miasto, gmina, województwo, etc.) lub politycznej (państwo),

• zewnętrzne - przemieszczanie się ludności z jednej jednostki administracyjnej lub politycznej do innej;

1. ze względu na kierunek przebiegu

• emigracja,

• miasto-miasto,

• imigracja,

• miasto-wieś,

• reemigracja,

• wieś-miasto,

• wieś-wieś,

1. ze względu na przyczyny

• ekonomiczne ( zarobkowe, zawodowe)

• pozaekonomiczne ( społeczne, ekologiczne, polityczne, etniczne, religijne, turystyczne)

• swobodne

• wymuszone (uchodźctwo)

1. ze zględu na organizację:

• żywiołowe i planowe

• legalne i nielegalne

• dobrowolne i przymusowe (przesiedlenia, deportacje, wysiedlenia).

Specyficzne typy migracji:

• migracje pozorne - zachodzą w przypadku zmiany przynależności administracyjnej określonego obszaru (np. włączenie wsi do miasta),

• migracje łańcuchowe - polegają na osiedlaniu się w miejscu docelowym ludności z tego samego państwa, regionu lub miasta.

Obszary migracji:

• obszary emigracyjne - obszary z których ludność wyjeżdża do innego państwa.

• obszary imigracyjne - państwa, do których napływa ludność z innych państw.

Cechy współczesnych procesów migracyjnych:

• w KSR - dominują migracje ze wsi do dużych miast;

• w KWR - migracje są wielokierunkowe, przy czym nasilają się migracje miasto-wieś;

• dominują migracje zarobkowe (w poszukiwaniu pracy),

• rosnące znaczenie posiada ekouchodźstwo (z powodu przeludnienia, braku wody, skażenia środowiska itp.).

Modele migracji:

• model klasyczny - udzielanie imigrantom obywatelstwa; dotyczy tzw. "narodów imigrantów" (USA, Kanada, Australia),

• model kolonialny - zakłada faworyzowanie imigrantów z dawnych kolonii; dotyczy dawnych imperiów kolonialnych (np. W.Brytania, Francja),

• model gastarbeiterów - zakłada politykę przyjmowania imigrantów jako pracowników na określony czas, bez udzielania im obywatelstwa (np. Niemcy, Szwajcaria, Belgia),

• imigracja nielegalna - samowolne przekraczanie granicy lub pozostawanie w kraju przyjazdu po upływie terminu np. wizy turystycznej; nielegalni imigranci stają się marginesem społecznym.

Nowe tendencje w migracjach:

• nasilenie - migracje będą liczniejsze niż kiedykolwiek przedtem;

• zróżnicowanie - brak możliwości określenia konkretnych fal migracji

• globalizacja - migracje obejmą cały świat, 4)feminizacja - większość migrantów będą stanowiły kobiety

Skutki migracji w obszarach emigracyjnych:

• spadek liczby ludności i gęstości zaludnienia;

• wyludnianie się (depopulacja) obszarów słabo rozwiniętych;

• zmniejszenie bezrobocia,

• zmiany w strukturze społeczno-ekonomicznej ludności

• „drenaż mózgów”,

• deformacja struktury demograficznej (defeminizacja, starzenie się społeczeństwa),

• napływ dewiz do kraju,

Skutki migracji w obszarach imigracyjnych :

• wzrost liczby ludzi wykształconych (wzbogacenie rynku pracy),

• wzrost bezrobocia,

• odmłodzenie struktury wiekowej ludności,

• wzrost wskaźnika urodzeń oraz przyrostu naturalnego,

• mieszanie się kultur i zmiana struktury narodowościowej,

• problemy z nieprzystosowaniem się imigrantów do nowych warunków,

• nasilanie się problemów społecznych.

