dr Anna Czyżkowska
WSFiZ w Warszawie
Psychologia niestacjonarna
Semestr VII
Psychologia małżeństwa i rodziny - ćwiczenia
Zajęcia 1 - 08.10.2011 r
1 nieobecność na zajęciach jest dopuszczalna.
Zaliczenie - diagnoza rodziny z 1 dzieckiem do dwóch lat, nie muszą być małżeństwem, nie muszą być długo razem. Niespokrewniona, niezbyt dobrze znani.
Rodzina musi się dużo wypowiadać, nawiązać dobry kontakt.
Termin oddania diagnozy: 17.12.2011 r.
Dyżury - sala 237 w czwartki 11:40-13:30. Przed przybyciem na dyżur wysłać maila.
___________________________________________________________________________
System rodzinny - dwoje ludzi (nawet bez ślubu) tworzą system. Skomplikowana sieć wzajemnych relacji i powiązań oraz zbiór schematów całych sekwencji interakcji pomiędzy wszystkimi członkami.
Zestaw ukrytych reguł, które kierują transakcjami w rodzinie.
Jakakolwiek zmiana zaburzająca status quo ingeruje w całą sieć skomplikowanych powiązań, uruchamia homeostatyczne procesy sprzężeń zwrotnych dążące do przywrócenia równowagi.
Więzi:
- ekonomiczne, biologiczne, psychologiczne i inne.
- członków rodziny wiążą wzajemne zależności, stanowią oni dla siebie nawzajem źródło zaspokojenia (lub odmowy zaspokojenia) wielu różnych potrzeb psychicznych: potrzeby bliskości, bezpieczeństwa, zależności, uczucia miłości, przyjaźni.
- rzeczywistą władzę w rodzinie ma ten, kto rządzi bliskością (przyzwala versus odpycha)
Subsystemy:
- system rodzinny dzieli się na podgrupy, np.: subsystem rodzicielski, dzieci, małżeński, kobiet, mężczyzn oraz czasami subsystemy mieszane.
- z podsystemów mogą tworzyć się koalicje jawne bądź ukryte (np. matka i córka, syn i ojciec)
- nie sprzyjają międzypokoleniowo
Triangulacje:
- ratowanie harmonii związku poprzez włączenie osoby trzeciej w rozwiązanie napięcia między małżonkami (dziecko, matka, romans, praca, komputer, gazeta)
Triangulacja z dzieckiem:
- rodzic w konflikcie, matka kieruje całą swą energię na dziecko a ojciec to wzmacnia poprzez jawną akceptację takiej sytuacji lub całkowite zdystansowanie się. Dziecko w fuzji z matką, nadwrażliwe na jej emocje.
- w przyszłości szuka takiej symbiotycznej relacji z partnerem. W przyszłości łatwiej wchodzi się w tę samą relację z własnym dzieckiem.
Przekaz transgeneracyjny:
- w rodzinach występują powtórzenia - to, co zdarza się w jednym pokoleniu, często powraca w następnym.
22.03.2011 r - zajęcia odwołane
Zajęcia 2 - 05.11.2011 r.
Rodziny:
- Rodziną macierzystą, w której się rodzimy i wychowujemy określa się jako rodzinę pochodzenia.
- Ta rodzina przechodzi w drugą określaną jako rodzina prokreacji, gdy zawieramy związek i mamy własne dzieci.
- Jeden człowiek wchodzi w skład wielu rodzin, jeszcze większej liczby systemów w ogóle.
Hierarchia:
- Dotyczy ustawienia subsystemów na kolejnych, ściśle określonych szczeblach.
- Przejawia się w ilości posiadanej władzy
- Najlepiej, gdy rodzice mają więcej władzy niż dzieci
- Stopień tej władzy zależy od okresu, w którym znajduje się rodzina.
Rodziny uwikłane:
- Granice są zatarte.
- Zbyt swobodny przepływ informacji.
- Poczucie przynależności do rodziny i zależności od rodziny oraz poszczególnych jej członków dominuje nad autonomią jednostki.
Brak granic ze światem zewnętrznym:
- może mieć to skutki w postaci chaosu w rodzinie i utraty jej prywatności w relacjach z otoczeniem („domy otwarte”)
Rodzina niezwiązana, niezaangażowana
- Sztywne granice uniemożliwiają swobodne krążenie informacji w obrębie systemu rodzinnego.
- Członkowie takiej rodziny mają małe poczucie przynależności, zależności.
- Autonomia jednostki przeważa nad poczuciem przynależności do rodziny.
Sztywne granice ze światem zewnętrznym
- izolacja rodziny od otoczenia, brak komunikacji z innymi systemami, tajemnice, ukrywanie.
