Średniowiecze
Ramy czasowe :
Średniowiecze w Europie trwało od V do XV wieku,
w Polsce od X do XVI wieku.
Najważniejsze zjawiska :
rozpowszechnianie się chrześcijaństwa,
upadek Cesarstwa Rzymskiego,
język łaciński staje się językiem urzędowym, językiem kultu religijnego.
Anonimowość - twórcy tworzyli dla chwały boskiej a nie dla własnej.
W całej Europie obowiązywał Teocentryzm (w centrum wszystkiego jest Bóg).
Momento Mori - pamiętasz, że umrzesz.
Ora ed labora - pracuj i módl się
Symbole Średniowiecza : krzyż i miecz.
Centra : papież i cesarz.
Ośrodki : kościół i dwór.
Stany : duchowieństwo (święty) i rycerstwo (rycerz).
Święty - do świętości można dojść, paraasceza (dobrowolne umartwianie się, rezygnacja z dobra) popularne "Żywoty Świętych" (literatura : hagiografia), charakter pouczający - paranetyczny (pouczający).
Typ Świętego (ascety) : św. Aleksy - wyrzeka się dóbr życiowych i rozdaje swój majątek, wskazuje się na dobrowolne umartwianie, poniżanie (żebractwo), upokarzanie. Całe jego zachowanie powoduje, że już za życia spływają na niego łaski boskie. Np. Matka Boska zstępuje z obrazu, żeby mógł się ogrzać. W momencie jego śmierci zaczynają bić dzwony, a ciało ma moc uzdrowienia.
Rycerstwo - "Pieśń o Rolandzie", "Kroniki Galla Anonima", historiografia (dział piśmiennictwa zajmujący się dziełami). "Kroniki Galla Anonima" - proponuje wzorce na przykładzie Bolesława Chrobrego i Bolesława Krzywoustego. Cechy rycerza na przykładzie "Pieśni o Rolandzie" - tego typu literaturę zaliczamy do "pieśni o czynach" - "chansons de geste".
Cechy bohatera "Pieśni o Rolabdzie" :
- odwaga,
- honorowy,
- wierny Bogu i Królowi,
- walka za ojczyznę i wiarę,
- duma,
- sława.
Bohaterzy Kronik Galla Anonima :
Bolesław Chrobry - władca sprawiedliwy cechuje go męstwo i pobożność. Rozważny i d podjęciem decyzji wysłuchuje obu stron. Potrafi się zbliżyć do stanu z którym rozmawia.
Bolesław Krzywousty - typ władca - rycerz bezwzględny dla wroga, zacięty.
W Kronikach Galla Anonima mamy wyidealizowany obraz władców.
Obyczaje ludzi Średniowiecza dowiadujemy się z utworów :
1. Satyra na leniwych chłopów - szlachcic przestrzega innych chłopów przed chytrością Kmiecica który pracuje tylko wtedy kiedy się ich pilnuje, nie dbają o majątek pana są leniwi i niechętni do pracy. Utwór ten jest wyrazem pojawiających się w XV wieku na wsiach.
2.Wiersz Słoty - o zachowaniu się przy stole. Mówi o kulturze dworskiej o tym jak należy zachować się przy stole aby nie być posądzonym o złe wychowanie, należy dbać o umiar w jedzeniu, usługiwać kobietom, jeść małymi kawałkami. Jest to pierwszy utwór który można traktować jako poradnik dobrych manier.
3.Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią - utwór ten wynika ze zainteresowania człowieka zaświatami. Jest to dialog pomiędzy Mistrzem Polikarpem a Śmiercią którą aby zobaczył Polikarp ukrył się w kościele. Śmierć jako kościotrup, wymija kosą i mówi, że wszyscy wobec niej są równi. Wymienia sędziów, lekarzy, kobiety grzeszne, rzemieślników, nadużywających piwa, wszystkich ona zaprosi do swojego tańca (Dance Macabre = motyw tańca śmierci.).
Filozofia Średniowiecza :
- Św. Augustyn i jego filozofia dramatyczna. Ukazuje dramat człowieka umieszczonego między niebem-ziemią. Dramat człowieka polega na konieczności wyboru. Dualizm - dwoistość złożona z rzeczy przeciwstawiających dobro-zło, niebo-piekło, dusza-ciało.
- Św. Tomasz- jego system zwany tomizmem nazywany harmonijny. Św. Tomasz zakładał rozumny ład świata, przedstawiał wizję świata harmonijnego stanowiący drabinę bytów na którym każde istnienie ma własne naturalne miejsce, ma je także człowiek który powinien się jednak piąć wyżej.
- Św. Franciszek - franciszkanizm to radosna filozofia wiary, głosił miłość do świata, braterstwo ze wszystkimi żyjącymi, głosił ideał ubóstwa.
***
Bogurodzica : jest zabytkową pieśnią religijną a także pieśnią rycerską prawdopodobnie pochodzi z XIII wieku. Autorstwo najstarszej części przypisuje się Św. Wojciechowi. Jest to utwór (modlitwa) do pana Boga przez stawiennictwo Maryi i Jana Chrzciciela. Jest to utwór rymowo zdaniowy. Już w XV wieku Długosz pisał o niej, że jest to stara pieśń. Treść można streścić, że jest to proźba o dostatnie życie na ziemi i zbawienie wieczne po śmierci. Utwór przedstawia nam światopogląd człowieka średniowiecznego. Pogląd człowieka średniowiecznego to teocentryzm i postawa ascetyczna. Główną postacią i adresatką utworu jest Matka Boska i inne postacie to Chrystus i Jan Chrzciciel. Obie zwrotki kończy refren KIRIE ELEISON pochodzi on z greckiego i pojęta do liturgii łacińskiej znaczy : Panie zmiłuj się. Bogurodzica jest zabytkiem języka polskiego występują w niej liczne archaizmy (to wyraz który wyszedł z użycia i nie funkcjonuje w życiu społecznym).
Archaizm leksykalny : zwolena a teraz wybrana, zbożny-dostatni.
Archaizm fleksyjny (o końcówkach): forma mianownika, a współcześnie,
Bogurodzica ...
Bożyc (syn Boga), zysczy (spuści).
Archaizm fonetyczny (sposób wypowiedzi) : Krzciciela -Chrzciciela (k - ch), sławiena -sławiona (e - o).
Archaizm słowotwórczy : gospodzin - gospodarz (pan).
Archaizm składniowy : twego dziela- dla twego.
Motywy Średniowieczne w literaturze współczesnej : "Święty Szymon Słupnik" - wiersz Grochowiaka, "Gotyk" - Krzysztof Kamil Baczyński, Proza - Zofia Kossak -Szczucka, "Krzyżacy" - Henryk Sienkiewicz.