Międzynarodowa migracja ekonomiczna

1. Koszty:

• Wydatki na podróż

• Strata zarobków w okresie przemieszczania się

• Separacja od rodziny

• Separacja od przyjaciół;

• Separacja od otoczenia

• Aklimatyzacja;

• Ryzyko związane z poszukiwaniem pracy

2. Korzyści:

• Wyższe zarobki

• Możliwość edukacji i pracy dla dzieci

• Nowe znajomości

• Wyższa stopa życiowa

Wykład 6 Urbanizacja i osadnictwo miejskie

Co oznacza pojęcie urbanizacji?

• wzrost liczby ludności zamieszkałej w miastach,

• wzrost liczby miast,

• rozwój już istniejących ośrodków miejskich,

• rozwój osad wiejskich w miasta,

• wprowadzanie w osadach wiejskich stylu architektonicznego typowego dla miast,

• wzrost liczby ludności zajmującej się zawodami pozarolniczymi,

• upowszechnianie się tzw. miejskiego stylu życia,

Urbanizacja to:

• zjawisko rozwoju miast jako dynamicznych ośrodków gospodarczych, społecznych i politycznych;

• zespół przemian społeczno-ekonomicznych, kulturowych i przestrzennych prowadzących do rozwoju miast, wzrostu ich liczby, powiększania się odsetka ludności miejskiej oraz rozszerzania się obszarów miejskich.

Płaszczyzny urbanizacji:

• demograficzna - wzrost liczby i odsetka ludności miejskiej;

• ekonomiczna - wzrost liczby i odsetka ludności zatrudnionej w zawodach pozarolniczych;

• przestrzenna - powiększanie się powierzchni miast, powstawanie nowych miast i tworzenie się rozległych obszarów zurbanizowanych;

• społeczna - upowszechnianie się „miejskiego stylu życia”.

Korzyści aglomeracji:

• korzyści skali - są oszczędnościami powstającymi, gdy skala produkcji powiększa się;

• korzyści lokalizacji - wynikają ze skupienia na niewielkim obszarze wielu przedsiębiorstw prowadzących działalność w tej samej lub pokrewnej dziedzinie gospodarki;

• korzyści urbanizacji - wynikają z występujących na obszarach zurbanizowanych powiązań różnych dziedzin działalności między sobą oraz z gospodarką lokalną miasta.

Problemy rozwoju miast:

• ekonomiczne: przeciążenie infrastruktury technicznej, wzrost nakładów na infrastrukturę, brak wolnych terenów,

• społeczne: obniżenie się poziomu bezpieczeństwa ludności, dehumanizacja życia, wzrost bezrobocia, powstanie dzielnic biedy, wzrost przestępczości i patologii społecznych,

• ekologiczne: degradacja środowiska, problem składowania i utylizacji odpadów, hałas, brak terenów zielni miejskiej.

Fazy procesu urbanizacji:

1. urbanizacja - stały przyrost ludności miast, w tym największy w częściach centralnych spowodowana zwiększaniem się zapotrzebowania na siłę roboczą w rozwijającym się przemyśle i usługach oraz powiększanie się obszarów miejskich przez włączanie do nich obszarów przyległych;





2. suburbanizacja - dalszy wzrost ludności w mieście, najszybszy jednak w strefie zewnętrznej, spowodowany napływem imigrantów oraz przepływem zamożniejszej ludności z dzielnic centralnych miasta do obszarów podmiejskich





3. dezurbanizacja - intensywny odpływ ludności zarówno z obszarów centralnych (śródmieścia) jak i peryferyjnych na tereny bardziej oddalone





4. reurbanizacja - jest związana ze zmianą charakteru miast (ich modernizacją) w celu poprawy atrakcyjności z punktu widzenia potrzeb mieszkańców oraz inwestorów.

Zmiany te dotyczą:

• rewitalizacji obszarów śródmiejskich,

• restrukturyzacji gospodarki miejskiej,

• polepszenia jakości środowiska;

• modernizacji stref mieszkaniowych;

• poprawy warunków wypoczynku i rekreacji.

