M O W A P O Z O R N I E Z A L E Ż N A

KAZIMIERZ WÓJCICKI

Z POGRANICZA GRAMATYKI I STYLISTYKI

MOWA POZORNIE ZALEŻNA

Rozróżniamy dwie zasadnicze gramatyczne formy służące do przytaczania cudzych słów bądź myśli. Pierwszą z nich jest MOWA NIEZALEŻNA, która polega na dosłownym przytoczeniu (powtórzeniu, zacytowaniu) słów cudzych (lub własnych) po czasowniku oznaczającym mówienie, myślenie, po dwukropkach i w cudzysłowie.

Drugą jest MOWA ZALEŻNA, która polega na przytaczaniu słów (myśli) w formie zdań podrzędnych dopełnieniowych, zależnych od czasownika głównego, który oznacza mówienie (myślenie). Konkretnie ta zależność odbija się na odpowiedniej zmianie osób (1 i 2 przechodzą w 3) i zastosowaniu odpowiedniego spójnika i trybu.

Taki podział jest jak najbardziej słuszny w języku mówionym, w języku literackim jednak wyróżniamy jeszcze formę pośrednią, jaką jest MOWA POZORNIE ZALEŻNA. Wrażenie dosłowności i wierności przytoczenia przybliża ją do mowy niezależnej, jednak forma odpowiada formie mowy zależnej z tą różnicą, że nie występuje tu spójnik porządkujący.

Istnieją różne wskazówki, które pozwalają nam rozpoznać w tekście mowę pozornie zależną. Są nimi wyrazy: myśleć, pytać, zawiadamiać, marzyć i mniej lub więcej wyraźne ich równoważniki, jednak nie zawsze mowa pozornie zależna jest poprzedzona wyrazem wprowadzającym.

Innymi wskazówkami mogą być wyrazy i zwroty, możliwe jedynie w ustach postaci utworu, nie autora, lub styl przytoczenia oderwiemy od stylu opowiadania autora, + charakteryzujący któregoś z bohaterów.

Zdarzają się jednak przypadki, gdy autor nie używa żadnych środków językowych, a wtedy nasze przeżycia wewnętrzne mogą jedynie wskazać, komu przypisać wyrażone w utworze uczucia i myśli.

Prze zestawieniu mowy zależnej i niezależnej w zakresie stylistyki nasuwa się wniosek - ta pierwsza jest sztywna, wyblakła, nie oddaje w pełni życia takim, jakim jest; drugą natomiast charakteryzuje jaskrawość, wyrazistość, czysta ekspresja.

Mowa niezależna jest mową sensu stricte, podczas gdy mowa pozornie zależna doskonałym odzwierciedleniem stanów, myśli, przeżyć wewnętrznych. Dzięki mowie pozornie zależnej możliwe jest więc wyrażenie tego, co trudno wyrazić i wywołanie maksymalnego złudzenia życia.

© 2008 SARA SZPADZIK. All rights reserved.

---