PROMOCJA ZDROWIA
SIEDLISKOWE PODEJŚCIE DO ZDROWIA
Siedlisko to wg WHO miejsce, gdzie ludzie żyją, pracują i korzystają z różnych świadczeń.
R. Grossman i K. Scala podkreślają, że podejście siedliskowe jest w promocji zdrowia kwestią kluczową. Traktują oni siedlisko jako system społeczny (całość), który zmienia się, aby promować zdrowie (a nie miejsce, w którym podejmowane są działania związane z promocją zdrowia).
Cechy siedliska i podejścia siedliskowego (wg L. Barica):
siedliska są organizacjami mającymi specyficzną strukturę, zasoby, funkcje i różnorodny zasięg,
w siedliskach jest wielu partnerów, charakteryzujących się specyficznym językiem, kulturą,
siedliska posiadają specyficzne agendy, których działania mogą być związane ze zdrowiem lub ukierunkowane na zdrowie,
w podejściu siedliskowym, zamiast podejścia paternalistycznego stosuje się podejście uczestniczące.
Podejście siedliskowe umożliwia ludziom identyfikację z własnym siedliskiem i uczestnictwo we wspólnym rozwiązywaniu problemów. Zwiększa to motywację ludzi, zachęca ich do kreatywności.
ZDROWE MIASTA - projekt został opracowany i wprowadzony przez WHO w celu dostarczenia możliwości oceny zastosowania zasady „Zdrowia dla Wszystkich” oraz strategii określonej w Karcie Ottawskiej - na poziomie lokalnym.
Miasto powinno starać się zapewnić własnemu społeczeństwu następujące zmiany jakościowe:
czyste, bezpieczne i wysokiej jakości środowisko, wraz z poprawą warunków mieszkaniowych,
możliwości osiągnięcia takiego ekosystemu i utrzymania go jak najdłużej,
uzyskanie warunków do wzajemnego wspierania się i spokojnego życia,
znaczny udział i wpływ na decyzje dotyczące życia społecznego, zdrowia i samopoczucia,
zaspokojenie podstawowych potrzeb,
umożliwienie korzystania z różnorodnych świadczeń i zasobów,
zapewnienie urozmaiconych i nowoczesnych warunków ekonomicznych miasta,
zapewnienie ciągłości kulturowej oraz dziedzictwa biologicznego mieszkańcom,
wypracowanie metod działania wzmacniających wyżej wymienione,
zapewnienie optymalnego poziomu warunków utrzymania zdrowia publicznego i dostępności świadczeń zdrowotnych,
uzyskanie wysokiego poziomu stanu zdrowotnego społeczeństwa.
Koncepcja Zdrowego Miasta oznacza proces, a nie tylko wynik.
Cechy Zdrowego Miasta:
Zaangażowanie się w sprawy zdrowia.
Podejmowanie decyzji politycznych.
Działania międzysektorowe.
Uczestnictwo społeczności lokalnej.
Innowacje.
Zdrowotna polityka społeczna.
Proces rozwoju zdrowego miasta można podzielić na trzy fazy: początkową lub przygotowawczą, organizacyjną i wdrożeniową.
SPOŁECZNOŚĆ LOKALNA w aspekcie działań w zakresie promocji zdrowia, to ludność zamieszkała na określonym terytorium wyróżnionym granicami podziału administracyjnego wraz z cechami charakteryzującymi ludność i terytorium pod względem zdrowotnym, do których należą:
sytuacja demograficzna i społeczno-ekonomiczna,
sytuacja sanitarno-higieniczna, zagrożenia komunikacyjne i ekologiczne,
kulturowe normy i wzory zachowań, obyczaje, zwyczaje środowiskowe, systemy wartości i miejsce zdrowia, charakterystyka więzi lokalnych,
potencjał i zasoby lokalne: ludzkie i rzeczowe.
Etapy działania
Orientacja w zasobach - polega na określeniu liderów i ich akceptacji, gotowości do podjęcia programu z zakresu promocji zdrowia.
Orientacja w potrzebach - to rozpoznanie cech społeczności lokalnych, które wyznaczają i konkretyzują główne zadania.