Pozytywne skutki urbanizacji:

1. w sferze ekonomicznej:

• dobre wyposażenie miast w infrastrukturę techniczną, co obniża koszty inwestycji,

• duże zasoby wykwalifikowanej siły roboczej,

• możliwość współpracy z ośrodkami naukowo-badawczymi,

• możliwość kooperacji obniżająca koszty podzespołów do produkowanych urządzeń,

• bliskość chłonnego rynku zbytu;

2. w sferze społecznej:

• większe możliwości wyboru pracy niż na terenach wiejskich,

• wyższe niż na wsi zarobki,

• większa ilość czasu wolnego umożliwiająca rozwój zainteresowań,

• lepszy dostęp do usług oraz do instytucji kulturalnych i oświatowych, lepszy dostęp do służby zdrowia,

• wyższy komfort życia w wyniku lepiej rozwiniętej infrastruktury technicznej miasta.

1. w sferze ekonomicznej:

• wysokie koszty utrzymania infrastruktury,

• wysokie ceny gruntów związane z ich niedoborem w centrach miast,

• wysokie ceny mieszkań oraz czynsze,

• przeciążenie infrastruktury technicznej i konieczność ciągłej jej modernizacji,

• przerost funkcji miastotwórczych nad funkcjami obsługi miasta, co prowadzi do nienadążania rozwoju infrastruktury za rozwojem przestrzennym miast;

1. w sferze społecznej:

• wzrost liczby osób dojeżdżających do pracy,

• postępująca alienacja jednostki w społeczeństwie,

• wzrost agresji oraz spadek bezpieczeństwa,

• problemy z zaopatrzeniem w wodę oraz odprowadzaniem ścieków,

• problemy mieszkaniowe spowodowane niedostateczną ilością terenów budowlanych i ich wysokimi cenami,

• wysokie koszty utrzymania,

• stres i depresje wśród ludności zamieszkującej miasta,

• pojawienie się wokół miast dzielnic nędzy,

• problem bezdomności;

1. w sferze ekologicznej:

• problem utylizacji rosnącej ilości odpadów,

• problem hałasu,

• zmniejszanie się powierzchni terenów zielonych oraz degradacja gleb wskutek niwelacji terenu i opadu pyłów przemysłowych,

• przekształcenia rzeźby powierzchni wskutek niwelacji terenów,

• zaburzenie stosunków wodnych, tworzenie lejów depresyjnych wokół ujęć wody;

Negatywne skutki urbanizacji w sferze ekologicznej

• problem utylizacji rosnącej ilości odpadów

• narastający problem hałasu

• zmniejszanie się powierzchni terenów zielonych

• degradacja gleb

Wykład 7

Miasto (łać. Civitas)

• większa jednostka osadnicza, skupiająca ludnosć zatrunioną w zawodach pozarolniczych

• historycznie ukształtowana jednostka osadnicza charekteryzyjąca się duża intensywnością zabudowy, małą ilością terenów rolniczych, ludnością pracującą poza rolnictwem (przemysł lub usługi) prowadzącą miejski styl życia

• jednostka osadnicza posiadająca prawa miejskie

Cechy miasta:

• odpowiednia liczba ludności i zwartość skupiska ludności

• zróżnicowana sktrura funkcji z przewagą funkcji pozarolniczych

• zwarta struktura zagospodarowania przestrzeni, odpowiadająca strukturze funkcji i liczbie mieszkańców

• specyficzny (miejski) styl życia

Kryteria (dla miasta):

• demograficzne

• funkcjonalne

• przestrzenne

• socjologiczne

Czynniki miastotwórcze:

• polityczne

• szlak komubikacyjny

• rola w gospodarce kraju

• militarne

• przyrodnicze

• komunikacyjne

• handlowe

Funkcje miasta:

• to działalności pełnione przez miasto, od których zależy jego powstanie i rozwój

• to główne rodzaje działalności (pracy) wykonywanej przez jego mieszkańców

• stanowią podstawę rozwoju mista

Podstawowe rodzaje fukcji miasta

• produkcyjne - obejmują różne rodzaje działalnosci produkcyjne

• usługowe - dziedziny życia miasta, które składają się na zaspokojenie licznych potrzeb ludności w zakresie handlu, transportu, kultury, oświaty, nauki, ochrony zdrowia, rozrywki itp. Itd.

