Ekspertyza kryminalistyczno - psychiatryczna
Podstawa prawna powoływania biegłych zgodnie z art. 202 k.p.k..:
§ 1. W celu wydania opinii o stanie zdrowia psychicznego oskarżonego sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, powołuje co najmniej dwóch biegłych psychiatrów.
§ 2. Na wniosek psychiatrów do udziału w wydaniu opinii powołuje się ponadto biegłego lub biegłych innych specjalności.
§ 3. Biegli nie mogą pozostawać ze sobą w związku małżeńskim ani w innym stosunku, który mógłby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do ich samodzielności (zgodnie z art. 115 § 11 k.k.).
§ 4. Opinia psychiatrów powinna zawierać stwierdzenia dotyczące zarówno poczytalności oskarżonego w chwili popełnienia czynu, jak i jego aktualnego stanu zdrowia psychicznego oraz zdolności do udziału w postępowaniu, a w razie potrzeby co do okoliczności wymienionych w art. 93 k.k.
Podstawna prawna przeprowadzania obserwacji sądowo-psychiatrycznej (zgodnie z art. 203 k.p.k.):
§ 1. W razie zgłoszenia przez biegłych takiej konieczności badanie psychiatryczne oskarżonego musi być połączone z obserwacją w zakładzie leczniczym.
§ 2. Orzeka o tym sąd, określając miejsce obserwacji. W postępowaniu przygotowawczym sąd orzeka na wniosek prokuratora.
§ 3. Obserwacja w zakładzie leczniczym nie powinna trwać dłużej niż 6 tygodni, na wniosek zakładu sąd może przedłużyć ten termin na czas określony, niezbędny do zakończenia obserwacji. O zakończeniu obserwacji biegli niezwłocznie zawiadamiają sąd.
§ 4. Na postanowienia, o których mowa w § 2 i 3, przysługuje zażalenie.
§ 5. Minister właściwy do spraw zdrowia, w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości, określi, w drodze rozporządzenia, wykaz zakładów psychiatrycznych i zakładów leczenia odwykowego przeznaczonych do wykonywania obserwacji, w tym do wykonywania obserwacji osób pozbawionych wolności, oraz sposób finansowania obserwacji, a także warunki zabezpieczenia zakładów dla osób pozbawionych wolności, mając na uwadze potrzebę zapewnienia sprawnego toku postępowania.
Wyłączenie odpowiedzialności z powodu niepoczytalności lub poczytalności ograniczonej (art. 31 k.k.):
§ 1. Nie popełnia przestępstwa, kto, z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych, nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem.
§ 2. Jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.
§ 3. Przepisów § 1 i 2 nie stosuje się, gdy sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia powodujący wyłączenie lub ograniczenie poczytalności, które przewidywał albo mógł przewidzieć.
Inne przepisy prawne dot. opiniowania przez biegłych:
art. 10 k.k. - czyny popełnione przez nieletnich;
art. 93 k.k. - stosowanie środków zabezpieczających;
art. 148 § 4 k.k. - zabójstwo pod wpływem silnego wzburzenia;
Najczęściej powoływani biegli innych specjalności:
psycholodzy,
seksuolodzy,
neurolodzy.
