Architektura wczesnego klasycyzmu w Anglii i we Francji

Klasycyzm- styl w muzyce, sztuce, literaturze oraz architekturze odwołujący się do osiągnięć starożytnych Greków i Rzymian. W Europie tzw. "powrót do źródeł" (klasycznych) pojawił się już w renesansie, a następnie występował równolegle do baroku, czyli od XVII wieku do końca wieku XVIII, w niektórych krajach trwał do lat 30. następnego stulecia, a nawet dłużej. Najpełniejszy rozkwit klasycyzmu nastąpił pod koniec XVIII wieku i w I ćwierci wieku XIX.

ANGLIA

• PALLADIANIZM

Źródła głównie w renesansie

• Sir William Hamilton (poseł w Neapolu,1767 r.) - Katalog sztuki starożytnej (etr, rz, gr)

• Robert Adam („Ruins of Spolato”) Styl harmonijny, lecz motywy z różnych źródeł

*Syon House w Brentford - R. Adam - 1728-92 ///założenie elżbietańskie///

-plan kwadratu

-we wnętrzu stiukowy ornament (lekki i elegancki ton);

-w hallu wejściowym i długiej galerii - nisze półkoliste oddzielone przez pary architrawów

-12 wolnostojących kolumn jońskich wzdłuż ścian w „Ante-Room”; na nich architraw z

palmetami; na nim posągi złocone

*Kedleston Hall w Derbyshire - R. A. -1765 / fasada południowa

-przed śr ryzalitem schody zewnętrzne (eliptyczne; 2-biegowe) i wolnostojące kolumny w wlk

porządku zwieńczone posągami

- Rezydencję zaprojektowali architekci, James Paine i Matthew Brettingham i była ona luźno

oparta na planach architekta Andrea Palladio nigdy niewybudowanej Willi Mocenigo.

- Projekt trzypiętrowej rezydencji składa się z trzech skrzydeł połączonych dwoma segmentowo

kręconymi korytarzami.

-Wnętrze proj. RA: Wchodząc przez wielki północny portyk na piano nobile, stajemy naprzeciw

marmurowego korytarza, sugerującego otwarty dziedziniec lub atrium rzymskiej willi.

Oświetlenie z dachu dzięki szklanym lukom. Salon umieszczony za triumfalnym łukiem

płd frontu, podobnie jak marmurowy korytarz, podnosi pełną wys. domu(galeria posągów).

* Boodle's Club (motyw arkady wspartej na odsuniętych od ścian kolumn)

* Kenwood House w Londynie - 1767-69

*Royal Terrace w Londynie - 1768-74 ////nie istnieje

W późnej tw. (niektóre zamki szkockie) Zwrócił się ku prostej kubicznej arch militarnej Rzymu.

• Sir William Chambers (1723-96) /// konkurent Adamów///

Styl bardziej monumentalny, łączący elementy ang. Palladianizmu i franc. arch. (Soufflota)

Elementy palladiańskie:

*Somerset House w Londynie (1776-86) /// pomieszczenia ministerstwa///

*budowle parkowe w Kew Gardens

• 1762-„The antiquities of Athen” - James Stuart i Nicolas Revett > GREEK REVIVAL

-Porządek sorycki wytworem ludu żyjącego blisko natury, niezepsutego (Rousseau)

-Rzymskie łuki, sklep, kopuły uznano za wtórne wobec arch greckiej

-W budowie pałacowej zarzucono wlk porządek; nawet budynki wielokondygnacyjne

• James Gandon (1743 - 1823) - działał w Dublinie; uczeń Chambersa +monument Wrena

*Parlament (dziś Bank of Ireland)

*Four Courts

*Custom House

• James Wyatt „Niszczyciel” (1746-13) - Zróżnicowanie stylowe;

*Panteon na Oxford Street (1769-72)

*Castle Coole - wn w wielu stylach (empire, chiński, grecki);

*Dodington Park - wyznacza nowy kierunek ku swobodnej asymetrii

• Georg Dance (1741-25)

* Więzienie Newgate (1770-78) ponure rustykowane mury „zniechęcające do popełniania

przestępstw” i oddawały nastrój

FRANCJA

• Ok. poł XVIII mecenat we Francji był inspirowany świadomym pragnieniem odnowienia grand siecle'u =>RENESANS klas form STYLU L XIV.