• dominujące

• uzupełniające

• komunikacyjne

• inne str. fukcji

Tendencje zmian w strukturze przestrzennej miast:

• posuwanie się dzielnic mieszkaniowych na zewn. tereny miast

• silne zróżnicowanie w sferze zamożności i kultury oraz segregacha zawodowa

• przesuwanie dzielnic przemysłowych na zewn. tereny miast

• tendencja do grupowania się (skupiania) usług w duże centra handlowo - usługowo - rozrywkowe oraz centra biznesowe

Rodzaje miasta wg. ktyteriów:

• wielkość miasta (liczba mieszkańców, pow. miasta) : m.wielkie, duże, średnie, małe, b.małe

• fukcje miejskie (dominujący rodzaj działalności): przemysłowe, handlowe, usługowe, rekreacyjne, administracyjne, ośrodki kultu religijnego, centra życia artystycznego, handlowego

• dunamika rozwoju ( poziom aktywności funkcji miastotwórczych): rozwijające się (w fazie towrzenia nowych fukcji), w fazie schyłkowej (faza stagnacji), w fazie odbudowy funkcji

• miejsce w podziale administracyjnym: stolica, miasto wojewódzkie, miasta powiatowe, gminy miejskie

Miasto satelickie (miasto - satelita) - miasto o pewnym stopniu samowystarczalności pod względem usług i zatrudnienia, ale uzależnione w zakresie usług wyższego rzędu (nauka, kultura) i administracji od innego większego pobliskiego miasta

Miasto-sypialnia

• miasto położone zazwyczaj w sąsiedztwie dużego ośrodka miejskiego, z rozwiniętą funkcją mieszkaniową, w niewielkim stopniu usługowa w zakresie zaspokajania podstawowych potrzeb przy zaniedbaniu wytworzenia innych istotnych funkcji miejskich

• mieszkańcy miasta-sypialnia pracują zazwyczaj w innym ośrodku miejskim, tam też korzystają z większości usług

Miasto-ogród

• to rodzaj miasta satelickiego, oddalonego od centrum miasta itp., charakteruzyje się niską, luźną zabudową, a przede wszystkim znacznyn udziałem terenów zielonych (lasów, ogrodów, parków, itp.) w ogólnej powierzchni miasta

• posiada rozwiniętą funckje mieszkalną i wypoczynkową, z niewielkim udziałem usług, ewentualnie nieuciążliwy przemysł

Zespoły miejskie - skupiska miast położonych blisko siebie, silnie powiązanych funkcjonalnie i komunikacyjnie, tworzących jeden organizm miejski

Typy zespołów miejskich:

1. aglomeracja miejska - zintegrowany funkcjonalnie i przestrzestrzennie zespół jednostek osadniczych, powiązanych ze sobą licznymi funkcjami i wykazującymi silne tendencje integracyjne

• wysoki poziom zurbanizowania zespołu

• złożony układ funckjonalnalno-przestrzenny

• dobrze rozwinięta sieć komunikacyjna międzymiastowa i podmiejska

• wyludnianie się obszarów centralnych (śródmieść)

• urbanizacja terenów miejskich (semiurbanizacja)

• typy aglomeracji miejskich:

• monocentryczna - zespół wielkomiejski z jednym dominującym ośrodkim miejskim powiązanym z miastami satelickimi, pełniącymi funkcję podrządkowanymi ośrodkowi centralnemu

• zespół kilku lub kilkanastu samodzielnych i równorzędnych pod względem wielkości i znaczenia gospodarczego miast, powiązanych gospodarczo, funcjolanie, komunikacyjnie

• metropolia

• wielkoprzestrzenny obszar zurbanizowany, złożony z wielu ośrodków miejskich zintegrowanych poprzez rozwój transportu publicznego, rozbudowę połączeń drogowych, tworzenie nowych dzielnic mieszkalnych

