Polityka fiskalna / polityka finansowa państwa - to działalność państwa związana z tworzeniem finansów publicznych.
Finanse publiczne - to procesy związane z gromadzeniem środków pieniężnych oraz ich rozdysponowanie w celu zaspokajania wspólnych potrzeb społeczeństwa. Podstawą finansów publicznych jest budżet.
Budżet to zestawienie dochodów i wydatków. W skali makroekonomicznej wyróżniamy budżet państwa i budżet samorządów terytorialnych. Instytucja budżetu najwcześniej zrodziła się w Anglii i w Polsce. Pierwszy budżet państwa polskiego zatwierdzony został przez sejm w 1768r.
Budżet państwa
Budżet państwa jest bezpośrednio powiązany z bankiem centralnym, który prowadzi rachunek bieżący dla budżetu państwa (przyjmuje wszystkie jego wpływy, realizuje wydatki, przechowuje czasowo wolne środki pieniężne).
Budżet państwa jest też rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów:
Organów i władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa.
Sądów i trybunałów.
Administracji rządowej.
Rok budżetowy - to budżet państwa opracowany przez Radę Ministrów i zatwierdzony przez Sejm w formie ust. budżetowej na okres roku kalendarzowego.
Główne źródła dochodów budżetu państwa w Polsce to: podatki, cła , wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz spółek jednoosobowych Skarbu Państwa, dywidendy, wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego, dochody z najmu i dzierżawy składników majątkowych Skarbu Państwa, opłaty skarbowe, odsetki od środków, lokat, pożyczek z budżet państwa, grzywny, mandaty i inne kary pieniężne, spadki, zapisy i darowizny na rzecz Skarbu Państwa, dochody zagraniczne.
Główne wydatki budżetu: nakłady na obronę narodową, oświatę, kulturę, służbę zdrowia itp.
Podatek - to świadczenie pieniężne pobierane przez państwo na podst. przepisów prawa w celu uzyskania dochodów na pokrycie wydatków budżetowych. Podatnikiem może być osoba prawna lub fizyczna.
Cechy charakterystyczne podatku:
powszechność - dot. wszystkich i jest obl. wg tych samych zasad,
przymusowy charakter - ustanowiony przez przepisy prawne a na niepłacących nakładane są sankcje karne,
bezzwrotność - zapłacony ZGODNIE Z PRAWEM nie podlega zwrotowi,
nieodpłatność - oznacza, że z tytułu płacenia podatku nie przysługują żadne świadczenia.
Podatek bezpośredni od dochodów przedsiębiorstw - ma charakter liniowy, tzn. stopa podatku dochodowego płaconego od zysku brutto jest jednakowa dla wszystkich producentów.
Podatek bezpośredni od dochodów indywidualnych - we wszystkich krajach jest zbudowany na zasadzie progresji podatkowej (im większe dochody tym większy podatek - w Polsce od 21% do 45%)
VAT (Value Added Tax) - powszechny podatek od wartości dodanej
Deficyt budżetu państwa - to ujemna różnica między dochodami a wydatkami budżetu państwa.
Deficyt może być pokryty przychodami pochodzącymi z:
uruchomienia rezerw i nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych,
prywatyzacji majątku skarbu państwa,
kredytów zaciągniętych w bankach krajowych i zagranicznych,
pożyczek,
sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym.
Papiery wartościowe - to dokumenty o finansowym charakterze, stwierdzające prawa majątkowe właścicieli lub wierzycieli, których realizacja jest możliwa na podstawie ich okazania lub zwrotu (papiery wartościowe mogą mieć postać obligacji lub też bonów skarbowych).
Obligacja - to dokument w którym wystawca (emitent), potwierdza zaciągnięcie pożyczki w określonej kwocie i zobowiązuje się ją spłacić w wyznaczonym terminie i z należnymi odsetkami. Ze względu na czas zwrotu długu wyróżniamy obligacje: krótkookresowe (od 3 m/cy do 1 roku), średniookresowe (3-5lat), długookresowe (nawet do 20 lat)
Emitentem obligacji mogą być: skarb państwa, samorządy terytorialne, niektóre (zazwyczaj duże) przedsiębiorstwa państwowe, przedsiębiorstwa prywatne.
Efekt wypierania - Zaciąganie kredytu w bankach zmniejsza możliwości kredytowe dla sektora prywatnego i może spowodować podniesienie stopy oprocentowania kredytu. Wpływa to niekorzystnie na rozmiary wydatków inwestycyjnych w sektorze prywatnym.
Dług publiczny - to całkowita kwota zadłużenia rządu w formie należnej zapłaty z tytułu sprzedanych papierów wartościowych skarbu państwa w celu pokrycia deficytu budżetu.
Budżet jednostki samorządu terytorialnego.
Każda jednostka samorządu terytorialnego (gmina, powiat województwo), uchwala własny budżet na dany rok w formie planu:
dochodów i wydatków tej jednostki,
przychodów i wydatków podmiotów sektora finansów publ. funkcjonujących na terenie danej jednostki samorządu terytorialnego.
Dochody budżetu jednostek pochodzą z: podatków i opłat lokalnych; gospodarowania mieniem publ.(sprzedaż lub użytkowanie budynków i gruntów publ.); subwencji i dotacji przydzielonych z budżetu państwa; pożyczek i kredytów oraz emisji lokalnych (samorządowych) papierów wartościowych.
Wydatki jednostek są przeznaczane na:
zad. z zakresu adm. rządowej i inne zadania zlecone mocą ustaw,
zad. przyjęte do realizacji w wyniku umowy lub porozumienia,
zad. realizowane wspólnie z innymi jednostkami,
pomoc rzeczową lub finansową skierowaną do innych podmiotów sektora finansów publ. funkcjonujących w obszarze danej jednostki samorządu terytorialnego.
Podział wydatków samorządu terytorialnego:
wydatki bieżące - służą do finansowania codziennej działalności (wynagrodzenia pracowników, opłaty energii, zakup materiałów, dotacje dla niektórych jednostek finansów publ.)
wydatki inwestycyjne - przeznaczone na powiększanie majątku samorządu terytorialnego lub innych publ. osób prawnych (nowe drogi, domy pomocy społecznej, domy kultury, oczyszczalnie ścieków)