• W arch Jean-Francois Blondel głosił powrót do elgancji i wspaniałości „wieku wlk”

• Nastroje antyrokokowe i oddziaływania wczesnego romantyzmu angielskiego

• Publikacje poświęcone starożytności

• Jacques-Ange Gabriel (1698-82)

*Petit Trianon (1762-68) -styl poprzedniej epoki „maison de plaisence”, lecz elegancka prostota

zastąpiona rokokową frywolnością

-kwadratowy plan (palladianizm ang?)

-elewacje pozbawione łuków

-ryzalit fasady od dziedzińca opatrzony 4 pilastrami; od ogrodu 4 kol korynckimi i balustradą

*Opera w Wersalu (1753-70) - wzorowana na teatrach włoskich (plan owalny!)

• ciągłe balkony bez podziału na loże (nowość)

*”skrzydło Gabriela” W(prawe przy przeddziedz.) -ciężkie rozczłonkowanie kolumn. ryzalitów

*wystrój Biblioteki LXVI (1774)

-surowe podziały ścian i skromne boazerie podkreślające tektonikę ścian

*przebud skrzydła LXV pałacu Fontaibleau (1748-74)

-na narożne pawilony narzucił monument artykulację z portykami kolumnowymi na arkadach

*Ecole Militaire (1751-73) - fund L XV (nawiazanie do k. inwalidów LXIV)

gł skrzydło jest świadomie wzorowane na arch rezydencjonalnej LXIV:

-ryzalit śr z dachem kopułowym

-wysokie dachy w kszt ściętych piamid nad pawilonami bocznymi skzrydła

-tendencje antykizujące np. ryzality śr są poprzedzone korynckimi portykami kolumnowymi

*zabudowa Placu Zgody (1755-75) - planowany był plac oktogonalny z fosą i balustradą

*Pavillon Francois w parku W (1750)

*Pałac Compiegne

• Richard Mique i Hubert Robert

*teatr, pawilon Belweder (pl ośmiob), świątynia Amora (monopter) <M>

*Hameau (sztuczna wioska) 1782-86 <M i R?>

-średn wieża, młyn, ferma (wraz z ogrodami i kaskadą=dobry przykład ang ogrodu krajobr)

~Dekoracja wnętrz w stylu LXVI:

-nawrót do orn LXIV, traktowanego subtelniej z uwzględnieniem bezwzględnej symetrii

-prostokątne płyciny ścian i drzwi z szerokimi listwami z kimationem i astragalem; pola puste

-ornament: eliptyczne medaliony; festony i girlandy; rózgi liktorskie; stylizowane wazy grackie;

liry; sprzęt rolniczy

• Pierre Rosseau - różnorodne inspiracje

* Hôtel de Salm (1782-89) - typowa siedziba miejska st LXVI

-wielotrakowy plan (palladianizm?)

-dziedziniec w formie jońskiego perystylu

-fasada dziedzińcowa wtopiona w kolumnady tworzące rodzaj tarasu przed I kond

-od str Sekwany półkolisty ryzalit z kopułą

• Jacques-Denis Antoine (1733-01)

* Hôtel des Monnaies -mennica (1768-77)

-fasada od Sekwany wzorowana na arch Gabriela (boniowany prater-„cokół“, śr ryzalit z

kolumnami jońskimi i attyką

-działa tektoniką-prawe całkowity zanik dekoracji

• Victor Louis (1731-1800)

*perystyl Palais Royal

-obszerne foyer, wielka czasza sklepienia sal

*Teatr Wlk w Bordeaux (I wolno stojąccy gmach przeznaczony na spektakle)

• Jacques-Germain Soufflot (1713-80) - st bliski Piranesiemu, daleki od “doryckiego”, ale mający na celu oczyszczenie arch z pozostałości barokowej iluzyjności

*k Sainte-Genevieve (1757-89) ost sekularyzacja 1885 (złożenie prochów Hugo) (~St.Paul?)

