ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE POLSKI
I BUDOWA GEOLOGICZNA POLSKI
Geologia - to nauka badająca litosferę i zachodzące w niej procesy
Struktury geologiczne w Polsce:
- północno-wschodnia część kraju - platforma prekambryjska
- środkowa i zachodnia część kraju - platforma paleozoiczna
-> położenie Polski na starych strukturach geologicznych sprawia, że na jej obszarze nie występują już trzęsienia ziemi czy wulkanizm
- orogeneza kaledońska i hercyńska (fałdowania) w erze paleozoicznej - zostały wypiętrzone Sudety i Góry Świętokrzyskie
- fałdowanie alpejskie, w erze kenozoicznej - wypiętrzyły się Karpaty oraz powstało zapadlisko podkarpackie (Kotlina Sandomierska i Oświęcimska)
Orogeneza - powstanie gór, okres górotwórczy
Czwartorzęd - Epoka Lodowcowa - zlodowacenie plejstoceńskie - nastąpiło wtedy trzykrotne oziębienie się klimatu i przesunięcie się lądolodu skandynawskiego
- glacjał - ochłodzenie się klimatu
- interglacjał - ocieplenie się klimatu
- glacjologia - nauka o lodowcach
1 zlodowacenie południowopolskie (Sanu) - najstarsze
2 zlodowacenie środkowopolskie (Odry)
3 zlodowacenie północnopolskie (Wisły) - najmłodsze
Lądolód pozostawił po sobie różne formy terenu, powstałe w wyniku erozji lub akumulacji:
Morena - materiał skalny przenoszony przez lodowiec (morena boczna, środkowa, denna i czołowa)
Moreny czołowe mają wygląd wałów lub wzgórz; wyznaczają one linie postoju czoła lądolodu; wzgórza moren czołowych tworzą najwyższe wzniesienia nizin
Falista morena denna znajduje się na północ od wałów moren czołowych, tworzą ją pagórki powstałe na wskutek akumulacji materiału skalnego podczas cofania się lądolodu
Piaszczyste pola sandrowe znajdują się na południe od moren czołowych, utworzone są z materiału osadzonego przez wody wypływające z czoła lądolodu
Pradoliny są to szerokie doliny o płaskim dnie - wody topniejące z lodowca i wody rzeczna łączyły się ze sobą, tworząc ogromne rzeki płynące w kierunku zachodnim
Rynny polodowcowe są wydłużonymi formami erozyjnymi, wytworzonymi przez wody płynące pod lodowcem - zachowane rynny tworzą ciąg jezior rynnowych, charakteryzujących się znaczną głębokością i wydłużonym kształtem
Jeziora morenowe powstały w zagłębieniach moreny dennej, są bardzo rozległe, ale płytkie
Jeziora wytopiskowe (oczka), powstały po wytopieniu się brył lodu, mają owalny kształt, znaczną głębokość i niewielką powierzchnię
Obecne ukształtowanie powierzchni Polski jest wynikiem działania czynników:
- wewnętrznych - ruchy górotwórcze, ruchy lądotwórcze, wulkanizm, trzęsienia ziemi
- zewnętrznych - wietrzenie, działalność wód, działalność lodowców, działalność wiatru, ruchy grawitacyjne
Rysy - 2499 m n.p.m.
Raczki Elbląskie - 1,8 m p.p.m.