Orientacja w zagrożeniach środowiskowych - identyfikacja głównych zagrożeń środowiska sanitarno-higienicznego i sytuacji ekologicznej.
Orientacja w zagrożeniach indywidualnych i rodzinnych - obejmuje identyfikację zagrożeń zdrowia wynikających ze stylu życia, wzorów i obyczajów dominujących w społeczności lokalnej.
Planowanie zmian - wybór szczegółowych celów (uwzględniających dwa zakresy działań: eliminację i ograniczenie czynników szkodliwych dla zdrowia, popieranie działań sprzyjających zdrowiu) oraz sposobów ich realizacji.
Realizacja wybranych zadań
Ocena, ewaluacja.
SZKOŁA PROMUJĄCA ZDROWIE
Nadrzędnym celem SzPZ jest zdrowy styl życia całej społeczności szkolnej. Aby to osiągnąć szkoła:
tworzy wspierające, bezpieczne i sprzyjające zdrowiu środowisko fizyczne i społeczne,
stwarza wszystkim osobom, które w niej żyją i pracują możliwość kontrolowania i poprawiania swego zdrowia fizycznego i emocjonalnego,
dokonuje zmian w zarządzaniu szkołą, relacjach międzyludzkich, metodach nauczania i uczenia się.
Szkoła promująca zdrowie jest to siedlisko, w którym członkowie społeczności szkolnej - pracownicy i uczniowie:
podejmują wspólne starania, aby poprawić swoje samopoczucie i zdrowie,
uczą się, jak zdrowiej żyć i jak tworzyć zdrowe środowisko,
zachęcają ludzi w innych siedliskach w swoim otoczeniu, zwłaszcza rodziców, do podejmowania podobnych starań.
Etapy: przygotowanie, diagnoza stanu wyjściowego, budowanie planu działań i ich ewaluacji, działania, ewaluacja wyników działań.
SZPITAL PROMUJĄCY ZDROWIE
Założenie - szpital, poza jego pierwszoplanowym obowiązkiem udzielania świadczeń leczniczych na możliwie najwyższym poziomie, będzie promował zdrowie w swoim środowisku, tj. w samym szpitalu i na obszarze objętym jego świadczeniami profilaktyczno-terapeutycznymi.
Szpital promujący zdrowie powinien:
zapewniać na całym terenie możliwość rozwoju działań prozdrowotnych w zakresie planowania, aktywności i struktur organizacyjnych,
rozwijać powszechne identyfikowanie się całego szpitala jako realizatora celów ,
rozwijać świadomość wpływu środowiska szpitalnego na zdrowie pacjentów, personelu, społeczeństwa,
zachęcać do udziału i aktywnej roli pacjentów w omawianym procesie, zgodnie z ich określonym potencjałem zdrowotnym,
tworzyć zdrowe warunki pracy dla całego personelu szpitalnego,
promować i utrzymywać współpracę na rzecz promocji zdrowia,
zwiększyć dostarczanie informacji pacjentom w dziedzinie zachowania zdrowia,
rozszerzyć bazę danych epidemiologicznych szpitala oraz udostępnić te informacje lokalnym twórcom polityki społecznej i innym instytucjom danej społeczności.
PROMOCJA ZDROWIA W MIEJSCU PRACY - to takie działania podejmowane wobec pracowników zakładu pracy, których ostatecznym celem jest umocnienie i rozwój ich zdrowia, a które są realizowane głównie w sferze prozdrowotnych przekształceń ich stylu życia (zachowań zdrowotnych) oraz w sferze tych elementów najszerzej rozumianego środowiska w zakładzie, które istotnie warunkują możliwości dokonania tego rodzaju zmian.
Na styl życia pracowników, którego elementy mogą stać się przedmiotem zdrowotnej interwencji promocyjnej, składają się zachowania dwóch rodzajów: związane z wykonywaną pracą, wynikające z zasad pracy higienicznej i bezpiecznej oraz zachowania życia codziennego poza pracą, czyli klasyczny zestaw zachowań zdrowotnych, takich jak sposób odżywiania się, palenie tytoniu, uprawianie ćwiczeń fizycznych, picie alkoholu, itd.
