PSYCHOLOGIA OSOBOWOŚCI - wykład, dn. 21.10.2010.

KONCEPCJA OSBOWOŚCI ANNY FREUD

*Rola mechanizmów obronnych:

-Aby zrozumieć rozwój człowieka w kontekście osobowości oraz to, jak życie się zmienia i jakim czynnikom te zmiany podlegają, trzeba najpierw uznać, że naszą psychiką, rozwojem osobowości kierują przede wszystkim mechanizmy obronne, dzięki którym następuje rozwój (prawidłowy bądź nie).

-Mechanizmy obronne występują u każdego człowieka, ale w różnym nasileniu.

-Pełnią one rolę przystosowawczą w życiu człowieka.

-Są niezbędne dla prawidłowego rozwoju.

-Rodzą się w sytuacjach zewnętrznego lub wewnętrznego konfliktu.

-Są reakcją na zagrożenie i lęki.

-Pomagają zachować pozytywny obraz siebie i poradzić sobie z trudną sytuacją.

-Spełniają jak gdyby pozytywne funkcje.

-Jednocześnie w wielu sytuacjach mogą powodować, że uszkodzeniu ulega zdolność do postrzegania i osądu, co prowadzi do samooszukiwania i zagubienia w złudzeniach. Wówczas dochodzi do zamknięcia człowieka w niszczącym, destrukcyjnym ,zniekształcającym rzeczywistość systemie iluzji.

-Mechanizmy obronne Są uniwersalne (niezależne od rasy, płci, stanu zdrowia) i najczęściej są nieświadome.

-Nie rozwiązują one żadnego problemu, konfliktu czy trudności, walczą jedynie z przykrymi emocjami, których doznajemy.

-Nie występują pojedynczo, ale w większej ilości, można czasami nawet odnaleźć w nas kilka czy kilkanaście mechanizmów obronnych, które stosujemy.

-Celem mechanizmów obronnych jest unikanie lub łagodzenie bólu psychicznego i przykrych emocji, obniżanie niepokoju i lęku, wzrost poczucia bezpieczeństwa, a także rozwiązywanie konfliktów emocjonalnych.

-Aby zrozumieć nasze funkcjonowanie/zachowanie, trzeba zrozumieć ego i stosowane przez nie mechanizmy obronne. Ponieważ ego jest centrum osobowości, musi radzić sobie z problemami i wyzwaniami życiowymi, a od sposobu rozwiązania tych problemów (czyli stosowania mechanizmów obronnych) i aktywnego zaangażowania w stosunku do rzeczywistości będzie zależał dalszy rozwój jednostkowy.

*Podstawowe problemy doświadczane w dzieciństwie (które mogą niekorzystnie wpływać na rozwój):

1. Oddzielenie od matki.

2. Pojawienie się rodzeństwa.

3. Choroba (chodzi głównie o choroby przewlekłe lub też częste przeziębienia itp.)

4. Szkoła.

5. Przyjaciele.

*Problemy w okresie dorastania:

1. Pojawia się świadomość odrębności.

2. Pojawiają się zainteresowania seksualne, czego konsekwencją jest problem trzeci.

3. Miłość.

*Linie rozwoju:

-Anna Freud skupia się przede wszystkim na wyzwaniach, jakie stają przed człowiekiem, jak i również na formach adaptacji, które są ważne dla rozwoju ego.

-W związku z tym wyróżniła 6 linii rozwoju:

1. Od zależności do emocjonalnej samodzielności (najwcześniejsza).

2. Od ssania (noworodek i niemowlę) do rozmyślnego kierowania odżywianiem się.

3. Od moczenia się i brudzenia do kontroli wydalania (obecny problem - wprowadzenie pampersów sprawia, że dzieci moczą się o wiele dłużej).

4. Od braku odpowiedzialności do odpowiedzialności w kierowaniu czynnościami własnego ciała.

5. Od zabawy do pracy.

6. Od egocentryzmu do bycia towarzyskim.

-Aby te linie/zadania mogły być zrealizowane, wymagają spełniających się i wspierających je związków z obiektem, które prowadzą stopniowo do rozwoju ego jako centralnej struktury kontrolującej całość życia psychicznego jednostki.