-na planie + z kopułą na wysokim tamburze otoczonym wieńcem kolumn

-próba połączenia gotyckiej lekkości (min liczba podpór) z wzniosłością sztuki greckiej

-4 spłaszczone kopułki nad ramionami+ nie są widoczne w bryle

-wejście zaakcentowane monumentalnym portykiem korynckim

*szpitale w Lyonie i Macon

• DYREKTORIAT - okr między stylem L XVI a empire'em

-motywy antyczne przetwarz na modłę arch rewolucyjnej w sposób bardziej „jędrny i rustkalny”

-ornamentyka wzorowana głównie na mal pompejańskich

*Rue des Colonnes - Joseph Bernard i Nicolas-Jacques Vestier //awangardowy klasycyzm//

-monotonne ciągi domów o jednolicie gładkich elewacjach

-w parterach mają przejścia w podcieniach, otwierające się na ulicę arkadami

-wrażenie archaiczności (doryckie kol, nierozczłonkowany mur, palmety, arkady bez archiwolt)

Zapowiedzią „awangardowego klas” była twórczość Josepha Belanger'a

*pałacyk Bagatelle w Lasku Bullońskim (1777)

• upodobanie do surowych form (2-kolumnowy portyk dorycki, prosta attyka,

ustawienie budynku na płaskim tarasie o rustykowanych arkadach

Architektura dojrzałego klasycyzmu w Anglii i we Francji

ANGLIA

• rosnące zainteresowanie stylem doryckim

• przechodzenie od postawy „archeologicznej” (poprawność form, detalu, prop) do strukturalnej (budowle jako zespoły podstawowych brył geometrycznych wyraźnie od siebie oddzielonych stanowiących jednolitą kompozycę)

• starożytne marmury partenońskie, wywiezione z Aten przez Lorda Elgina.//1812

• John Soane (1753-37) I nauczyciel George Dance Młodszego

*Bank of England (1792-97)

-rotndowa sala - arch rzymska (>Piranesi) bez zbędnego detalu, sprowadzona do brył geometr;

ornament zostaje zastąpiony architektonicznym ukształtowaniem ścian

* Wimpole Hall w Cambridgeshire

*Dulwich Picture Gallery (1811-14) - duży wpływ na arch galerii (świetliki w dachu)

* Stajnia Royal Hospital w Chelsea (1814-17)-wsch fasada-tylko motyw 3 uskokowych arkad

* k Holy Trinity w Marylebone(1824/5) //1 z Waterloo Churches//

- zewnętrzna ambona(?) wychodząca na Marylebone Road

-wys łukowate okna

*k St Peter's w Walworth

• William Inwood (1771-43) z synem Henry Williamem (1794-1843)

* Saint Pancras Church (1819-22)

- zaproj jeszcze p wyjazdem do Grecji w 1819-1 z I przykładów Greek Revival

- formy zapożyczone z Erechtejonu: kariatydy; wieża jak w. wiatrów w Atenach (>podobna

też do wieży St. Martin-in-the-Fields)

* All Saints Camden Town (1822-24)

-okrągły portyk z 4 jońskimi kolumnami (w typie ang z wys latarnią > Wren, Gibbs)

• Greek Revival w wydaniu szkockim:

• William Henry Playfair

* Royal Scottish Institute

*National Gallery of Scotland

• John Nash (1752-35) - tworzył dla Jerzego IV

Nash pracował przy rozbudowie Pałacu Buckingham. Był autorem łuku triumfalnego Marble Arch (stanowił bramę PB). Ślady jego prac widać także na Trafalgar Square i St. James's Park.

*Regent Str i Regent's Park (1812-27)

RS biegnie nieregularnie między Picadilly Circus a Langham Place, gdzie jej persp zamyka All

Souls Church.

* All Souls Church (1824)

-grecki tolos otoczony kolumnami jońskimi; nad nim monopteros zwieńczony spiczastym

hełmem (curiosum a'la Greek Revival)

- prostokątna nawa główna

-kapitele z głowami smoków i aniołkami

* Pavilon w Brighton (1815-23)-st indosaraceński (neogotyk ze szt państwa Wlk Mogołów)

• Robert Smirke (1780-67) - uczeń Soane'a

*gmach British Museum //Greek Rev//

-pierwotnie 4 skrzydła dookoła dziedzińca

-Sala Czytelni została zaprojektowana przez brata Roberta, Sydney'a.

FRANCJA

W okresie cesarstwa nast. uwstecznione przekształcanie neoklas na powrót w zwykłe reaktywowanie form star. Stał się stylem czysto dekoracyjnym. Zwrócono się ku obfitości cesarstwa Rzymskiego.

