Przedmiot i metody historii sztuki
Forma- dla sztuki to, co można oglądać, kształt dzieła
Chronologia za historią sztuki XIX w. (czyli od początku jej istnienia)
Za filozofią Hegla, zakładającą wyższość sztuki.
Geneza pojęć
Zainteresowanie średniowieczem od wczesnego romantyzmu- konieczność oddzielenia stylu romańskiego i gotyckiego.
Styl romański- vorgottisch, altdeutscher, bysantisch (koniec XVIII w.)
Opus romanum, romanisch- (XIX w.) 1840 r. (romanisch)
Architektura gotycka
Gotycki- od XVI, XVII, aż do XVIII w. synonim barbarzyńskiego
XVII w.- Niemcy- uznanie gotyku; Anglia- powieść gotycka; najpóźniejsza rehabilitacja gotyku we Francji- 40. XIX w.
Renesans- jedyna nazwa pochodząca z tej epoki
Manieryzm (XX w.)- określenie pojemne, określające bardzo wyrafinowaną sztukę
Barok (2. poł. XIX w.)- zepsuty renesans, po dziś dzień spotyka się niechęć do tego stylu
Rokoko- rocaille coco (także bardzo pejoratywne określenie)
Klasycyzm
XIX wiek- niechęć do współczesności, pseudo-style, eklektyzm (pejoratywne, swobodne żonglowanie stylami), potrzeba własnego stylu- secesja
Lata 60.- rehabilitacja neostylów, narodziny tego określenia
Lata 60.-70.: kryzys pojęć stylowych- w wyniku przyrostu badań o odkrycia, że nie ma obiektów czysto stylowych
Protorenesans- zapowiedź renesansu; wczesny, dojrzały, późny renesans + określenia terytorialne
Kołakowski, „Bajeczka o cesarzu Henryku”
Antyk i średniowieczu
Nie było pojęcia sztuk pięknych.
Bardzo dokładna klasyfikacja sztuki ze względu na tworzywo.
Nie było pojęcia rzeźby, tylko np. kucie w kamieniu, odlewy w metalu
Arystotelesowska teoria sztuki: mimesis (chodziło o sztuki widowiskowe); sztuka to czynność, a nie jej wynik, dzieło
Grecja, podział sztuk:
Sztuki wolne- nie wymagające wysiłku (wykonywane przez ludzi wolnych)
Sztuki służebne (wykonywana przez niewolników)
Podział utrzymany w średniowieczu.
Sztuka służebnicą teologii. Grzegorz Wielki- sztuka Biblią ubogich
Opis sporu o ikony XI/XII w.
Opat Suger- przebudowa opactwa Saint-Denis jako początkowej budowli gotyku
Bernard z Clairvaux- zaniepokojenie bogactwem zdobień u benedyktynów; cystersi przez niego założeni nie dekorowali swoich kościołów
Cluny zniszczone podczas Rewolucji Francuskiej
Kroniki budów i przebudów ważnych kościołów- źródło historyczne
Suger prowadził kronikę przebudowy Saint-Denis (zawarto wiele poglądów na temat tego, jak powinien wyglądać kościół)
XV w., Italia- pojawienie się dzieł, pisanych przez artystów, dzieł próbujących określić zasady sztuki, ale nie technicznych, jak w średniowieczu
Koncepcja sztuki jako dzieła artysty posiadającego rozległą wiedzę z zakresu nauk ścisłych oraz literatury i sztuki. „Sztuka bez wiedzy jest niczym.”
Leon Battista Alberti- 2. ćwierć- połowa XV w.- budowle; podjęcie próby napisania trzech traktatów o architekturze, malarstwie i rzeźbie; powrót do mimesis i system perspektywiczny jako naukowa podstawa malarstwa (nowe myślenie o malarstwie jako o „wykresie”)
1414- odkrycie traktatu Witruwiusza w klasztorze na Monte Cassino
Wyprowadzenie sztuki z dziedziny rzemiosła w dziedzinę intelektualną oraz wyniesienie artysty w społeczeństwie do równej poetom, myślicielom i naukowcom.
Traktaty Leonarda- empiryzm, określenie malarstwa- „malarstwo jest rzeczą umysłu”
Najpierw trzeba poznać rzeczywistość, by móc ją naśladować w malarstwie
Połowa XVI w., Italia
Poszukiwanie wspólnego mianownika dla malarstwa, rzeźby i architektury
- wszystkie wywodzą się od rysunku
1563- powstanie we Florencji pierwszej Akademii Sztuk Rysunkowych, symboliczny moment zinstytucjonalizowania wspólnoty trzech sztuk rysunkowych oraz potwierdzenie nowej pozycji społecznej artystów, wyłączenie ich z cechu poprzez własną instytucję i nobilitacja przez nazwę Akademia (za tradycją antyczną)
Ranga sztuk wolnych i intelektualnych dla trzech sztuk rysunkowych (nie wszędzie)
Akademie formowały poglądy na sztukę
Zadaniem akademii było chronienie wysokiej rangi sztuki i artysty.