-Czyli można powiedzieć, że mamy do czynienia ze specyficznymi fazami, które istnieją w ciągu rozwoju jednostki. Z jednej strony opisują one specyficzne zadania ego, z drugiej zaś pozwalają rozpoznać stosowane przez ego mechanizmy obronne. Fazy te obejmują:

1. Okres biologicznej jedności między matką a dzieckiem.

2. Okres związku analitycznego zaspokajający potrzeby dziecka.

3. Okres stałości obiektu.

4. Okres ambiwalencji.

5. Okres całkowitej koncentracji na obiekcie.

6. Okres latencji.

7. Okres zapowiedzi przełomowej fazy adolescencji.

8. Okres adolescencyjnego przełomu.

*Źródła prowadzące do stosowania przez ego mechanizmów obronnych:

-Pojawienie się zaburzeń i nieprawidłowości rozwojowych, które mogą pojawiać się w powyższych fazach jest efektem stosowania przez ego mechanizmów obronnych.

-Anna Freud wskazuje na trzy podstawowe źródła prowadzące do stosowania przez ego różnych mechanizmów obronnych:

1. Superego i naciski z jego strony.

2. Otoczenie.

3. Nieświadome impulsy docierające z id.

-Dominujące znaczenie mają mechanizmy obronne stosowane przez ego w dzieciństwie, ponieważ warunkuje to dalszy rozwój osobowości.

*Anna Freud wyodrębniła 15 mechanizmów obronnych, które wyjaśniają linie rozwoju jednostkowego i odpowiadają za stany patologiczne:

1. Represja - wyparcie; motywowane zapomnieniem.

2. Zaprzeczenie - chroni nas przed dopływem zewnętrznych doświadczeń do świadomości; może odbywać się przez czyny i/lub słowa.

3. Ascetyzm - odrzucenie popędu, wyrzeczenie się potrzeb, pragnień i przyjemności (wyuczenie się tego wyrzeczenia).

4. Projekcja - przeniesienie impulsów na otoczenie zewnętrzne.

5. Altruistyczne wyrzeczenie się - poświęcenie się na rzecz innych, osiąganie satysfakcji z sukcesów innych osób.

6. Przemieszczenie - przenoszenie impulsów, najczęściej agresywnych, na inne osoby lub obiekty.

7. Zwrócenie popędu przeciwko sobie - skierowanie niepożądanych impulsów ku sobie, co prowadzi do rozwoju uczuć nieadekwatnych i masochistycznych.

8. Reakcje upozorowane - dochodzi do zmiany niepożądanych impulsów na pożądane, np. przesadna grzeczność w stosunku do osób nielubianych.

9. Odwrócenie - zmiana impulsów aktywnych na pasywne, np. agresji w lęk

10. Sublimacja - przekształcenie impulsów nieakceptowanych na społecznie akceptowane oraz na produktywne formy zachowań.

11. Introjekcja - uwewnętrznienie; inaczej inkorporacja przekonań i zachowań znaczących osób i traktowanie ich jako własnych (np. ktoś coś napisze, następnie my napiszemy to samo i uznamy za własne).

12. Identyfikacja z agresorem - przyjęcie cech i zachowań osób obiektu budzącego lęk (np. jeżeli rodzic będzie znęcał się nad dzieckiem, to dziecko będzie podobnie zachowywało się wobec swoich rówieśników w przedszkolu).

13. Izolacja - oddzielenie treści emocjonalnych od myśli i zachowań.

14. Zagubienie - anulowanie nieakceptowanych myśli, które przynajmniej raz wyzwoliły działanie (np. próba samobójcza, zdrada).

15. Regresja - powrót do wcześniejszych rozwojowo reakcji w obliczu zagrożenia (np. jeśli czegoś się wystraszyliśmy to zamiast działać - płaczemy).

*Przebieg procesu obronnego w zależności od źródła zagrożenia i lęku:

-Występują trzy powody pojawiania się procesów obronnych i są nimi:

1. Lęk spowodowany działaniem superego.

2. Lęk spowodowany otoczeniem (czynnikami zewnętrznymi).

3. Lęk spowodowany popędami.

*Mechanizmy obronne wywołujące nerwicę:

-Najczęściej spotykane i najlepiej poznane są mechanizmy obronne, które wywołują nerwicę u osób dorosłych.

