Agencje ratingowe
Agencje ratingowe są to podmioty zajmujące się oceną wiarygodności kredytowej podmiotów pożyczających pieniądze: spółek, funduszy, banków, organizacji i rządów państw, w tym również towarzystw ubezpieczeń a także oceną samych instrumentów dłużnych( tzn. obligacji, weksli, czeków, bonów skarbowych, depozytów bankowych itp.)
Początki ratingu
Pierwowzory współczesnych agencji ratingowych powstawać zaczęły w połowie XIX wieku w USA w formie pierwszych na świecie przedsiębiorstw nadających ratingi oceniające wiarygodność kredytową dłużników (commercial credit-ratings). Już w roku 1849 firma Bradstreet Improved Commercial Agency, a dziesięć lat później R.G. Dun & Company publikowały ratingi kredytów towarowych. Istniało wiele przyczyn, które spowodowały szybki rozwój agencji ratingowych na rynku amerykańskim. Jedną z nich był kryzys gospodarczy i krach giełdowy rozpoczęty w 1929 r., który pociągnął za sobą falę upadłości przedsiębiorstw oraz utratę oszczędności zainwestowanych w emitowane przez nie obligacje i akcje. Duże znaczenie miało amerykańskie ustawodawstwo stwarzające warunki do rozwoju działalności ratingowej oraz szumy informacyjne połączone z rosnącą asymetrią procesów informacyjnych. W okresie późniejszym deregulacja (zmniejszenie oddziaływania państwa na ekonomiczną sferę kraju) i liberalizacja na rynkach kapitałowych oraz finansowych, powiązana z rosnącą ilością informacji oraz potrzebą ich agregowania i analizowania, stworzyła lukę wykorzystywaną przez agencje ratingowe.
Rating obecnie
Dziś liczbę działających na całym świecie agencji szacuje się na 140 do 150. Spełniają one niezwykle ważną rolę na rynkach finansowych, również na rynku ubezpieczeń, gwarantując niezależną oraz opartą na fachowej wiedzy i doświadczeniu analizę badanych przedsiębiorstw i produktów (usług). W ciągu ostatnich kilku dziesięcioleci ich pozycja uległa wzmocnieniu na tyle, iż coraz więcej inwestorów (nabywających papiery wartościowe) oraz klientów korzystających z usług oferowanych przez instytucje finansowe (w tym asekuratorów) opiera swe decyzje na publikowanych ocenach ratingowych. Niesie to ze sobą zagrożenia. Agencje ratingowe mogą wywierać presję na podmioty nie chcące poddać się ich ocenie. Przeprowadzając rating oparty na publicznie dostępnych danych i wystawiając badanym niskie noty, wywołują poczucie niepewności wśród inwestorów i klientów, co zagraża ciągłości funkcjonowania i w efekcie rozwojowi tych podmiotów. W celu podtrzymania swojej pozycji na rynku muszą się one poddać procedurze ratingowej, za co wnoszą opłaty. Ze względu na rosnące znaczenie ocen ratingowych, nadającym je agencjom stawia się szereg wymogów. Po pierwsze, muszą być one obiektywne, tzn. równo traktować wszystkie badane przedsiębiorstwa i nie podlegać presji tych, które traktować mogą rating jako sposób publicznego potwierdzenia swojej wartości i reklamy, wymagając od agencji wysokich ocen (a powołując się na fakt dobrowolności i odpłatności ratingu). Po drugie, powinny być one niezależne, tzn. mieć taką pozycję gospodarczą i prawną, która gwarantowałaby im możliwość odpierania wpływów ze strony badanych podmiotów, organów państwowych oraz innych (np. zrzeszeń konsumenckich, lobby branżowych). Po trzecie, powinny być one niezawodne i wiarygodne, co oznacza stałość i niezmienność kryteriów oceny wobec wszystkich przedsiębiorstw oraz gwarancje zachowania w tajemnicy danych pozyskanych z wewnętrznych systemów sprawozdawczości, rozmów z zarządem oraz planów strategicznych. Powinny być oparte na zaufaniu odbiorców co do wiedzy fachowej analityków oraz na poprawności i wiarygodności wykorzystywanych danych.
Nadzór państwa w ratingu
W niektórych krajach o rozwiniętej kulturze ratingowej wypełnienie przez działające tam agencje ratingowe powyżej opisanych kryteriów nadzorowane jest przez państwo (np. w Japonii i USA). W Stanach Zjednoczonych wszystkim agencjom ratingowym, które spełniają wymienione wymogi przypisuje się tytuł: "Uznawanych w całym kraju Statystycznych Agencji Ratingowych" (ang. Nationally Recognized Statistical Rating Organization). Dla ratingów ubezpieczeniowych Amerykańskie Zrzeszenie Towarzystw Ubezpieczeń na Życie nadaje agencjom tytuł "Uznawanych w całym kraju Organizacji Ratingów Ubezpieczeniowych" (ang. Nationally Recognized Insurance Rating Organization).
Rodzaje agencji ratingowych
Agencje zajmujące się nadawaniem ocen ratingowych przyjęło się dzielić na międzynarodowe i narodowe agencje ratingowe. Do tych pierwszych należą przede wszystkim wielkie i renomowane agencje północnoamerykańskie, które swoją działalność prowadzą na wszystkich kontynentach. Do najbardziej rozpoznawalnych agencji ratingowych należy tzw. "Wielka Trójka" (ang. The Big Three), którą tworzą Standard & Poor's, Moody's Investors Service oraz Fitch Ratings. Firmy te nadają ratingi najszerszej gamie podmiotów gospodarczych, papierów wartościowych, usług i produktów finansowych. Narodowe agencje ratingowe koncentrują swą działalność na branżach, przedsiębiorstwach, jednostkach samorządowych oraz produktach i usługach na terytorium kraju ich siedziby. Pierwsze narodowe agencje powstawać zaczęły w drugiej połowie XX w. Jednakże do dziś mają one nieznaczny udział w rynku usług ratingowych. Podstawą tworzenia narodowych agencji ratingowych był stawiany ich amerykańskim prekursorom zarzut niedostosowania stosowanych modeli i procedur do specyficznych warunków europejskich.