Podejmowane w ramach programów promocji zdrowia w miejscu pracy interwencje dotyczą dwóch sytuacji:
1. Są niezbędne, gdy będące przedmiotem celowej zmiany negatywne zachowania pracowników mają korzenie w szeroko rozumianym otoczeniu zakładowym, np. kiedy zachowania ryzykowne wynikają z określonych rozwiązań organizacji pracy, czy stylu zarządzania.
2. Gdy są one warunkiem koniecznym lub ułatwiającym realizowanie zaleconych pozytywnych zdrowotnie zachowań pracowników. Są to: zakaz palenia w określonych miejscach, stworzenie pracownikom technicznych i lokalowych możliwości dla uprawiania aktywności fizycznej, czy odpowiednie zaopatrzenie bufetu zakładowego lub ustawienie menu w stołówce, by ułatwić pracownikom realizację zdrowego odżywiania się.
Działania promocyjne w zakładzie pracy:
formowanie zachowań pracowniczych bezpośrednio w sferze pracy, upowszechnianie zasad bezpiecznej pracy, respektowanie ustalonych procedur techniczno-technologicznych, stosowania dostępnych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej właściwych dla rodzaju wykonywanej pracy,
inspirowanie modyfikacji pracy w kierunku ulepszania warunków prozdrowotnych, poczynając od środowiska materialnego i postępując w kierunku środowiska psychospołecznego,
kształtowanie ogólnego prozdrowotnego stylu życia, obejmujące interwencje w sferze antynikotynizmu, antyalkoholizmu, sposobu odżywiania się, aktywności ruchowej.
Programy promocyjne w miejscu pracy obejmują zakres:
zdrowego żywienia,
działalności antytytoniowej,
przeciwdziałania problemom związanym z alkoholem w miejscu pracy,
aktywności fizycznej,
walki ze stresem,
umiejętności kontaktów interpersonalnych w miejscu pracy,
edukacji z zakresu prewencji onkologicznej,
ergonomii,
rehabilitacji (korekta schorzeń układu ruchu związanych z pracą),
kształtowania generalnej prozdrowotnej świadomości załogi.
ELEMENTY KOMUNIKOWANIA SIĘ W PROMOCJI ZDROWIA
Partnerski styl komunikowania się
Człowiek komunikujący się z innymi w sposób partnerski uznaje własne pragnienia, oczekiwania oraz zamierzenia i potrzeby swojego rozmówcy za równie ważne. Prowadząc rozmowę stara się, aby jedne i drugie mogły zostać zrealizowane:
nie narzuca własnego punktu widzenia,
nie stara się nakłonić rozmówcy, aby zmienił własne postępowanie czy poglądy,
nie ocenia zachowania drugiego człowieka,
toleruje jego odmienne przekonania,
zamiast formułowania nakazów lub udzielania rad stara się powiększyć wiedzę rozmówcy o konsekwencjach jego dotychczasowego postępowania oraz o różnych innych możliwych działaniach,
dąży do zrealizowania własnych intencji, nie podporządkowuje własnych poglądów czy postępowania temu, czego oczekuje lub wymaga od niego rozmówca,
koncentruje podczas rozmowy uwagę na wypowiedziach rozmówcy,
gdy sam przekazuje wiadomości, dba aby były zrozumiałe dla odbiorcy.
Konsekwencją stosowania stylu partnerskiego jest realizacja potrzeb, oczekiwań i preferencji zarówno własnych jak i rozmówcy. Obie komunikujące się osoby mogą zrealizować własne zamierzenia i dla obu wzajemny kontakt powinien okazać się satysfakcjonujący. Sprzyja temu brak w rozmowie czynników, które mogą być dla ludzi zagrażające, np. wydawanie ocen, wywieranie nacisku. Sprzyja ono ekspresji odczuć, skłania do dzielenia się osobistymi przeżyciami, pozwala na przekazywanie wprost własnych myśli i przeżyć, udzielanie informacji zwrotnych, ujawnianie własnego „ja”.
