Henri Peyre - Co to jest symbolizm?

Wstęp

- symbolizm obciążony ryzykiem wieloznaczności

- używany w antropologii, historii, mitologii, teologii, psychologii, filozofii

- lata 1888 - 1895 - w poetyce i poezji tych lat pojawił się impresjonizm literacki, ezoteryzm, kult dziwności, dekadentyzm, orna mentalizm, subiektywizm romantyczny, potrzeba odnowienia wersyfikacji, języka

- obok symbolizmu istniał parnasizm

- Parnasizm - kierunek w poezji francuskiej 2. połowy XIX w. występujący w okresie pozytywizmu, pomiędzy romantyzmem i symbolizmem. Nazwa pochodzi od antologii Le Parnasse contemporain, której kolejne tomy ukazały się 1866, 1871 i 1876, prezentując utwory m.in. P. Verlaine'a i S. Mallarmégo.

Za prekursora parnasizmu uchodzi T. Gautier, a korzenie owego nurtu sięgają lat 40. XIX w. Od lat 60. zwolennicy parnasizmu skupili się wokół czasopisma Révue Fantaisiste, redagowanego przez C. Mendèsa. Za twórców poetyki parnasizmu uważa się - obok T. Gautiera - Ch.M.R. Leconte de Lisle'a i T. de Banville'a, a wśród jego zwolenników znaleźli się m.in.: J.M. de Hérédia, A. Sully-Prudhomme, F. Copée.

Parnasizm oddziałał także na prozę i dramat, a jego odpowiedniki pojawiły się w literaturach różnych krajów europejskich. W Polsce posługiwano się terminem parnasizmu dość dowolnie, na ogół nadając mu znaczenia oddalone od koncepcji wypracowanej we Francji. Dla krytyki pozytywistycznej parnasizm był synonimem "estetyzmu", "artystostwa" i "sztuki aspołecznej".

- pisarze francuscy nie zdawali sobie sprawy, ze wiele czerpia z filozofii

- symboliści czerpali z filozofii Schopenhauera, Hegla, Carly'la, natomiast pomijali filofie Bergsonowską

- język filozofii był trudny, zagmatwany, pretensjonalny, jednak służył dla starszych osób, dla pokolenia wykształconego, żyjącego w racjonalizmie, gdzie liczyły się tylko nauka, rzeczywistość

- symbolizm stał się spadkobiercą romantyzmu, a we Francji świadomym buntem przeciwko władzy racjonalizmu, ale brakowało mu podstawy dogmatycznej, logicznej, które oczywiście posiadał racjonalizm i egzystencjalizm

- symbolizm respektował odrębność i gwarantował niezależność indywidualnych talentów

- prekursorzy symbolizmu francuskiego - Blake, Poe, Lautreamont, Baudelaire. Aloysius Bertrand i Gerar de Nerval (alchemikowe liryki)

I. Słowo i jego wcześniejsze postacie

- problem w usystematyzowaniu pochodzenia słowa symbolizm

- różne definicje, różnie odbierany, w różnych krajach, niejednoznaczny

- problem „symbolizmu”, terminu, który określa zarazem odwieczny symbolizm, wspólny różnym religiom i symbolizm literacki, uprawiany przez pisarzy francuskich i belgijskich końca XIX w.

- z greki to słowo oznaczało kawałek jakiegoś przedmiotu (np. glinianego naczynia) przełamanego na dwie części, znak przyjaźni i gościnności

- rzeczownik pochodzący od czasownika, znaczy „złożyć razem”, czyli połączyć w całość, konkretny zewnętrzny znak i przypisanie mu znaczenia

- w różnych epokach posiadał różne znaczenia

- symbolizm występuje z chwilą, gdy wytłumaczy się ideę, nawet sam przedmiot, za pomoca obrazu, który nie jest ich bezpośrednim odtworzeniem, lecz poprzez analogie lub różnymi pojęciami (historyk sztuki Vladimir Deonna)

- symbol alegorycznym przedstawieniem idei chrześcijańskiej w postaci zmysłowej; symbol ma źródło boskie; człowiek rozwiązuje zagadkę nadając jej kształty i formy plastyczne (Duratal-Huysmans)

- symbol sowo używane w znaczeniu mitów pogańskich, hieroglifów

- zbiór symboli, które objawiają Boga

- gdy zjawił się prąd symbolizmu to zaczął na nowo interpretować rzeczywistość

- przed II poł XX w. słowo symbol miało wiele definicji - znak wymagający rozszyfrowania, interpretacji dokonanej przez tego, kto się z nim zetknął, jest nim zaciekawiony i chce jego ukrytą treść zrozumieć lub w jej zrozumieniu szuka przyjemności, wiele znaczeń wynikających z tego może być stopionych w jedno; znaczenie ukryte może nie być jedyne - symbol nie jest zagadką, w której pomysłowość człowieka (artysty, kapłana, prawodawcy, proroka), albo jakąś intencja Boga uznały za stosowne zawrzeć znaczenie, które byłoby zbyt jasne, zbyt płytkie, mało inspirujące, gdyby je wypowiedzieć zwyczajnie, na podobieństwo jakiegoś nakazu, czy teorii; symbol jest wieloznaczny, wielowartościowy, w których te znaczenia jedne są przeznaczone dla pospólstwa, a drugie dla wtajemniczonych

