31. SELEKCJA SIEDLISK JAKO CZYNNIK OGRANICZJĄCY ROZMIESZCZENIE GATUNKU.
Siedlisko- to każdy fragment biosfery, w którym dany gatunek może występować stale lub okresowo.
Niektóre gatunki nie zajmują całego swojego potencjalnego areału, mimo że osobniki są w stanie dotrzeć do niezasiedlonych obszarów w jego obrębie. Można wiec powiedzieć, że osobniki „wybierają” do życia tylko pewne siedliska. Zachowania osobników przy wyborze siedlisk mogą więc ograniczać rozmieszczenie niektórych gatunków zwierząt.
Przy omawianiu selekcji siedlisk należy brać pod uwagę niezależne 2 grupy czynników;
Czynniki ewolucyjne- wiążące selekcję siedlisk z przeżywalnością osobników inaczej mówiąc nadające selekcji siedlisk znaczenie przystosowawcze
Czynniki behawioralne- warunkujące mechanizmy dokonywania przez organizmy doboru siedlisk
U wielu bezkręgowców selekcja siedlisk odbywa się w zupełnie prosty sposób. Np. osobniki prosionka szorstkiego umieszczone w srod o zróżnicowanej wilgotności poruszają się w sposób przypadkowy w stosunku do gradientu tego czynnika środowiska. Ich poruszanie się jest jednak szybsze w srod suchym niż wilgotnym. Osobnik, który w czasie bezładnej bieganiny trafi na wilgotny strumień powietrza, zwalnia a potem zatrzymuję się i pozostając w bezruchu. W wyniku takich zachowań większość osobników którzy trafili przypadkowo do miejsca najwilgotniejszego już tam pozostają
Selekcja siedlisk jest zjawiskiem działającym na poziomie pojedynczych osobników. Decyzja lub wybór dokonywany przez ruchliwe zwierzęta ( np. migrujące ptaki) musi odbywac się według określonego schematu. Począwszy od większej skali przestrzennej, aż do wyboru mikrosiedlisk.
Organizmy wybierają jeden typ siedliska natomiast innych unikają ponieważ, dobór naturalny preferuje te osobniki, którym wybór siedliska umożliwi największy sukces rozrodczy. Osobniki, które wybiorą gorsze, marginalne siedliska, nie będą mogły wyprodukować tak znacznej liczby potomstwa i w konsekwencji będą eliminowane przez dobór naturalny. Tak więc populacje występujące w siedliskach marginalnych powinny składać się z tych ''nadwyżek'' osobników dla których zabrakło już miejsca w siedliskach optymalnych.
W wyniku doboru naturalnego rozwinęło się wiele przystosowań pozwalających na dokonanie wyboru najlepszych siedlisk. Doborowi naturalnemu może podlegać wprost zachowanie się, w wyniku którego następuje wybór optymalnego siedliska.
Może on tez realizować się przez faworyzowanie osobników mających możliwość uczenia się rozpoznawania, które siedlisko jest najlepsze.
Aby wyjaśnić jak selekcja siedlisk może odbywać się w populacjach naturalnych wystarczy zastosować prostą teorię selekcji siedlisk.
Każde siedlisko charakteryzuje się określoną jakością z punktu widzenia wymagań danego gatunku. Rozumując w kategoriach ewolucyjnych i w ewolucyjnej skali czasu można powiedzieć, że samicę wyprodukują więcej potomstwa w siedliskach o wyższej jakości i mniej potomstwa w siedliskach o niższej jakości.
Jakość siedliska nie jest jednak jego cechą stałą, lecz zależy od wielu czynników tj zasobność pokarmowa, dostępność kryjówek czy presja drapieżników
Jakość siedliska obniża się także wraz ze wzrostem zagęszczenia populacji. Organizmy gromadzące się na preferowanych przez siebie miejscach, osiągają zbyt duże zagęszczenie przy którym ich sukces rozrodczy zmniejsza się do poziomu porównywalnego z osiągnięciami w gorszym siedlisku.
Doskonałym przykładem są tu mewy srebrzyste zajmujące 3 rodzaje siedlisk; półki skalne( najbardziej preferowane miejsce do gniazdowania), łąki trawiaste i zbocza porośnięte darnią. Mewy gnieżdżące się na półkach skalnych składają więcej jaj niż te zajmujące zbocza porośnięte darnią, ich pisklęta rosną także szybciej. Zbytnie zagęszczenie gniazd prowadzi do wzrostu śmiertelności piskląt, które są zabijane przez dorosłe osobniki z sąsiednich gniazd. Tak wiec sukces rozrodczy mew gromadzących się na półkach skalnych i na zboczach porośniętych darnią jest porównywalny.
Mechanizmy , zgodnie z którymi selekcjonowane są siedliska, podlegają więc doborowi naturalnemu ze względu na ich wartość przystosowawczą:
- dla wielu gatunków tragiczne w skutkach mogą być gwałtowne i bardzo głębokie zmiany dokonywane w środowisku przez człowieka, na skutek działalności ludzi wiele siedlisk naturalnych zostaje zniszczonych, tworzone są całkiem nowe typy siedlisk, które z czasem zostaną opanowane przez część gatunków < w takich typach środowisk gdy siedlisko zmienia się w sposób nieprzewidywalny, niektóre gatunki nie są w stanie odpowiednio szybko przygotować się do nowej sytuacji i dlatego zasiedlają tylko część siedlisk w obrębie swoich możliwości>
- naturalne przemiany siedlisk ( jak np. zlodowacenia) odbywają się znaczne wolniej. Czas jest wtedy na tyle długi by w gatunkach zaszły ewolucyjne przemiany pozwalające im opanować nowe terytoria. < w tego typu środowiskach selekcja siedlisk potrafi być bardzo dokładna>
- gatunki ewoluują w określonych warunkach środowiska a w poszczególnych populacjach rozwijają się przystosowania do konkretnych siedlisk. Nie ma gatunków naprawdę uniwersalnych. Przystosowanie się do życia w jednych warunkach siedliska może się wiązać z niemożliwością życia w innych