• wielki ośrodek miejski, który uzskał rangę ponadregionalną i zaistaniał na mapie świata lub kontynentu

3. obszar metropolitalny

• układ przestrzenny, składający się z dużego miasta i otaczajacych je terenów ściśle z nim funkcjonalnie powiązanych

• obszar wielkiego miasta oraz powiązanego z nim funkcjonalnie bezpośredniego otoczenia

Cechy miasta metropolii

• koncentracja funcji zarządczych (siedziby lub filie korporacji międzynarodowych, przedstawicielstwa organizacji międzynarodowych)

• rozwinięte usługi wyższego rzędu nastawione na klientów i turystów zagranicznych

• wyposażenie w instytucje biznesowe, kulturalne i naukowe (uniwersytety, międzynarodowe instytuty naukowe, centra kongresowe i wystawiennicze, luksusowe hotele, centra rozrywki, obiekty sportowe itp.)

• regularne organizowanie spotkań międzynarodowych (kongresy, wystawy, targi, imprezy sportowe i artystyczne)

• doskonała sięc połączeń komunikacyjnych z innymi metropoliami w kraju i za granicą

• instytucje medialne o zasięgu międzynarodowym

• rozwinięty przemysł hi-tech

• własne przedstawicielstwa za granica

• istnienie klasy metropolitalnej

• wysoka jakość przestrzeni

Megalopolis:

• wielkoprzestrzenny układ osadniczy powstający w wyniku łączenia się sąsiednich obszarów metropolitarnych

• BosWash (Bosto, NY, Filadelphia, Baltimore, Washington DC.)

• Megalopolis brytyjskie

• Megalopolis zachodnioeuropejskie

Wykład

Infrastruktura - zespół podstawowych urządzeń I instytucji usługowych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania gospodarki I społeczeństwa

Infrastruktura gospodarcza:

• Urządzenia i instytucje zaspokajające potrzeby w zakresie: komunikacji, energetyki, zaopatrzenia w wodę, ochrony środ., usuwania odpadów, handlu itp

• Drogi, ulice, mosty

• Linie kolejowe

• Drogi wodne, porty

• Linie energetyczne

• Gazociągi

• Wodociągi i ścieki

• Oczyszczalnie ścieków

• Składowiska odpadów

• Urządzenia melioracyjne

• Urządzenia telekomunikacyjne

Infrastruktura społeczna:

• Urządzenia i instytucje publiczne zaspokajające potrzeby w zakresie: oświaty, nauki, kultury, wypoczynku, opieku społ., ochrony zdrowia, kultury fizycznej, administracji

• Urzędy administracyjne, sądy, ambasady

• Szkoły, uczelnie wyższe

• Obiekty kulturalne

• Obiekty sportowo-rekreacyjne

• Szpitale, sanitaria, domy pomocy społecznej

Współczesny podział infrastruktury:

• Podstatwowa (bazowa)

• Społeczna

• Ekologiczna

• Informacyjna

• Biznesowa

Infrastruktura biznesu - obejmuje różnorodne instytucje zajmujące się wspieraniem biznesu i towrzace sprzeyjajace środ. dla inwestorów i prowadzenia działalności gosp.

• Instytucje finansowe

• Agencje i fundacje rozwoju regionalnego

• Ośrodki innowacji i szkoleniowe

• Instytucje doradcze i szkoleniowe

• Instytucje informacyjne i promocyjno-handlowe

Formy przestrzenne infrastruktury:

• Inf.gosp. (techniczna) - składa się głównie z urządzeń liniowych tworzących sieci (np. drogowa, kolejowa, telefoniczna itp.)

• Inf.społ. - składa się głównie z intytucji i urządzeń punktowych (np. urzędy, szkoły, szpitale itp.)