- u poetów końca wieku przekształca się to w postulat odejścia od sztuki i wymaganie, żeby człowiek czytający, albo słuchający albo ten kto ma przed sobą obraz czy rzeźbę okazywał czynną współpracę. Publiczność ma wyjść przeciw twórcy

- artysta zaczyna operować nowym hasłem „sugestia”, „sugerowanie”, ważna teraz jest wyobraźnia, zdolność kojarzenia obrazami, podświadomość człowieka, twórca chce odtworzyć w odbiorcy taki stan ducha, jak jego własny w momencie tworzenia

- „Wszelka rzecz święta i która chce świętą pozostać, otacza się tajemnicą” (Mallarme) - poezja i geniusz powinny narzucać pewien dystans estetyczny i szacunek

- język wypowiadający wizję autora winien być oczyszczony, chemicznie, czy alchemicznie wyodrębniony

- świat w sztuce symbolicznej, świat widzialny, cielesny tez istnieje; między sferą widzialności i światem niewidzialnym istnieje odpowiedniość często utajona

- Pani de Stael - świat jest symbolicznym obrazem duszy ludzkiej

- misja poety, jako człowieka, który rozszyfrowuje analogie i tłumaczy, cos niesłychanego, co tylko jemu jest dane

• Poecie nie wystarcza powierzchowny obraz rzeczy

• Nie w dostępnej mu rzeczywistości znajduje on swój ideał piękna

• Wszystko jest dla niego tajemnicze

• Poeta rozszyfrowuje i tłumaczy duchowa prawdę, do której dąży świat materialny

• Nie wyodrębniony jeszcze symbolizm romantyków jest, zatem formą platonizmu, wyraża tęsknotę poetów do lepszego świata, świata idei, oraz do uszczęśliwiającego duszę piękna

- Francja bardziej znała teksty Brytyjczyków, niż Niemców

- Wpływ innych państw na symbolizm francuski

Anglia

• Natura wyjściem poza konkretność i świat pozorów ku „światłu, które nigdy nie świeciło na morzu ani na ziemi”

• Byronizm - wspaniałość, elokwencja, agresywność

• Słowo symbol rzadko występuje u Anglików, którzy nie starali się o jego ścisłą definicję. Częściej występuje alegoria

• Wyobraźnia, muzyczność

USA

• Poe tłumaczony był przez Baudelaire'a

• Emerson - metoda symboliczna służąca umysłowi do uzewnętrznienia myśli i uczuć, które go wypełniają; symbol dowodem słuszności myśli; największa zaletą świata materialnego jest to, że dostarcza nam typów i obrazów do wyrażania tego, co mamy w umyśle; symbol działa pobudzająco na intelekt i dlatego poezja jest zawsze najlepszym rodzajem lektury

• W miarę jak życie jednoczy człowieka z prawdą, czyni jego myśl równoległa do praw natury i skłania ją do wypowiadania się symbolami i językiem symbolicznym albo ekstatycznym

• Literatura amerykańska jednak nie dorównywała angielskiej, była moralizatorska, gnomiczna

Niemcy

• Tyle definicji symboli ile teoretyków

• Leibniz, Herder, Hebbel, Storm, Stefan George etc.

• Płynność, stawanie się, bezpośrednie wnikanie w istotę rzeczy I życia, poznanie intuicyjne

• Francuzi niewiele czerpali z dorobku niemieckiego

• Hegel - symbol, jako zewnętrzna manifestacja dostępna postrzeganiu, ma być rozumiana nie dla jej samej, ale w znaczeniu szerszym i bardziej ogólnym

• Herder - ciało jest symbolem, fenomenem, widzialnym przejawem duszy w jej stosunku do świata

• Symbolizm zamienia zjawisko w ideę, ideę w obraz, tak, ze idea pozostaje w obrazie wciąż aktywna i nieosiągalna i nawet wypowiedziana we wszystkich językach byłaby nadal niewypowiedzialna

• Prawdziwy symbolizm to taki, w którym to, co szczególne, reprezentuje ogólność, jako żywe i błyskawiczne objawienie tego, co jest nieprzeniknione

• Symbol obraz skupiony w duchowym zwierciadle, mimo to identyczny z przedmiotem

• Goethe - wszystko, co przemija jest tylko porównaniem, czy obrazem, symbolem Faust

• Sztuka nie może być symboliczna i hieroglificzna

---