Niepartnerski styl komunikowania się
Przejawia się tym, że człowiek inaczej traktuje własne potrzeby, preferencje i zamierzenia niż oczekiwania i dążenia rozmówcy. Rozmawiając z drugim człowiekiem koncentruje się tylko na sobie, co sam chce osiągnąć, albo rezygnuje z własnych celów i dąży do tego, aby rozmówca osiągnął własne zamierzenia.
Występuje w dwóch postaciach:
Człowiek komunikujący się w sposób niepartnerski:
nie liczy się w rozmowie z drugą osobą,
rozpoczyna i kończy rozmowę, gdy sam chce, bez względu na preferencje rozmówcy,
przerywa wypowiedzi osoby, z ktorą rozmawia,
narzuca taki temat rozmowy, który go najbardziej interesuje,
nie słucha co mówi rozmówca,
formułując swe wypowiedzi, nie dba o to, czy są zrozumiał dla rozmówcy,
usiłuje kierować postępowaniem drugiej osoby,
może też dążyć do wywierania wpływu na cudze postępowanie w sposób ukryty - sugeruje podjęcie decyzji, udziela rad, ocenia jego postępowanie.
Druga postać polega na nieliczeniu się z własnymi potrzebami. Człowiek:
godzi się, aby inni nieuważnie go słuchali, przerywali jego wypowiedź,
nie protestuje, kiedy rozmówca formułuje własne myśli w sposób niejasny,
pozwala, żeby inni kierowali przebiegiem rozmowy, narzucali jej temat,
ulega żądaniom, naciskom rozmówcy, stosuje się do jego sugestii i rad,
pod wpływem cudzych nalegań rezygnuje z własnych przekonań czy decyzji.
Konsekwencją stylu niepartnerskiego jest brak możliwości podjęcia metakomunikacji, udzielania informacji zwrotnych, ujawniania własnych przeżyć czy też komunikowania się wprost. Istnieje niebezpieczeństwo, że rozmowa nie doprowadzi do uzyskania porozumienia i będzie niesatysfakcjonująca co najmniej dla jednego z rozmówców.
PORADNICTWO to dobrowolne oczekiwanie pomocy od osoby fachowej w rozwiązaniu uświadomionego już sobie problemu.
DORADZANIE to udzielanie pomocy przez jedną osobę drugiej osobie lub grupie w dokonywaniu wyboru, przystosowaniu się i rozwiązywaniu problemów.
W poradnictwie problem ten uświadamia sobie w pierwszej kolejności osoba radząca się i z jej inicjatywy może dojść do nawiązania kontaktu z doradcą. Natomiast w doradztwie problem powstaje najpierw w świadomości doradcy i to on jest osobą inicjującą kontakt.
W poradnictwie doradca nie dominuje nad osobą radzącą się, są raczej partnerami. W doradztwie natomiast radzący się jest bardziej bierny. Zasadnicza aktywność leży po stronie doradcy, który przekonuje, nakłania, „używa wpływu osobistego”, aby efektywnie pomóc.
Według psychologów zdrowia doradca w sprawach zdrowia skutecznie udziela pomocy, gdy posiada następujące cechy:
empatia - zdolność wczuwania się w sytuację innej osoby, tak jakby nas dotyczyła, ale przy zachowaniu dystansu do jego problemów,
ciepło - szacunek dla osób i akceptacja oraz życzliwość,
autentyczność (bezpośredniość) - bezpośredniość i szczerość przejawiająca się swobodnym sposobem porozumiewania się doradcy z osobami, którym doradza.
Model REDA ilustrujący istotę działania doradcy w sprawach zdrowia.
Składa się z czterech etapów, w których doradca prowadzi podopiecznego do samodzielnego działania w celu rozwiązania swojego problemu. W każdym z etapów stosowane są odpowiednie techniki porozumiewania się.
REPORT - doradca wyjaśnia cel wizyty, poświęca wiele uwagi na poznanie podopiecznego, akceptuje go i umacnia w poczuciu własnej wartości, tworzy dobry kontakt z osobą oczekującą pomocy.