-naśladowanie pierwowzorów antycznych aktualizowanych w zakresie funkcji

-dążenie do zmonumentalizowania bryły budynku

- -- „”-- ścisłej symetrii form przy dużej ilości elementów dekor

- typowe motywy dekor: anioły, lwy; sfinksy, chimery, łabędzie, cesarkie orły w wieńcach

laurowych lub dębowych, trofea, rózgi rektorskie, instrumenty muz, girlandy, wazy,

rogi obfitości, pszczoły, monogramy N

=> wnętrza empirowe

-na ścianach obicia z tkanin (gł białe, czasem z akcentami purpury, złoceniami; także egularne

podziały geometr wypełnione motywami pompejańskimi)

-sufity pokrywały sztukaterie, detale arch często złocone

-„komplety”-jednolicie skompletowane zestawy mebli

=> Jean Nicolas Louis Durand - gł teoretyk

-“Recueil et Parallele” (1801|)- I-wsza prezentacja całego dorobku arch i konfrontacja

wszystkich stylów i rodzajów budownictwa

-„Pecis des Lecons d'architecture”- wzór arch funkcjonalnej(wzory budownictwa miejskiego)

• Charles Percier (1764-38) i Pierre Francois Fontaine(1762-38)-ulubieni arch N

=>styl linearno-arabskowy i filigranowy ornament

*Łuk Triumfalny (1806-08)

-wzor na łuku Septymiusza Sewera

-wykorzystanie barwności materiałów marm + brąz (nie rozbija jednak ogólnej harmonii)

-podporządkowanie przepychu dekoracji proporcjom bryły

-prog ikonogr skł się z ustawionych na kolumnach posągów przedstawicieli formacji

wojskowych, z reliefów ze sc z kampaniii 1805 oraz alegorii Wojny i Pokoju

*arch wielkiej osi wsch-zach - Rue de Rivoli

-ciągi domów otrzymały arkad podcienia z miejscami na sklepy

*wnętrza pałaców: Fontaibleau, Luwr, Malmaison( Sala Rady i Bilardowa, Salon Muzyczny)

*przebudowa Palais-Royal po 1815- tylko Fontain!

-1829 -dorycki perystyl między ogrodem a dziedzińcem i tzw Galeria Orleańska

-po 1830 przebudowa skrz od str Rue de Montpensier (zachowana wielka klatka schodowa z

jońskimi kolumnami)

*Chapelle Expiatoire (1816-26) - tylko Fontain

-sześcian kryty kasetonową kopułą z dostawionymi apsydami, a od frontu portyk kolumnowy

-dziedziniec z monument bramą i 2 ciągami kapliczek z sarkofagami

-elewacje i wnętrze bardzo surowe

• Jean Francois Therese Chalagrin (1739-1811)

Nawiązywał do doryckich form antycznych i dzieł A. Palladia.

* Łuk Triumfalny stojącego na pl de Gaulle'a -ded Wlk Armii(1806-35)-dziś bardziej ozdobny

-4 gr alegoryczne:”Marsylianka” Rude'a, „Triumf N w 1810” Jean-Pierre Cortota, „Opór

ludu franc w 1814” i „Pokój 1815” Antoine'a Etexa

-Powyżej 6 płaskorzeźbionych sc z bitew N i rewolucji 1792-05. Ponad łukami arkad James

Pradie wyk pary „Sław”. Fryz ponad attyką - „Wymarsz i powrót Wlk Armi'

*kościół St.-Philippe-du-Roule w Paryżu (1774-82)

-stylizacja świątyni wczesnochrz połączona z inspirają starożytnym Rzymem

-surowe wn z kasetonowymi, kolebkowymi sklepieniami

-fasada geometrycznie czysta z portykiem toskańskim

• Alexandre-Théodore Brongniart (1739-1813) - wpł idei “rewolucjonistów”

*gmach paryskiej giełdy (od 1808) - pierwotnie proj jako surową jońską świątynię Pieniądza

-zwarta bryła na pl ~kwadratu otoczona portykami (koryncka kolumnada)

-wlk prostokątna sala o 2 arkadowych kond trybun przykryta sklep kopulastym ze świetlikiem

• Pierre Vignon

*k. Le Madeleine (1764 wg Contanta d'Jury na wz Inwalidów a od PV-św Chwały Wlk Armii)

-bogato zdobiony fryz i trójkątny fronton

-świątynia ściśle wzor na peripterosach star otoczona monumentalną kolumnadą koryncką

-poprzedzona kolosalnymi schodami ( =>pompatyczna styl ant w stylu cesarstwa)

niedokonczone

---