Uzasadnione wątpliwości co do poczytalności oskarżonego (jako podstawa do powołania biegłych):
przebyta choroba psychiczna, uraz mózgu lub inna choroba mogąca prowadzić do zmian w psychice;
długotrwałe lub nałogowe nadużywanie alkoholu;
nadużywanie środków narkotycznych;
leczenie z powodu niewydolności krążenia ze stwierdzenie wcześniej występujących sytuacji utraty przytomności;
zaburzenia w sferze popędu seksualnego;
stwierdzenie przez biegłych w innej sprawie u oskarżonego psychopatii albo niedorozwoju umysłowego oraz organicznego uszkodzenia OUN, mimo nie uznania jego niepoczytalności lub ograniczonej poczytalności w stopniu znacznym;
patologię ciąży;
badanie oskarżonego przez lekarzy psychiatrów w czasie odbywania kary pozbawienia wolności i następnie umieszczenie go w innym zakładzie karnym w izolatce;
brak racjonalnego uzasadnienia dla przestępstwa lub całkowicie nieadekwatną motywację oskarżonego do konkretnego czynu;
osobowość sprawcy z uwzględnieniem jego życia do chwili popełnienia czynu, a nawet po tym zdarzeniu, jak też tego, co objęte jest postawionym mu zarzutem popełnienia przestępstwa;
zachowanie sprawcy odbiegające w sensie ujemnym od postępowania ludzi normalnych pod względem psychicznym;
utrudniony kontakt z oskarżonym i sprawianie przez niego wrażenia człowieka, który nie rozumie zadawanych mu pytań i wyraża się z trudnością;
niezdolność psychiczną żołnierza do pełnienia służby wojskowej.
Wywiad środowiskowy - przeprowadzany zgodnie z art. 213 i 214 k.p.k.:
Sytuacje, w których przeprowadzenie wywiadu jest obowiązkowe:
w stosunku do oskarżonego o zbrodnię poniżej 21 r.ż.,
gdy istnieje uzasadniona wątpliwość co do poczytalności oskarżonego,
w sprawie o umyślny występek przeciwko życiu,
Dane zawarte w wywiadzie:
dotyczące kuratora,
dotyczące oskarżonego,
zwięzły opis dotychczasowego życia oskarżonego oraz dokładne informacje o jego środowisku, w szczególności rodzinnym , szkolnym, zawodowym,
informacje odnoszące się do stanu zdrowia oskarżonego, a także o nadużywaniu przez niego środków odurzających, psychotropowych, alkoholu,
własne spostrzeżenia i konkluzje kuratora.
Powołanie biegłego psychologa zgodnie z art. 215 k.p.k.:
np. w celu ustalenia wątpliwej motywacji czynu poprzez analizę jego osobowości.
Poczytalność wg A. Zolla:
Jest koniecznym warunkiem, aby określić zdolność sprawcy do popełniania czynu i przypisać mu winę;
Wynika ze stopnia rozwoju psychofizycznego i z braku zakłócenia uniemożliwiającego rozpoznanie znaczenia czynu lub pokierowanie swoim postępowaniem;
Człowiek dojrzały jest poczytalny, toteż kodeks nie określa warunków poczytalności, a jedynie warunki ograniczające lub wyłączające ją.
Niepoczytalność:
Wynika z braku możliwości rozpoznania znaczenia czynu lub pokierowania przez sprawcę swoim postępowaniem, za wyjątkiem chorób psychicznych lub głębokiego upośledzenia umysłowego powinna być odnoszona do konkretnego czynu zabronionego.
Niepoczytalność musi występować w czasie popełniania czynu zabronionego, nieistotne jest zaś, czy stan ten występował w czasie skutku realizującego znamiona tego czynu.
Możliwi jest zbieg niepoczytalności (lub poczytalności ograniczonej) oraz nieletniości, co wyłącza odpowiedzialność karną sprawcy w oparciu o art. 10 § 2 k.k.
Ograniczona poczytalność:
Zgodnie z art. 31 § 2 k.k. oznacza ona znaczny stopień ograniczenia zdolności rozpoznania czynu lub kierowania swoim postępowaniem w czasie popełnienia przestępstwa.
Stopień ograniczenia poczytalności jest trudny do ustalenia i pozostaje w gestii zespołów mieszanych (psychiatrzy i psychologowie).
Czyn w stanie ograniczonej poczytalności jest czynem zawinionym i stanowi przestępstwo, ale skutkuje nadzwyczajnym złagodzeniem kary.
Zgodnie z art. 57 § 1 k.k. kara może być złagodzona tylko raz, mimo zbiegu kilku okoliczności łagodzących, chociaż taki zbieg okoliczności może rzutować na wymiar kary.
W przypadku ograniczonej poczytalności sąd może orzec wykonanie kary pozbawienia wolności w zakładzie w którym stosuje się szczególne środki lecznicze i rehabilitacyjne.