II KLIMAT POLSKI
Czynniki kształtujące klimat Polski:
- położenie w średnich szerokościach geograficznych (w umiarkowanej strefie oświetleniowej)
- oddziaływanie Oceanu Atlantyckiego (opady atmosferyczne)
- wpływ ciepłego Prądu Północnoatlantyckiego
- wpływ powietrza kontynentalnego znad Europy Wschodniej
- położenie w środkowej części Niżu Europejskiego
- równoleżnikowy układ gór
- położenie nad Bałtykiem
- wysokość nad poziomem morza
Izotermy w lecie układają się równoleżnikowo, zaś latem mają przebieg południkowy
Okres wegetacyjny - ilość kolejnych dni w roku ze średnią dobową temperaturą powietrza atmosferycznego przekraczającą 5`C i odpowiednią ilością opadów atmosferycznych (jest najkrótszy w górach i na pojezierzach, a najdłuższy na Nizinie Śląskiej
Największe opady atmosferyczne występują w górach
Średnia roczna temperatur to 7`C; roczne amplitudy wahają się między 19`C-24`C; średnia roczna suma opadów to 600 mm
Klimat Polski jest klimatem przejściowym między oceanicznym a kontynentalnym; 6 pór roku
Usłonecznienie - czas, w którym powierzchnia terenu jest oświetlona bezpośrednio promieniami słonecznymi
Anomalie klimatyczne - powodują klęski żywiołowe (powodzie)
III WODY ŚRÓDLĄDOWE I ZASOBY WODNE POLSKI
RZEKI:
WISŁA
- źródło: Barania Góra
- ujście deltowate (Nogat)
- jest najdłuższą rzeką Polski
- długość: 1047 km
- dopływy prawe: Bug, Narew, Wieprz, San, Wisłoka, Dunajec, Raba, Skawa
- dopływy lewe: Pilica, Rawka, Bzura
ODRA
- źródło: Góry Odrzańskie
- ujście lejkowate
- jest naturalną granicą Polski
- długość: 854 km
- dopływy prawe: Warta, Noteć
- dopływy lewe: Bóbr, Nysa Łużycka
JEZIORA
Jeziora polodowcowe -> morenowe (rzeźba młodo-glacjalna)
- moreny dennej - Śniardwy
- moreny rynnowej - Hańcza, Gopło
Jeziora nadbrzeżne -> powstałe z dawnych zatok, które zostały zamknięte przez wiatry zachodnie - Łebsko, Gardno
Jeziora polodowcowe na południu Polski -> powstałe ze zlodowaceń lokalnych - są to jeziora wysokogórskie, cyrkowe - Czarny Staw i Wielki Staw
Jeziora sztuczne -> powstałe w wyniku budowanie zapór na rzece - jezioro Goczałkowice
Jeziora krasowe -> powstają w miejscach zapadania się stopów jaskiń i występują na Wyżynie Lubelskiej
Jeziora w delcie -> powstają przy rozgałęzianiu rzek przy delcie - Dąbie
Starorzecza -> powstają w wyniku odcięcia zakoli rzecznych od rzeki macierzystej, powstają na terenach nizinnych poprzez erozję i akumulację
WODY PODZIEMNE - jest to ważna część zasobów wodnych
- wody zaskórne (wierzchówki)
- wody gruntowe
- wody artezyjskie (w nieckach geologicznych)
- wody mineralne (zawierają rozpuszczalne związki mineralne)
IV GLEBY W POLSCE I ICH PRZYDATNOŚĆ ROLNICZA
GLEBY STREFOWE
Przeważają brunatne i płowe (glina - lasy liściaste) są rozmieszczone po całym kraju, 57%
Bielicowe (piasek - lasy iglaste) środkowa i północna część kraju, 25%
Czarnoziemy (less - stepy) południowo-wschodnia Polska, 1%
GLEBY ASTREFOWE
Bagienne (tereny podmokłe, skała nie przepuszcza wody) Polesie Lubelskie, Kotlina Biebrzańska
Mady (urodzajne muły wylewane przez rzeki) bieg rzeki, 5%
Rędziny (powstają na wapieniach) Wyżyna Krakowska-Częstochowska
Gleby o niewykształconym profilu (brak poziomów, tylko lita skała - gleba inicjalna lub górska
Czarna ziemia (skała oglejna) Pojezierze Kujawskie, Wrocław, Szczecin, 2%
Wykształcenie profilu gleb strefowych zależy od:
- skały macierzystej
- świata organicznego
- wody
- warunków klimatycznych
- rzeźby terenu
- czasu tworzenia się gleby
Wykształcenie profilu gleb astrefowych zależy od:
- skały macierzystej