Prawo całości
- System rodzinny jest czymś więcej, niż prostą sumą jednostek, jest nową jakością, a więc poznanie poszczególnych członków, ich osobowości, dążeń, itp., nie wystarcza żeby poznać cały system rodzinny.
Sieć sprzężeń zdrowotnych
- zachowanie jednego członka rodziny odzwierciedla nie tylko relacje tej osoby z innymi, ponieważ relacje te są funkcją innych relacji w rodzinie.
Fazy rozwoju rodziny:
Narzeczeństwo
Młode małżeństwo (bezdzietne)
Narodziny dziecka
Dziecko (dzieci) w wieku szkolnym
Dziecko (dzieci) nastoletnie
Puste gniazdo (dzieci dorosłe)
Emerytura
Faza narzeczeństwa
- Zakładanie nowej rodziny jest tylko próbą wyjścia z domu rodzicielskiego.
- Traktowanie partnera, związku jako antidotum na swoje własne problemy.
- Strach przed zależnością, bliskością, zobowiązaniem, które utrudniają nawiązanie trwałej, bliskiej relacji.
Faza młodego małżeństwa
- Zderzenie dwóch rodzin.
- Przejście od zależności od rodziny pochodzenia do niezależności swojej nowej rodziny.
- Funkcjonowanie jako para.
- Ustalanie granic i relacji, scenariuszy, interakcji, zasad.
- Zderzenie wartości i oczekiwań wyniesionych z dwóch rodzin.
Nieprawidłowości fazy 2
- Brak granic z rodziną.
- Zbyt sztywna granica ze światem zewnętrznym: odseparowanie się od przyjaciół.
Faza narodzin dziecka
- Rezygnacja z dotychczasowego życia, z przebywania wyłącznie w świecie dorosłych.
- Nowe role: matki i ojca.
- Kryzys.
Zagrożenia fazy 3
- Ustalenie podziału obowiązków, władzy względem dziecka, choroby dziecka, zazdrość męża o uwagę żony, depresja poporodowa.
- Gdy ciąża, dziecko, jego płeć, niechciane.
- Różne koncepcje wychowania.
Zajęcia 3 - 19.11.2011 r.
Faza rodziny z dzieckiem w wieku szkolnym
- Umożliwia już rodzicom powrót do życia zawodowego i atrakcji towarzyskich
- Jeśli małżeństwo zawarte jest wyłącznie dla dobra dziecka lub rozwód jest odwlekany ze względu na potrzebę „odchowania” dziecka, może to być czas rozstań i rozwodów małżonków.
Zagrożenia fazy 4
- Nadmierne przekazywanie dziecku swoich ambicji, postrzeganiu go jako „lepszej wersji siebie”
- Rozpad związku, jeśli byli rodzicami a nie małżonkami
Faza rodziny z nastolatkiem
- Dziecko zaczyna się kontaktować z innymi systemami (rówieśników), które kształtują jego postawy, opinie
- Problem autorytetu rodziców
- Burzliwy okres dorastania, budowania tożsamości, separacji/indywiduacji, intensywne emocje.
- Kryzys wieku średniego
- Odpowiedzialność, zakres władzy i praw.
Faza pustego gniazda
- Dzieci wyprowadzają się z domu
- Jeśli małżonkowie do tej pory komunikowali się ze sobą „przez” dziecko, muszą wypracować sobie nowe sposoby komunikacji
- Wracają odsunięte w przeszłości na bok problemy diady mąż-żona
- Wychowanie dziecka przestaje być celem rodziny
- Nowe role: dziadków, emerytów
Zagrożenia
- Niedopuszczenie do odejścia dziecka z domu poprzez uzależnianie go: finansowo, psychicznie, używając do tego celu własnych chorób, problemów, jako argumentu.
- Trudna jest też sytuacja samotnej matki lub ojca, który po odejściu dziecka zostają w domu (życiu) całkowicie sami
Faza małżeństwa emerytów
- Zmiana statusu społecznego, problemy materialne i zdrowotne, bycie w potrzebie (opieki, pomocy)
- Zmienia się także pozycję w rodzinie: z centralnej - rodziców, na poboczną - dziadków, których zdanie mniej się liczy
- Zreorganizować życie po odejściu z pracy
Zagrożenia
- Poczucie izolacji, rozgoryczenia, wycofania się z życia
- Depresja, intensywny lęk przed śmiercią, obsesja śmierci
Genogram
System rodzinny
- Problemy i symptomy występujące u pacjenta są odzwierciedleniem przystosowania systemu do jego sytuacji w danym momencie
- Charakterystyka rodziny, w jakiej urodziła się dana osoba (typ relacji, granice, płeć, kolejność narodzin rodzeństwa) może wpłynąć na jej funkcjonowanie, wzorce relacji oraz typ rodziny, jaką stworzy w następnym pokoleniu.