Początkiem sztuki jest idea. Wykonanie jest drugorzędne.
Doprowadziło to w XX w. do konceptualizmu, gdzie nie ma już przedmiotu artystycznego.
XVI w.- uszczegółowienie zasad sztuki, mnóstwo traktatów
Zespół akademii osobnych dla każdej sztuki- powstały za panowania Louis XIV, włączone do systemu administracji państwowej (model powtarzany w całej Europie)
Druga połowa XVII w., myśl francuska- Sztuki Piękne (wspólny nie jest już rysunek, a Piękno w rozumieniu platońskim); wpisanie sztuki w sferę najwyższych wartości
Połączenie Piękna i mimesis- akademicka koncepcja (obowiązująca cały XIX w.): artysta musi odwzorowywać rzeczywistość, ale jego zadaniem jest wybór tylko tego, co piękne, wzniosłe i szlachetne do swoich dzieł (charakterystyczne szczególnie dla francuskiego myślenia o sztuce)
XVII w.- stworzenie hierarchii tematycznej w sztuce
„Wielki Styl”- wielki temat w wielkim stylu; hierarchia ustawiała także rangę artystów
Najważniejsze tematy: Stary Testament i mitologia
XVIII w.- wystawy
Obrazy malowane na wystawę, a nie na zlecenie.
Powszechny, zbiorowy i świecki kontakt ze sztuką.
Nowość: krytyk sztuki (dla pomocy nieprzygotowanym odbiorcom sztuki)
Połowa XVIII w.- rozwój krytyki, która zaczyna kształtować podejście publiki i artystów
Narodziny historii sztuki
1784- publikacja: Historia sztuki starożytnej (dawnej) Winckelmanna
Poparcie klasycyzmu obecnego na całym świecie i przez długi czas.
Jeden ideał sztuki: Fidiasz
Po drugiej stronie Herbert (filozof XVIII w., polemika Winckelmannem): jest wiele ideałów sztuki, bo jest ona wyrazem, ekspresją poszczególnych cywilizacji, religii, grup artystycznych i jednostek, a nie dążeniem do ideałów
XIX w.- bujny rozwój historii sztuki jako odrębnej dziedziny naukowej- powstawanie muzeów, katedr uniwersyteckich, towarzystw ochrony zabytków, rozwinięcie świadomości rozwoju sztuki- wpływ na architekturę (historycyzmy)
Po wojnach napoleońskich- poszukiwanie tożsamości narodowej w sztuce
Ludwik XIV- poszukiwanie stylu ściśle francuskiego, a nie wywodzącego się z porządków antycznych- rozpisanie konkursu przez Akademię Architektury- nie udało się znaleźć stylu francuskiego
Koncepcja sztuki dla człowieka- koncepcja historyków sztuki i krytyków (socjalizm utopijny przed Marxem)
Koncepcja sztuki dla sztuki
Koniec XIX w.:
Sztuka czysta- nie służy do niczego, sama dla siebie
Sztuka użytkowa- niekoniecznie zaangażowana społecznie, ma konkretny praktyczny cel, projektująca codzienne otoczenie człowieka
Pierwsza ćwierć XX w.:
Pojawienie się wielu programów teoretycznych (XV-XVI w.- podobne wysiłki teoretyczne po końcu średniowiecza)
Uzasadnienie teoretyczne bardzo radykalnych zmian w sztuce- ruchy awangardowe
Opozycja wobec sztuki dawnej, zwrócenie ku przyszłości; teoria wyprzedza działanie artystyczne, często zstępują działania
Konceptualizm 60., 70., 80.- wyzwolenie sztuki z materii i zastąpienie jej działalnością teoretyczną
Tylko kubizm nie miał teorii, została uformowana przez epigonów.
Programy pisane znów przez artystów, a nie krytyków i historyków.
Polityka w sztuce- nasilenie
Problemy sztuki od zawsze:
W obrazach jest siła, która oddziaływa na umysły- czy ta siła powinna być ograniczana lub wykorzystywana?
Czy sztuka ma podlegać jakimś zasadom, czy ma być wyłamaniem z norm?
Nowe a stare- które jest lepsze?
Czy sztuka powinna dążyć do ideału, czy powinna mówić prawdę?
Czy sztuka jest rzeczą reguł czy sprawą geniuszu i natchnienia?
Czy sztuka powinna być społecznie i politycznie zaangażowana?
Czy sztuka jest czy nie jest obszarem nieskrępowanej wolności?