Nurt awangardowy w architekturze klasycystycznej
jest odpowiednikiem tzw. nurtu rewolucyjnego we Francji. Pojęcie - klasycyzmu romantycznego bądź rewolucyjnego można zawrzeć po części w wypowiedzi jednego z architektów tego czasu - „Architekt myślący powinien wydobywać charakter swoich budowli z własnego wnętrza i własnego przekonania, nie próbując czarować ani siebie, ani swego odbiorcy, winien przedkładać siłę własnego pomysłu ponad kopie rzymskich czy greckich budowli”. Takimi bezwarunkowymi, pierwotnymi kreacjami są tworzone przez Ledouxa i Boulléego gładkościenne bryły - prostopadłościany, kule cylindry i piramidy.
Claude_Nicolas_Ledoux 1736 - 1806
Początkowo modny architekt okresu Ludwika XVI, później wybitny przedstawiciel neoklasycyzmu. Spośród jemu współczesnych jedynie Boullée dorównywał mu wyobraźnią i oryginalnością. Jego prace cechuje skrajnie geometryczna prostota, choć nigdy nie był we Włoszech, wł arch wpłynęła na jego twórczość, szczególnie fantazje Piranesiego.
Dom ogrodnika - projekt z serii Idealne Miasto
Kolejny projekt domu z serii Idealne Miasto
Projekty dla Idealnego Miasta - mają zaskakujące formy, nigdy nie zostały zrealizowane.
Projekt - elewacja
Projekt szkoły - elewacja
Projekt domku wiejskiego
=
Elewacja hotelu Paryż 1766
= 1785
Paryż - Rogatka Saint-Martin 1784 - 89
Sześcian, prostopadłościan - tworzą krzyż grecki, ponad którym znajduje się cylinder - formy przenikają się nawzajem. Osie każdej elewacji podkreślone są płaskimi portykami, z przyczółkami na ciężkich kolumnach; cylindryczna górna kondygnacja opięta arkadami, wspartymi na zdwojonych kolumnach.
Étienne-Louis Boullée (1728 - 1799)
Projekt rekonstrukcji opery w Paryżu 1781
Projekt mauzoleum Newtona 1784
Projekt Biblioteki Królewskiej 1785
c.d. 2. Francuska „rewolucyjna” architektura, zrywała ze wszystkimi konwencjami, była często fantastyczna, o nierealnej skali, odcięła się od innych sztuk plastycznych, szukała wyrazu w zestawieniu brył i płaszczyzn.
POLSKA - Pod koniec lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych 18 WIEKU
Nurt awangardowy w architekturze klasycystycznej XVIII wieku świadczy o nowej, twórczej postawie architektów. Koncepcja budynku opiera się na zestawianiu podstawowych brył geometrycznych albo wzajemnie się przenikających, albo łączonych ze sobą. Jest to podstawowa cecha architektury awangardowej XVIII wieku.
Pozostałe cechy to - surowość harmonijnych kompozycji, redukowanie do minimum dekoracji, rustykowanie i boniowanie powierzchni, upodobanie do porządku doryckiego, najczęściej w jego odmianie toskańskiej.
Szreger
Kościół w Skierniewicach
Wzniesiony z fundacji prymasa Ostrowskiego, lata 1780 - 81, architekt zaadoptował do nowej bryły gotycką wieżę - zaprojektował też wnętrze kościoła. Bryła kościoła składa się z prostych - skontrastowanych ze sobą figur geometrycznych, detal architektoniczny jest zredukowany.
Skromna fasadę z czterema pilastrami w porządku toskańskim i trójkątnym frontonem zdobia dwie pary klasycystycznych waz umieszczonych we wnękach.
Plan, przekrój z ołtarzem.
W wielkim ołtarzu można dopatrywać się kontynuacji typu znanego nam z kościoła ewangelickiego w Toruniu. Ołtarz kolumnowy, rokokowy w Toruniu tu nabiera klasycystycznych kształtów.
Zug
W latach siedemdziesiatych naprawdę awangardowym architektem był Zug. Wskazują na to jego projekty pawilonów ogrodowych, kompowane z z sześcianu i walca, uderzajace ekspresją geometrycznej struktury, i jego naprawdę wspaniałe dzieło - kościół Ewangelicki w Warszawie, w którym przy nawiązaniu do antycznego typu budynku wprowadzone tyle nowatorskich rozwiązań. U Zuga też można dopatrzeć się pewnych cech awangardowych w kształtowaniu niektórych budynków użyteczności publicznej.