Transmisja wielopokoleniowa wzorców rodzinnych
- W rodzinach następują powtórzenia - to, co zdarza się w 1 pokoleniu, często powtarza się w następnym
- Bowen
Co bada genogram:
- Wzorce funkcjonowania
- Struktura rodziny (Minuchin)
- Problemy jej członków, które zazwyczaj tworzą powtarzalny wzór
- Przekazy rodzinne, triangulacje, mity, przekonania, zasady, gry rodzinne, podtrzymywane objawy
Lojalność
- rodzinna: nadzieja na opiekę i pomoc ze strony pozostałych jej członków, poczucia przynależności, znajomość własnych korzeni
- żeby czerpać trzeba być lojalnym wobec przekonań rodzinnych w tym tych dotyczących płci (np. mężczyźni powinni być dominujący a kobiety bierne), intymności, seksualności.
Pytania do genogramu:
1. Problem a sprawy rodzinne
- Kto mieszka z kim?
- Kto z rodziny wie o problemie?
- Jaki jest ich pogląd na problem?
- Jak próbowano rozwiązać problem? Kto co robił w tej sprawie?
2. Aktualna sytuacja rodzinna
- Jak rodzina przechodzi cykl życia rodzinnego?
- Jak reaguje na zmiany związane z fazami rozwoju rodziny?
- Jakie zmiany zaszły w rodzinie? Jak państwo na nie reagowaliście?
3. Szeroki kontekst rodzinny
- Co najmniej 3 generacje wstecz
- Jak kontaktują się z osobami z dalszej rodziny? Z kim?
- Czy otrzymują od nich jakąś pomoc?
- Komu oni pomagają? (np. dziadkom)
- Kto odwiedza ich najrzadziej a kto najczęściej?
- Jak często, z kim i przy jakich okazjach się spotykają?
Zajęcia 4 - 03.12.2011 r.
Pytania do genogramu
Kontekst społeczny
- osoby spoza rodziny jako źródła oparcia
- w kim mają oparcie? Z kim kto mieszka?
Fakty
- daty urodzenia, śmierci, rozwody, separacje, wykształcenie, zawód, kolejność narodzin, pochodzenie, religia, przyczyny głównych wydarzeń (samobójstwa, aborcja, itd.)
Perspektywa historyczna
- przekazy rodzinne, fotografie, tło historyczne
- jak przyjęli narodziny kogoś? Kto zdecydował o wyborze imienia? Jak reagowali na śmierć kogoś?
- czy rodzina postrzega zmianę odkąd problem się zaczął? Jaką? Czy uważa, że sytuację da się zmienić? Jak? Jakie zmiany mogą zajść w przyszłości?
Wzorce funkcjonowania
- czy ktoś w rodzinie ze sobą nie rozmawia i dlaczego? Czy ktoś pozostaje w konflikcie? kto jest wyjątkowo blisko? Jakie są konflikty (przez pokolenia)? Jakie są wzorce wychowywania dzieci? Role w rodzinie? Kto jest słaby/silny/dominujący/uległy? Kto ma/nie ma sukcesów? Kto jest ciepły/zimny?
Przywiązanie
Więź
- zaczyna się przed narodzinami
- zachowanie, emocje, elementy poznawcze
- w człowieku
Proces przywiązania
- zaczyna się przy pierwszym spojrzeniu
- cel: podtrzymanie własnego życia, przetrwanie, mechanizm wrodzony
- elementy: zachowania sygnałowe (krzyk, płacz), ssanie, podążanie, przywieranie
- zachowania instynktowne (natura) + nabyte (kultura)
Fazy - Bowlby
1. Faza niezróżnicowanej orientacji na sygnały (8-12 tydzień)
- odbiór bodźców społecznych
- wysyła sygnały jednakowe do wszystkich osób
2. Orientacja sygnałów kierowanych do jednej osoby (3,4-8 miesiąc)
- rozpoznawanie twarzy swój/obcy
- przywiązanie dziecka do osób bliskich
- lęk ósmego miesiąca
3. 8 miesiąc - 3 rok życia
- utrzymywanie bliskości z wybranym opiekunem dzięki sygnałom (też mowa) i poruszaniu się
- okres krytyczny w kształtowaniu się wzorców przywiązania
4. Partnerstwo (powyżej 3 roku życia)
- matka postrzegana jest jako osoba intencjonalna, mająca własne potrzeby i cele (nie zawsze te, co dziecko)
- negocjowanie
Wzorce przywiązania - Mary Ainsworth (badanie polegało na tym, że dziecko z matką wchodziły do gabinetu, dziecko zaczynało zabawę, następnie po jakimś czasie matka wychodziła i obserwowano reakcję dziecka na zaistniałą sytuacją, a także na jego zachowanie po powrocie matki)
1. Więź lękowo-unikająca
- Dziecko pochłonięte zabawą, mało wracały do matki, spięte, zaniepokojone matką przy przytulaniu, nie reagowały gdy wychodziła, unikały matki
2. Więź ufna
- dzieci esplorowały otoczenie, ale chętnie wracały do matki, tęskniły za matką, poszukiwały jej, płacz, radość na widok matki, uspokojone przez matkę
3. Więź ambiwalentno-lękowa
- stres, rozdrażnienie, dramatyczna rozpacz, gdy brak matki, złość na matkę, gdy wraca, odpychanie przy jednoczesnym dążeniu do kontaktu lub bierny opór, trudno uspokoić
4. Więź zdezorganizowana
- brak widocznej strategii
- dziwne, przeciwstawne zachowania (zastyganie, stereotypie), lęk w obecności rodzica, późniejszy wiek: patologia, dysocjacja.
