Jodelis Michalina
TEORIE ROZWOJU CZŁOWIEKA
Teorie psychoanalityczne
Twórcą kierunku psychoanalitycznego w psychologii jest Zygmund Freud. Zwrócił on uwagę na znaczenie okresu wczesnego dzieciństwa, przesuwając jakby granicę ujawniania się libido oraz kształtowania się trzech warstw osobowości: id, ego, superego na pierwsze lata życia.
Teoria indywiduacji Carla Junga zakłada, że celem życia i rozwoju człowieka jest stać się ludzkim, a więc osiągnąć podstawowe wartości humanistyczne. Aby ten cel osiągnąć jednostka musi dojść do równowagi ze światem i integracji wewnętrznej (czyli harmonii) podstawowych obszarów swojej psyche. Proces rozwoju psychicznego jednostki oznacza więc ciąg zmian prowadzących do wewnętrznej integracji tych struktur psychiki, które ukształtowały się w filogenezie oraz tych, które rozwinęły się we wczesnych stadiach ontogenezy. Organizowanie się takiej spójnej, zintegrowanej całości nazywa Jung „procesem indywiduacji”.
Proces taki rozpoczyna się na dobre w wieku 40 lat (wcześniej rwa proces budowania podstawowych struktur osobowości) i wymaga wypracowania sobie własnego wzorca życia i rozwoju oraz samoakceptacji i poczucia odpowiedzialności za własne życie.
Indywiduacja wymaga pewnego wysiłku jednostki i jest formą rozwoju, która umożliwia wypełnienie indywidualnego wzorca życia ludzkiego i rozwiązywania problemów drugiej połowy życia. Odbywa się ona etapami. Każdy z takich etapów polega na wewnętrznym uregulowaniu stosunków w psychice człowieka na pewnych nowych warunkach. Wiąże się to z rozterkami i cierpieniami.
Jung ujmuje rozwój człowieka dorosłego jako proces czy ciąg niepowtarzalnych zmian jednostki, który wyklucza naśladowanie się w tym innych ludzi, możliwość modelowania jednostki. Zakłada przy tym silny wpływ kultury na psychikę człowieka i jego rozwój.
Rozwój jednostki według Eriksona wyznaczony jest przez biologiczne czynniki popędowe oraz czynniki społeczne, czyli interakcje społeczne, w jakie jednostka wchodzi. Tak pojmowany rozwój dokonuje się przez całe życie, gdyż zmieniają się warunki biologiczne jednostki jak i rodzaj i charakter jej interakcji z innymi ludźmi. Najważniejszy aspekt procesu rozwojowego to rozwój ego i jego zdolność do przezwyciężania serii kryzysów, przez które człowiek przechodzi przez całe życie. Podstawą teorii rozwoju Erika Eriksona jest zasada epigenezy, zgodnie z którą wszystko, co wzrasta, ma swój plan podstawowy, z którego wyrastają poszczególne części.
Koncepcje psychoanalityczne zakładają więc, że człowiek może rozwijać się przez całe życie, jeżeli potrafi aktywnie przezwyciężać kryzysy swojego rozwoju. Te przełomowe okresy charakteryzuje spiętrzenie zadań i trudności wymagających zwiększonego wysiłku i samoświadomości rozwijającej się jednostki.
Teorie behawiorystyczne
zachowanie człowieka, jego osiągnięcia w uczeniu się i pracy twórczej, jego kontakty interpersonalne, działalność organizacyjna są zależne
od wyposażenia genetycznego oraz od środowiska fizycznego i społecznego
środowisko steruje ludzkim działaniem
w prostych układach instytucjonalnych zachowanie człowieka jest nieskomplikowane
w bardzo złożonych organizacjach ludzie wykonują skomplikowane sekwencje reakcji
struktura zachowania jest w dużym stopniu kopią struktury środowiska
środowisko - konfiguracja czy mozaika bodźców (skrót S), sterują one reakcjami człowieka (skrót R)
zachowanie R stanowi funkcję układu zewnętrznych bodźców S1, S2, ... Sn, czyli R = f (S1, S2, ... Sn)
głównym zadaniem psychologa jest badanie relacji istniejących między S i R
koncepcja S - R szuka przyczyn zachowania nie tyle
w osobowości, co w zewnętrznym środowisku
behawioryści szukają przyczyn zachowania w oddziaływaniu środowiska
współcześni behawioryści nie ograniczają się do stwierdzenia, że środowisko steruje człowiekiem, ale zwracają uwagę na to, że jego działanie wpływa
z kolei na zmianę środowiska; zachowanie ludzkie jest sprawcze,
bo kształtuje otoczenie jednostki
człowiek może być kierowany przez środowisko, ale należy pamiętać,
że środowisko jest prawie całkowicie ukształtowane przez niego
oddziaływanie otoczenia na zachowanie ma charakter bardziej fundamentalny niż wpływ zachowania sprawczego na otoczenie
środowisko jest układem aktywnym
jednostka jest układem reaktywnym - odpowiadającym na bodźce znajdujące się w jej otoczeniu
koncepcja człowieka zewnątrzsterownego, kontrolowanego przez zewnętrzny świat
teza, że stany wewnętrzne człowieka (świadomość, procesy myślenia, cechy, charakter, postawy) nie wpływają na ludzkie reakcje
zignorowanie roli czynników wewnętrznych w regulacji zachowania jest najsłabszym ogniwem tej koncepcji, staje się ona przez to mechaniczna, nie umie wyjaśnić psychicznych mechanizmów zachowania
portret psychologiczny - człowiek zewnątrzsterowny, którego zachowanie zaprogramowane jest przez aktywne środowisko
skoro zachowanie człowieka zależy od środowiska społecznego, dzięki odpowiednim metodom manipulacji można dowolnie modyfikować reakcje ludzie
behawioryści sformułowali nowy paradygmat naukowy, zgodnie z nim psychologia powinna być nauką całkowicie obiektywną, która bada relacje między zjawiskami obserwowalnymi
Teorie poznawcze:
Człowiek nie jest marionetką sterowaną całkowicie przez środowisko zewnętrzne ani też niewydarzonym aktorem zależnym od nieświadomych sił popędowych. Jest raczej samodzielnym podmiotem (osobą), który w dużej mierze decyduje o własnym losie, który na ogół świadomie i celowo działa w coraz bardziej złożonym labiryncie współczesności. W toku życia człowiek przyjmuje, przechowuje, interpretuje, tworzy i przekazuje za pomocą języka informacje (wiedzę, dane) i nadaje im pewną wartość (znaczenie, sens). Najważniejszą właściwością jednostki jest umiejętność generowania informacji oraz wiedzy. Człowiek rozwija kulturę, a kultura rozwija człowieka. Portret poznawczy określa, jak funkcjonuje człowiek, ale też wskazuje, jak zmieniać jego myślenie i działanie. Podstawową metodą modyfikacji ludzi jest celowe wychowanie i autokreacja (formowanie siebie wg własnego projektu).