Cechy infratruktury:

• Służebny charakter

• Bryłowatość (niepodzielność) urządzeń

• Wysoka kapitalnochłonność

• Skokowy sposób powstania kosztów (ciągły wzrost kosztów utrzymania)

• Długowieczność

• Inmobilność (gdzie stał, tak stoi)

• Komplementarność

Funcje infratruktury:

• Transferowa

• Usługowa

• Integracyjna

• Lokalizacyjna

• Akceleracyjne

Wykład Globalizacja gospodarki

Globalizacja:

• Postępujące umiędzynarodowienie procesów gospodarczych, tj. zacieśnienie się wiezi współzależności pomiędzy przedsiębiorstwami działającymi globalnie oraz zwiększania dynamiki międzynar. przepływów gosp.

• Proces tworzenia sie jednolitego rynku towarów, usług i czynnikow produkcji, obejmującego wszystkie kraje świata

Przejawy globalizacji:

• Dynamiczny wzrost skali obrotów handlowych towarami i sługami

• Znaczne rozszerzenie zasięgu tych obrotów

• Wzrost miedzynar. Przepływów kapitałowych

• Ekspansja przedsiębiorstw międznar.

• Rozprzetrzenianie się aktywności gosp. na różne kraje i regiony świata

• Nasilenie procesów fuzji i przejęć i aliansów strategicznych

• Wzrost konkurencji

• Szybki przepływ technologii i błyskawiczne rozprzestrzenianie się innowacji

• Standaryzacja produktów i usług

• Obniżanie się kosztów transakcyjnych współpracy gosp. z zagranicą

• Zwiększanie wymiany informacyjnej

• Zwiększenie skali

Główne wymiary globalizacji:

• Gospodarczy - ujednolicenie rynków i obracanie na nich różnorodnych towarów

• Społeczno-kulturowy - zespół procesów, w wyniku których ludzkość świata jest łączona w jedno, globalne społeczeństwo (globalna wioska)

• Polityczny - rosnące wpływy organizacji międzynar.

Czynniki globalizacji:

• Ekspansywny postęp technologiczny

• Rozwój sieci światowego systemy transportowego

• Literalizacjia obrazów handlowych i kapitałowych (wtf?)

• Intensywny rozwój międzynar. obrotów kapitałowych

• Rozwój korporacji międzynar.

Pozytywne skutki globalizacji:

• Międzynar. podział pracy

• Rozprzestrzenianie się innowacji

• Swobodny przepływ idei, towarów, usług i kapitału

• Wsrost konkurencyjności

• Obniżka cen dóbr konsumpcyjnych

• Rozwój kapitału ludzkiego

Negatywne skutki globalizacji:

• Powstanie i pogłębianie się globalnych dysproporcji rozwojowych

• Osłanianie pozycji państw narodowych, jako ważnych aktorów międzynar. (???)

• Wzrost skali rozprzestrzenianie się kryzysów

• „macdonaldyzacja” społeczeństwa

• Globalizacja patologii

• Rozwój ruchów międzynar.

Wykład Struktura ekonomiczna i przestrzenna przemysłu (kazała sama uzupełnić)

To co z „+” jest już doklejone ;)

Definicja przemysłu +

Cechy przemysłu +

Rewolucja przemysłowa

Teoria Webera

Tendencje rozwoju przemysłu +

Cechy przemysłu hi-tech +

Czynniki lokalizacji przemysłu i ich ewolucja +

Obszary skupiające przemysł hi-tech (biegun technologiczny, park technologiczny) +

Technopolie +

Przemysł - dział produkcji materialnej (górnictwo, elektroenergetyka, wraz z zaopatrzeniem w gaz i wodę oraz przemysł przetwórczy); proces pozyskiwania surowców i nadania im własności służących zaspokajaniu potrzeb człowieka

Cechy charakterystyczne przemysłu:

• masowość produkcji i szeroki rynek zbytu

• uzależnienie produkcji od popytu rynkowego oraz od koniektury na rynkach zagranicznych

• niewielkie uzależnienie od warunków przyrodniczych

• wysoki stopień uzależnienia od rozwoju infrastruktury technicznej

• tendencja do koncentracji firm produkcyjnych

Tendencje rozwoju przemysłu:

