CELE KSZTAŁCENIA
Cele nauczania to świadomie założone efekty, które pragniemy uzyskać w wyniku procesu kształcenia; zamierzone właściwości uczniów, wyrażające się opanowaniem przez nich określonych czynności (wiadomości i umiejętności).
Bolesław Niemierko (Między oceną szkolną..., s. 80) wyróżnia dwa rodzaje celów: cele ogólne, formułowane jako kierunki dążeń pedagogicznych, oraz formułowane jako zamierzone osiągnięcia -- cele operacyjne.
W literaturze przedmiotu można też znaleźć podział bardziej szczegółowy, wyliczający kolejno cele:
ogólne, np. wyznaczające kierunki działań w edukacji, jak np. Ustawa o systemie oświaty,
kierunkowe, jak choćby te określające wytyczne w zakresie np. kształcenia zawodowego czy dotyczące doskonalenia umiejętności wykorzystywania przez uczniów technologii informacyjnej -- zapisy takie odnajdziemy np. w podstawach programowych,
etapowe, np. dla kolejnych etapów kształcenia (np. dla gimnazjum), które formułują np. autorzy programów nauczania,
szczegółowe, którymi posługują się nauczyciele np. w projektach edukacyjnych czy planowaniu wynikowym; szczególną postacią celów szczegółowych są cele operacyjne („czynnościowe”), formułowane np. podczas sporządzania kartotek testów czy tworzenia planów dydaktycznych (odpowiedników tzw. konspektów lekcji). Należy pamiętać, iż wszystkie cele operacyjne są celami szczegółowymi, ale nie wszystkie cele szczegółowe są celami operacyjnymi. By się nimi stać, muszą bowiem spełniać odpowiednia kryteria, tj. powinny być: odpowiednie, jednoznaczne, wykonalne, obserwowalne, mierzalne, upodmiotowione, komunikatywne, określone czasowo.
Operacjonalizacja celów to zamiana celów ogólnych na operacyjne, w wyniku czego doprecyzowuje się je, uszczegóławia, konkretyzuje i upodmiotawia. Tym samym cele operacyjne powinny być: odpowiednie, jednoznaczne, wykonalne, obserwowalne, mierzalne, upodmiotowione, komunikatywne i określone czasowo.
CELE OPERACYJNE
Forma nadawana celom kształcenia. Z operacyjnym formułowaniem celów kształcenia mamy do czynienia wówczas, gdy jest opisany wynik, jaki powinien zostać osiągnięty po odbytym kształceniu. W literaturze, dotyczącej operacjonalizacji celów kształcenia, wymieniane są trzy składniki, które powinny być spełnione, aby uznać, że cel został wyrażony operacyjnie:
dokładne określenie i nazwane czynności, która uczeń będzie musiał wykonać;
opisanie warunków, które powinny towarzyszyć tej czynności, którą uczeń będzie wykonywał (z czego może lub musi korzystać, na jakiej aparaturze będzie dana czynność wykonywał);
jaką zakładamy sprawność, którą uczeń powinien osiągnąć w odniesieniu sprawdzanej czynności.
Cele operacyjne można sformułować dla każdej jednostki lekcyjnej i dla każdego z jej elementów. Przykład celu sformułowanego w sposób operacyjny: uczeń powinien umieć odróżniać i prawidłowo nazywać elementy składowe silnika elektrycznego.