- ukształtowania powierzchni
- stosunków wodnych
- sedymentacji rzecznej i jeziornej
- działalności człowieka
V ROŚLINNOŚĆ POLSKI
Najważniejsze typy lasów:
Bory - lasy iglaste (sosna, świerk i jodła), występują w Karpatach i Sudetach oraz na pojezierzu
Bory mieszane - obok drzew iglastych występują również liściaste (dąb, brzoza, topola, osika, lipa), występują na pojezierzach i nizinach środkowopolskich
Grądy - wielogatunkowe lasy liściaste (grab i dąb), spotkać je można na terenie całej Polski, stanowią 10% lasów
Łęgi - lasy rosnące głównie w dolinach rzek (wierzby, jesiony i topole), lubią dużo wilgoci, występują na Nizinie Mazowieckiej
Olsy - rosną na obszarach bagiennych (czarna olsza, wierzba, brzoza jesion), występują na Polesiu Lubelskim i Nizinie Podlaskiej
Buczyny - lasy iglaste i mieszane (z przewagą buka), rosną na zachodzie Polski
Lesistość Polski - 28,9%
Piętro roślinności:
VI MORZE BAŁTYCKIE - 415 tys. km*
Podział morza na akweny:
- Kattegat
- Morze Bełtów (Zatoka Kilońska)
- Bałtyk Południowy
- Bałtyk Środkowy
- Zatoka Ryska
- Zatoka Fińska
- Botnik Południowy
- Botnik Północny
Bałtyk jest najmłodszym, szelfowym, śródlądowym, średniej wielkości morzem europejskim
Z Morzem Północnym łączy się wąskimi i płytkimi cieśninami: Sund, Wielki Bełt, Mały Bełt oraz Skagerrak i Kattegat
Należy do mórz położonych na szelfie kontynentalnym, dlatego jest morzem płytkim (80% jego dna leży na głębokościach 50-100 m, a jedynie 2% poniżej 200m);
Średnia jego głębokość wynosi 52m, natomiast największa głębia Landsort znajduje się na głębokości 459m n.p.m.
Jest morzem chłodnym (na temperaturę wpływa jego śródlądowe położenie w strefie klimatów umiarkowanych)
- latem temperatura wzrasta nawet do 22`C,
- zimą wody przybrzeże oraz północna część zamarzają, zaś na otwartym morzu temperatura spada do 2`C
Jest morzem słabo zasolonym (utrudniona wymiana wód z Morzem Północnym + słodkie wody dopływów rzecznych + małe parowanie);
- zasolenie przy wybrzeżu wynosi 7
- w pobliżu cieśnin duńskich wynosi ono 18-20
- w Zatoce Botnickiej i Fińskiej tylko 2,5
Prądy morskie: jeden z nich płynie wzdłuż południowych wybrzeży morza, budując mierzeje i zamykając nimi zatoki morskie; dwa inne prądy tworzą bieg zamknięty: od cieśnin duńskich w kierunku Zatoki Botnickiej płynie w akwenach przydennych prąd słonej wody, a w przeciwnym kierunku płynie powierzchniowy prąd wody mniej zasolonej
Pływy morskie na Bałtyku są niezauważalne, ponieważ wynoszą jedynie od kilku do kilkunastu centymetrów; natomiast wysokość fal spowodowanych wiatrami wynoszą nawet 3 m (częste sztormy)
Wybrzeża Bałtyku:
- skaliste
- klifowe (strome) - południowa część morza, np. wybrzeże polskie
- wydmowe (niskie) -
- szerowe (tysiące skalistych wysepek - szkierowe) -
Do Morza Bałtyckiego wpływa około 250 rzek
Źródła zanieczyszczeń:
- duża ilość wpływających rzek (głównie z środkowej i wschodniej Europy)
- duży rozwój przemysłu, handlu i turystyki na wybrzeżach
- odpady wyrzucane przez statki
- wydobywanie ropy naftowej i innych surowców naturalnych
- zatopione na dnie pojemniki z gazami bojowymi z II wojny światowej
- chemizacja rolnictwa
Znaczenie morza:
- wpływa na klimat (zmniejsza roczne amplitudy temperatury powietrza i zwiększa ilości opadów atmosferycznych
- jest miejscem rozwoju specyficznej fauny i flory
- umożliwia rozwój transportu
- rozwija przemysł stoczniowy
- rozwija bazę turystyczną
- duże ilości jodu oraz wody mineralne
- polska platforma wiertnicza “Petrobaltic”
- rybołówstwo (dorsze, łososie, płastugi, szproty i śledzie)