• zmniejszenie się udziału przemysłu w GN

• stały wzrost rangi przemysłu przetwórczego w strukturze przemysłu

• struktury przemysłu zmiękczane

• kompleksowa automatyzacja i robotyzacja procesów produkcji

• miniaturyzacja wyrobów przemysłowych

• skracanie się życia produktów

• dywersyfikacja produkcji przemysłowej

• umiędzynarodowienie procesów produkcji i rynków zbytu

• rozwój korporacji międzynarodowych

• koncentracja, konsolidacja, fuzje i przejęcia

• wzrost roli i liczby MSP

Przemysł wysokich technologii (high-tech):

• są to branże przemysłu powstające na styku nauki i przemysłu, które bazują na wykorzystani wyników badań naukowych;

• opiera się na zastosowaniu zaawansowanych technologii, zwłaszcza inżynierii materiałowej, mikroelektroniki i biotechnologii,

• stanowią nowe lokomotywy rozwoju (tzw. Przemysły wiodące)

Cechy przemysłów high-tech:

• generują wysoką wartość dodaną,

• wysoka rentowność (stopa zysku 20-50%, przy średniej w przemyśle 5%),

• wysoka konkurencyjność (opłacalność) eksportu,

• dynamiczny wzrost udziału w strukturze eksportu,

• wysoka wydajność pracy (o 50% wyższa niż przeciętnie w przemyśle),

• wysoka kapitałochłonność,

• niska metriałochłonność i energochłonność,

• ścisłe powiązania z instytucjami badawczo rozwojowymi,

• rozległa kooperacja-często z kilkudziesięcioma zakładami,

Ewolucja czynników lokalizacji przemysłu:

• I rewolucja przemysłowa XVIII/XIX w. ; surowce mineralne (węgiel kamienny, rudy żelaza)

• II rewolucja przemysłowa XIX/XX w. ; dogodne położenie komunikacyjne

• III rewolucja przemysłowa od lat 70. XX w. ; korzyści aglomeracji (instytuty naukowo-badawcze, wykwalifikowani pracownicy)

Czynniki lokalizacji przemyłu:

1. naturalne

• klimat, ukształtowanie terenu, właściwości fizjograficzne

• baza surowcowa

• dostęp do wody

2. pozanaturalne

• baza energetyczna

• zasoby siły roboczej

• rynek zbytu

• infrastrukturę techniczna

• zaplecze naukowe

• korzyści aglomeracji zakładów przemysłowych

1. specyficzne:

• stopień ryzyka i stabilność gospodarki

• przepisy prawne, celne itd.

• ulgi podatkowe

• polityka miejscowej administracji

• wpływy związków zawodowych

Czynniki lokalizacji przemysłu higt-tech (wysokich technologii):

• dostępność wysoko kwalifikowanej kadry

• bliskość zaplecza naukowego

• dostępność infrastruktury na najwyższym poziomie technicznym

• atrakcyjność krajobrazu i czyste środowisko

• sprzyjający klimat naturalny , polityczny i społeczny

• wysoka jakość otoczenia biznesu

• korzyści aglomeracyjne

Obszary skupiające przemysł high-tech:

• Park naukowy - kompleks uniwersytecko- przemysłowy to kompleks laboratoriów, biór i różnych pracowni tworzonych z inicjatywy uniwersytetu które współpracują z firmami wdrażającymi do produkcji

• Biegun (Park) technologiczny - to skupisko instytucji naukowo-badawczych i zakładów przemysłowych współpracujących w zakresie opracowania i wdrażania do produkcji innowacji technologicznych.

Technopolia - jest to ośrodek innowacji technologicznych zapoczątkowujących procesy rozwoju gospodarczego i powstanie nowych regionów przemysłowych przez skupianie działalności nowoczesnych przedsiębiorstw przemysłowych, uniwersytetów i ośrodków badawczych, a także instytucji finansowych oraz specjalistycznych usług - informatycznych, telekomunikacyjnych i transportowych ułatwiających kontakt między różnymi podmiotami życia gospodarczego.




---