Kościół Ewangelicko-Augsburski p.w. św. Trójcy zbudowany w latach 1777 - 81, zbombardowany i spalony w 1939 roku. Nawiązuje formą do Panteonu. Król Stanisław August osobiście wybrał projekt autorstwa Szymona Bogumiła Zuga. W urodziny króla Stanisława Augusta 17. I. 1788 r. nad głównym wejściem do kościoła umieszczono kamienną tablicę pamiątkową z datami położenia kamienia węgielnego i poświęcenia kościoła. Była to największa i najwyższa budowla XVIII-wiecznej Warszawy: wysokość - 58 m, średnica rotundy - 33,4 m! Zug zestawił tu różnorodne bryły - w środku widzimy walec, prostopadłościenne boczne ryzality, półkulę kopuły oraz walec latarni. Powierzchnia budowli charakteryzuje się zróżnicowaną fakturą, w portyku znajduje się dorycki porządek - wg Miłobłędzkiego tak klasycznie uformowany portyk pojawił się w Polsce po raz pierwszy. Przez brak dekoracji rzeźbiarskiej nic nie zakłóca odbioru „czystej” architektury. W wcześniejszej twórczości Zuga dominowały pierwiastki barokowe, tu nawiązał on do ówczesnych postępowych architektów francuskich, którzy poszukiwali zupełnie nowych środków artystycznych.
Pawilon ogrodowy - Świątynia Diany, w Arkadii parku oddalonego od Nieborowa o 4 km, wzniesiona została jako główny pawilon, architekt połączył dwa typy świątyń rzymskich, sposób ukształtowania formy wskazuje na chęć rozbicia bryły.
inny przykład w jego twórczości - realizacja pawilonu Domek Chiński w Puławach.
Kamsetzer
A w latach osiemdziesiątych tendencje awangardowe przebijają w twórczości trzeciego jeszcze architekta - Jana Chrystiana Kamsetzera - w projektach kaplicy grobowej Poniatowskich z roku 1784 i w fasadzie kościoła w Petrykozach z roku 1791.
Mauzoleum grobowe Poniatowskich - projekt ten jest przechowywany w zbiorach Muz Nar w Wawie.
II wersja projektu - budowla otrzymała formę walca krytego kopułą z trzema niższymi przybudówkami w kształcie prostopadłościanów z dwupołaciowymi dachami, wejście - dwukolumnowy portyk zwieńczony prostą attyką, przestrzenie między przybudówkami dekorują prostokątne nisze z rzeźbami, powyżej znajdują się trzy półokrągłe okna, a także płyciny ponad dachami przybudówek, całość ozdobiona jest jednolitym pasowym boniowaniem.
Następna wersja to kryta kopułą budowla na planie kwadratu, z portykami z 4 stron, ryzality portyków są głębsze na osi, co widoczne jest na planie budowli, fasadę zdobi joński portyk, pozostałe mają portyki pozorne.
Są to projekty niezrealizowane.
Kościół w Petrykozach 1791-95 wzniesiony został z inicjatywy St. Małachowskiego, marszałka Sejmu Czteroletniego, być może jest też uczczeniem uchwalenia Konstytucji 3 Maja. O awangardowości budowli świadczy rozplanowanie fasady gdzie jak w poprzednich przypadkach zestawiono różne bryły geometryczne - przy pominięciu kolumn czy też pilastrów. Architekt przedstawił kilka wersji tej fasady, początkowo miała mieć charakter bardziej klasyczny, miał tam się znaleźć 4kolumnowy portyk dorycki, całość miała być pokryta jednolitym boniowaniem pasowym, korpus kościoła dzieli się na trzy części wyraźnie widoczne z boku, jest to kościół jednonawowy.
„Style w architekturze”, Koch, str. 328, 372 -73
Miłobłędzki „Zarys historii architektury w Polsce”
"Klasycyzm w Polsce" Lorentza i Rottermunda, str. 15 i 16
Monografia o Kamsetzerze