-Jest to spowodowane zbyt surowo rozwiniętym superego, które zaprogramowane jest przekonaniem, że wszelkie przyjemności są złe, a zachowania agresywne zawsze są naganne - czyli nie pozwalają one żyć ludziom pełnią życia, szczęścia.

-Dzieje się tak ponieważ ich ego nie zostało wystarczająco rozwinięte, aby pogodzić wojnę toczącą się między hedonistycznymi popędami, a bardzo karzącym superego.

*Nabywanie mechanizmów obronnych:

-Mechanizmy obronne stosowane przez dzieci są przez nie obserwowane u rodziców, opiekunów - zaobserwowane zagrożenie pochodzi z zewnątrz (nie jest ono wytworem dziecka).

-Ponieważ rozwój osobowości małego dziecka nie posiada jeszcze struktury ego, jego sumienie zastępują nakazy i zakazy, narzucane przez osoby dorosłe, mające wpływ na to dziecko.

-Czyli to, czego dziecko w tym okresie doświadcza jest związane z tym, że dziecko samo nie może się obronić, nie ma rozróżnienia na to, co jest dobre a co złe.

*Powody stosowania mechanizmów obronnych:

-Popędy, które są naturalne, sterują naszym życiem i jeżeli są zbyt surowo tłumione prowadzą do fobii i nerwów.

-Innym źródłem lęku jest sam popęd i jego siła:

• O ile dorośli starają się walczyć z popędami dzieci, a u nich samych superego bierze odpowiedzialność za popędy, to przerażającą i wywołującą lęk może być siła samego popędu, nad którym obawiamy się stracić kontrolę, panowanie.

• To, co odczuwamy może być całkowicie nieznanym doświadczeniem.

• Najczęściej takiego lęku doświadczają młodzi ludzie w okresie adolescencji, co ma związek z tym, że od strony biologicznej zachodzi wiele zmian (teoretycznie wiemy co się z nami dzieje, ale jak się już tego doświadcza to odczuwamy lęk). Jeżeli w tym okresie dojdzie do bardzo silnego załamania w sferze psychicznej, może to prowadzić do wystąpienia zaburzeń nerwicowych, obsesji i cech osobowości neurotycznej.

-Innymi powodami stosowania mechanizmów obronnych są konflikty występujące u osób dorosłych. Najwięcej konfliktów występuje na poziomie bierność-aktywność - jest to konflikt między skłonnościami a rzeczywistością.

-Kolejnym ważnym powodem jest lęk przed uczuciem. Można powiedzieć, że wiele popędów jest wpisanych w życie człowieka i wiąże się z uczuciami zarówno negatywnymi, jak również pozytywnymi:

-Gdy mają miejsce uczucia pozytywne, to tak naprawdę nie odczuwamy tych popędów, nie zwracamy na nie uwagi.

-Jeżeli dany popęd uznany jest za zły, to nieważne jest zabarwienie uczuciowe, jakie będzie on za sobą niósł, ponieważ zawsze po jego zaspokojeniu przyjdą silne wyrzuty sumienia, które będą stały na przeszkodzie późniejszego zaspokojenia tego popędu, a ego nigdy nie pozna prawdziwego uczucia, jakie on za sobą niósł. Te popędy bardzo często mogą być kojarzone z przyjemnością i zostać zakwalifikowane w późniejszym etapie naszego rozwoju do popędów o wydźwięku negatywnym. Jeżeli są one zaspokajane to towarzyszy im uczucie żalu, smutku i zazdrości.

-Obrona ta może kojarzyć się z obroną dziecka przed naciskiem ze świata zewnętrznego (przykład: coś fizjologicznego, np. onanizm, ze względu na wzorce kulturowe i religijne uważany był za coś wstrętnego i złego, grzesznego i w związku z tym dziecko najpierw czuło przyjemność, a potem straszny lęk - teraz już tak nie jest, ale kilkanaście lat temu było).

---