Jak przywiązanie wpływa na dorosłe życie?
- schemat funkcjonowania w relacjach społecznych
- odczytywanie i wyrażanie oraz tolerowanie własnych emocji (regulacja afektu)
- poczucie własnej wartości, sprawczości (matka reagowała na ich potrzeby - „jestem tego wart” - wewnętrzne robocze modele)
- rozwój samodzielności, kompetencji społecznych, radzenie sobie ze stresem
- ryzyko zaburzeń
- mechanizm: behawioralny, neurologiczny, poznawczy
Skąd się bierze przywiązanie?
- relacja rodzic-dziecko przechowywana w naszym pre-werbalnym systemie pamięciowym, automatyzmy, mimo chęci zmiany
- cechy matki i jej reagowanie na potrzeby dziecka (matka regulatorem emocji)
- reprezentacja dziecka w umyśle matki
- patologia (dziecka, matki, otoczenia)
- relacja małżeńska (atmosfera, wychowanie, reprezentacja ojca w umyśle matki, hipoteza stróżowania - dopuszczania do dziecka) i wsparcie społeczne
- przekaz międzypokoleniowy (80% szans, że relacja ufna zostanie przekazana na następne pokolenie)
- relacje rodziców z ich rodzicami i nastawienie dotyczące dzieciństwa
Nadmierne zaabsorbowanie (więź lękowo-ambiwalentna)
Zbywanie, pomniejszanie (więź lękowo-unikająca)
Świadomość swoich doświadczeń (więź ufna)
Zdezorientowani (więź zdezorganizowana)
- dzieci rodziców stają się rodzicami dzieci
- uaktywnienie triangulacji z własnej rodziny
Matki - ufne
- radość, ciepło, pozytywne emocje, łagodne
- towarzyskość, empatia, wrażliwość
- szybkie reagowanie na każdy sygnał stresu dziecka
- bez nadmiernej stymulacji
Matki - unikające
- kontrolują style interakcji
- intruzyjne, nadmierna stymulacja
Matki - ambiwalentne
- małe zaangażowanie
- nie reagują szybko i nie na wszystkie sygnały
Matki - D (zdezorganizowane)
- budzą w dziecku lęk mimo chęci zbliżenia się
- dziecko jest źródłem niepokoju
- mało dostępne, kontrolujące, wycofujące się
- po traumie
- negatywne emocje, bezradne, niepewne
- w przyszłości: socjopaci, dysocjacja, odwrócona rola wobec rodziców, agresja, zaburzenia zachowania, osobowości
Relacja małżeńska
- dziecko to rewolucja: w tożsamości, w życiu, w małżeństwie
- odbiór subiektywny, zależy od relacji i satysfakcji z małżeństwa (radość, nowa jakoś/utrata, konflikty)
- wpływa na rodzaj więzi z dzieckiem
- gdy satysfakcja z małżeństwa u obojga to:
Większe kompetencje w sprawowaniu opieki
Większa wiedza na temat dziecka
Większa wrażliwość na potrzeby dziecka
- konflikty w małżeństwie - przywiązanie lękowe.
Reprezentacja dziecka/męża - Stern
- dziecko rywalem męża (w domu jest dwójka dzieci)
- dziecko staje się mężem (staje się ukochanym, bezwarunkowa miłość)
- dziecko jest spoiwem małżeństwa
- dziecko jako łapanka męża (już nie ucieknie)
- dziecko prezentem męża dla żony.