Przy stwierdzaniu, czy u oskarżonego występują zaburzenia psychiczne, i czy istniały one w okresie dokonania czynu, należy wziąć pod uwagę:
skąpo-objawową schizofrenię,
psychozę alkoholową,
ekwiwalenty napadów padaczkowych.
Zaburzenia reaktywne jako reakcja na trudną sytuację (po dokonaniu czynu):
są najczęstszymi zaburzeniami pojawiającymi się dopiero w toku postępowania karnego;
nie dają podstawy do kwestionowania poczytalności, bo pojawiają się po dokonaniu czynu;
utrudniają lub uniemożliwiają ocenę, czy w chwili popełnienia czynu sprawca był poczytalny (zab. reaktywne zwykle występują u osób wykazujących odchylenia od normy);
bardzo często wykluczają udział oskarżonego w postępowaniu karnym aż do ustąpienia objawów.
Schemat konstrukcji opinii sądowo-psychiatrycznej wg D. Hajdukiewicza:
Strona tytułowa (sygnatura akt, miejscowość i data wydania opinii, tytuł)
Wstęp
pełna nazwa organu zlecającego badanie lub obserwację
pełna nazwa instytucji, w której przeprowadza się badanie lub obserwację
data badania lub okres trwania obserwacji
imię, nazwisko i inne dane personalne osoby badanej oraz kwalifikacja prawna zarzucanego jej czynu
zadania, jakie organ procesowy zlecił biegłym (w tym badania szczegółowe)
imiona i nazwiska biegłych, ich specjalność i stopień lub tytuł naukowy, a w przypadku opinii instytutu - stanowiska służbowe
Wyciąg z akt sprawy obejmujący
rodzaj przedstawionych sprawcy zarzutów i ich treść,
wyjaśnienia oskarżonego (czy są konsekwentne, itd.),
zeznania świadków (czy wskazują na zaburzenia psychiczne u sprawcy),
dokumentacja lekarska (historia choroby, zaświadczenia lekarskie, wcześniejsze opinie),
wywiady środowiskowe.
Wyniki badania lub obserwacji sądowo-psychiatrycznej
opinia ambulatoryjna
autoanamneza (w tym wywiad chorobowy i wydarzenia krytyczne)
opis zachowania i stanu psychicznego podczas badania
stan fizjologiczny i neurologiczny, wyniki badań dodatkowych
wywiad od rodziny
dane z dokumentacji lekarskiej spoza akt
ocena psychologiczna
obserwacja sądowo-psychiatryczna
wywiad od rodziny
dane z dokumentacji lekarskiej spoza akt
zachowanie w czasie obserwacji, szczególnie objawy chorobowe (np. psychotyczne)
wywiad od badanego
opis stanu psychicznego na początku, w czasie i pod koniec obserwacji
stan fizyczny, neurologiczny
wyniki badań dodatkowych
ocena psychologiczna
Omówienie
czy u badanego stwierdza się objawy choroby psychicznej, upośledzenia lub innego zakłócenia czynności psychicznych,
czy te zaburzenia się przejawiają, kiedy powstały, jak przebiegają, jakie było ich nasilenie w okresie czynu, czy trwają nadal,
czy istnieje związek między rodzajem zaburzeń a rodzajem i okolicznościami czynu,
czy zaburzenia miały wpływ na poczytalność w czasie popełnienia czynu,
czy istnieje prawdopodobieństwo, ze sprawca ponownie popełni czyn zabroniony,
czy występuje konieczność umieszczenia go w szpitalu psychiatrycznym,
czy badany jest zdolny do dalszego udziału w postępowaniu sądowym,
jeśli opinia nie zgadza się z poprzednimi, to dlaczego tak jest.
Wnioski
ocena stanu zdrowia psychicznego
ocena stanu psychicznego tempore criminis i ocena poczytalności
ocena niepoczytalności i zalecenia co do dalszego postępowania z badanym.