EXPLORATION - doradca poszukuje problemu „klienta”, zadaje pytania, wyraża empatię, omawia, dyskutuje, podsumowuje, szuka istoty problemu i jego przyczyn.
DECISION - doradca pomaga podjąć ważną decyzję, pobudza do odważnych, nowych posunięć, zmian poprzez umiejętne przekazywanie określonych informacji zawierających argumenty „za zmianą”
ACTION - doradca pomaga sprecyzować szczegółowy cel zmiany, planuje z podopiecznym strategię wprowadzania zmiany w życie.
Dobry doradca powinien być cierpliwy, życzliwy i prawdziwie zainteresowany dobrym zdrowiem swoich podopiecznych.
EDUKACJA ZDROWOTNA - jej podstawowym zadaniem jest przede wszystkim wspomaganie tworzenia warunków dla zmiany, podejmowania wysiłków na rzecz wzrostu kompetencji jednostek i grup w sferze samodzielnego działania na rzecz zdrowia, na różnych poziomach organizacji życia społecznego.
Typy relacji między nadawcami i odbiorcami informacji w procesie edukacji
Edukacja autorytatywna - oparta na przekazie informacji, obejmującym zarówno element poznawczy, jak i moralny, który przebiega od osoby posiadającej wiedzę do osoby pragnącej ją zdobyć. Rodzaj komunikacji między uczestnikami ma tu charakter asymetryczny, informacje przekazywane są w jednym kierunku od nauczyciela do ucznia.
Edukacja uczestnicząca - oparta na wymianie wiedzy między ekspertem, który posiada ogólną wiedzę i umiejętności oraz klientem, który zna warunki, w których żyje i pragnie podzielić się swoją wiedzą na ten temat z ekspertem, po to by poprawić własny stan zdrowia. Informacje są przekazywane w dwóch kierunkach, a związek między uczestnikami procesu oparty jest na empatii i zaufaniu.
Edukacja promująca - oparta na wzajemności i wspólnym świadczeniu między dwoma aktorami procesu edukacyjnego, z których każdy posiada inne kompetencje i poglądy, ale obydwaj są na równi zainteresowani aktywizacja procesu edukacji skierowanego na zmianę. Ich komunikacja polega na porównywaniu różnic. Celem dokonywanego porównania jest doprowadzenie do reorganizacji tego, co wie osoba edukująca oraz tego, czego doświadcza w codziennym życiu osoba edukowana. Zakłada aktywne uczestnictwo osoby objętej edukacja.
PROGRAM EDUKACJI ZDROWOTNEJ określa zakres, kierunki i metody działalności dydaktycznej i zawiera szczegółowy opis celów, zadań, metod ich realizacji, ewaluacji procesu i wyników oraz materiały pomocnicze dla nauczyciela i uczniów.
Planowanie programu jest procesem składającym się z kilku etapów:
Poznawanie uczestników i ich dotychczasowych doświadczeń.
Identyfikacja potrzeb.
Określenie celów.
Sformułowanie zadań.
Identyfikacja środków.
Planowanie treści i metod.
Planowanie ewaluacji.
Realizacja procesu.
Ewaluacja wyników.
KONSPEKT - PLAN METODYCZNY
Planowanie dydaktyczne opiera się o program nauczania. Jest podstawowym elementem profesjonalnego warsztatu pracy nauczyciela. Pojawia się ono w trzech postaciach: kierunkowe, wynikowe, metodyczne.
Kierunkowe - wiązanie celów poznawczych edukacji z celami motywacyjnymi oraz dobieranie jednostek materiału nauczania.
Wynikowe - operacjonalizacja celów, posługiwanie się kryterium wymagań (właściwości osiągnięć uczniów pozwalające zróżnicować, ustopniować je hierarchicznie).
Metodyczne - analiza tego, co mają robić uczniowie i co osiągnąć w toku lekcji. Czynności nauczyciela mają wspierać uczniów, ukierunkowywać, korygować. Zadaniem nauczyciela jest zaplanować odpowiednie sekwencje działań uczniów w ich dążeniu do celów lekcji.