Pierwsze narodowe agencje ratingowe
W roku 1972 powstała pierwsza w Kanadzie narodowa agencja ratingowa Canadian Bond Rating Service Inc. (CBRS), a w 1976 r. - Dominion Bond Rating Service. Obie agencje specjalizują się w ratingach pożyczek (obligacji) emitentów kanadyjskich. W połowie lat 80. XX w. kilka narodowych agencji ratingowych powołanych zostało do życia na terenie Ameryki Środkowej i Południowej (m.in. w Chile). Niektóre z nich nadają również ratingi ubezpieczeniowe. Na terenie Azji pierwsze narodowe agencje ratingowe utworzone zostały w 1975 roku w Tokio. Były to Mikuni & Co. oraz Japan Bond Research Institute, które prowadzą działalność do dziś. Również w Australii w drugiej połowie XX w. powstała agencja Ducan Andrew.
Europejskie agencje ratingowe
W Europie, w przeciwieństwie do praktyki północnoamerykańskiej, wiele z utworzonych agencji powstało z inicjatywy banków i towarzystw ubezpieczeniowych i bazowało w fazie powstawania oraz początkowej działalności na wsparciu państwa. W 1978 r. z inicjatywy Robina Monroe Davisa powstała w Londynie pierwsza europejska agencja specjalizująca się w ratingu bankowym IBCA Ltd. W 1981 r. założono drugą europejską agencję Insurance Solvency International Ltd. (ISI), która jako pierwsza na kontynencie przeprowadzała ratingi ubezpieczeniowe. W 1987 roku utworzono w Londynie firmę Keyscan Ltd., której działalność po dwu latach została rozwiązana. We Francji konsorcjum banków i ubezpieczycieli wsparte przez ministerstwo finansów powołało w 1991 roku Agence d'Evaluation Financiere (ADEF), nadającą ratingi emitentom francuskim. Kilka lat później grupa zrzeszeń gospodarczych i inwestorów prywatnych powołała do życia Euronotation France. W Niemczech konsorcjum przedsiębiorstw powołało w roku 1991 europejski instytut ratingowy o nazwie Projektgesellschaft Rating GmbH, której celem było powołanie ogólnoeuropejskiej agencji ratingowej. Po dwu latach projekt został jednak wstrzymany. W końcu 1996 r. w Kolonii powstała ASSEKURATA Rating Agentur GmbH, agencja wyspecjalizowana w ratingach ubezpieczeniowych. W Portugalii w roku 1988 powstała założona przez konsorcjum banków, ubezpieczycieli, funduszy inwestycyjnych oraz towarzystw leasingowych agencja Compania Portuguesa de Rating. Agencja koncentruje swoją działalność na ocenie krajowych emitentów. W Hiszpanii nieudana okazała się inicjatywa powołania przez jednen z domów maklerskich agencji Renta 4 / Rating SA, która przerwała działalność po roku.
Polskie doświadczenia
W Polsce z inicjatywy krajowych instytucji finansowych powołana została w 1996 r. w Warszawie agencja ratingowa o nazwie Środkowoeuropejskie Centrum Ratingu i Analiz SA (CERA SA). Zgromadzenie założycielskie odbyło się w listopadzie 1996 r., a faktyczne rozpoczęcie działalności agencji miało miejsce w styczniu następnego roku. W lipcu 1997 r. agencja podpisała pierwszą umowę o nadanie ratingu, a w październiku opublikowała pierwszą notę ratingową. W grudniu 1998 r., obejmując 43% akcji, agencja Thomson Financial BankWatch została strategicznym akcjonariuszem CERY. Dwa lata później 52,5% udziałów w agencji objęła międzynarodowa agencja Fitch, zmieniając następnie nazwę spółki na Fitch Polska. Agencja nadaje oceny ratingowe emitującym papiery wartościowe gminom, wybranym branżom oraz spółkom, w tym bankom. W ramach ratingów krajowych ocenione zostały: GTFI Fundusz Inwestycyjny Otwarty Skarbowy Rynku Pieniężnego, Rheinhyp-BRE Bank Hipoteczny SA, ORBIS SA, Polska Grupa Farmaceutyczna SA, Ostrów Wielkopolski, Płock, Kielce, Olsztyn, Rybnik oraz województwo wielkopolskie. Ratingi nadane przez Fitch Polska według skali międzynarodowej (ratingi międzynarodowe) objęły: Bank Gospodarki Żywnościowej SA, Bank Handlowy w Warszawie SA, Bank Ochrony Środowiska SA, Bank Pekao SA, BPH PBK SA, Bank Zachodni WBK SA, Bank Millennium SA, BRE Bank SA, BRE Leasing, ING Bank Śląski SA, Kredyt Bank SA, PKO BP SA, Rheinhyp-BRE Bank Hipoteczny SA, PKN Orlen, Elektrownię Turów, Telekomunikację Polską SA, Polish Retail Properties Finance Plc, Szczecin, Bydgoszcz oraz Katowice. Dotychczas Fitch Polska nie przeprowadziła jeszcze żadnej oceny ratingowej działającego w Polsce towarzystwa ubezpieczeń.