Konspekt powinien:
być ściśle zorientowany na cele lekcji, które nie mogą być „ozdobą konspektu” ani elementem na jego marginesie,
być skoncentrowany na czynnościach uczniów,
zawierać cele końcowe i pośredniczące (środki do celu),
akcentować adekwatną do potrzeb sekwencję czynności uczenia się uczniów,
być ściśle powiązany z planowaniem wynikowym,
zapewniać „sprzężenie zwrotne” w doskonaleniu nauczania przez zawieranie elementów ewaluacyjnych,
umożliwiać oryginalne sposoby osiągania celów przez projektowanie sekwencji czynności pośrednich (zadań dydaktycznych),
służyć samoocenie i rozwojowi samoświadomości dydaktycznej,
być prosty w budowie, łatwy w wykorzystaniu i nie ograniczający możliwości bieżących modyfikacji.
Dobry plan powinien być:
celowy,
wykonalny,
zgodny wewnętrznie,
operatywny,
giętki,
szczegółowy,
długodystansowy,
całościowy,
terminowy,
racjonalny,
prosty w budowie.
SCHEMAT KONSPEKTU
Temat zajęć
Czas trwania zajęć
Liczba uczestników
Cele zajęcia: nabycie wiedzy teoretycznej i praktycznej w szczególności w zakresie:
Wiadomości nt. (dziedzina poznawcza)
Umiejętności (dziedzina motoryczna)
Kształtowania postaw (dziedzina motoryczna)
Metody nauczania
Środki dydaktyczne
Literatura dla nauczyciela
Plan zajęć:
Faza przygotowawcza:
wprowadzenie
Faza wykonawcza:
pogadanka,
podział uczestników na zespoły,
praca w zespołach metodą aktywnej pracy w małych grupach.
Faza podsumowująca:
podsumowanie zajęć,
wnioski.
Uwagi do realizacji planu zajęć.
WSKAZÓWKI DO PLANOWANIA KONSPEKTU WG E. PERROTT
Informacje wstępne: data, klasa, wiek uczestników, liczba uczestników, czas trwania zajęć, nauczany przedmiot (temat).
Ogólny cel: dlaczego taka tematyka?
Cel szczegółowy lub zadania nauczania: czego dokładnie uczestnicy mają się nauczyć w wyniku tej lekcji?
Temat: czego nauczam?
Zamierzona struktura lekcji, czyli jak czas będzie spożytkowany. Może być to opisane na różne sposoby, w zależności od tego, jakie prace będą podejmowane. Powinny się tu znaleźć:
praca uczestników: np. ich udział w planowaniu i realizacji pracy; dyskusja, wykonywanie ćwiczeń, wypełnianie kwestionariuszy, praca indywidualna lub grupowa;
praca nauczyciela (promotora): np. przekazanie treści teoretycznych, pokazywanie czegoś, pytanie, prezentacja filmu lub zdjęć, indywidualna praca z uczniami (tłumaczenie);
kolejność, w jakiej prace mają być wykonane - dołączony diagram mógłby ukazać, co planuje się przedstawić na tablicy, jaki ma być rodzaj i charakter pomocy wizualnych, próbki ćwiczeń, zadania, itp.
Materiały i wyposażenie: wymagane przez uczestników i wymagane przez nauczyciela (promotora).
Komentarze i oceny:
w jakim stopniu praca przebiegła zgodnie z planem;
szczególnie dobre aspekty pracy: sprawy, wobec których uczestnicy wykazywali duże zainteresowanie, wyjątkowo dobra współpraca, szczególnie pożyteczne materiały nauczania lub pomoce naukowe, wyjątkowo dobra praca;
szczególnie złe aspekty pracy: sprawy, wobec których uczestnicy wykazywali bardzo małe zainteresowanie, niewłaściwe zachowanie, nie nadające się materiały lub pomoce naukowe, nieprzewidziane trudności, wyjątkowo zła praca;
ocena całej sytuacji, sugestie dla przyszłej pracy, zalety, które należy kontynuować, braki, które należy usunąć, pożądane modyfikacje w pierwotnym programie.