ZASADA SUWERENNOŚCI Zgodnie z art. 4 Konstytucji władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpo- średnio. Pojęcie narodu należy odnosić do wszystkich obywateli Rzeczypospolitej. Demokracja bezpośrednia to sposób sprawowania władzy, w którym decyzje podejmowane są bezpośrednio przez ogół wyborców, bez pośrednictwa organów państwowych, poprzez : inicjatywę ustawodawczą, k przysługuje grupie co najmniej 100 tyś obywateli mających prawo wybierania do sejmu; referendum - obywatele w drodze głosowania powszechnego wyrażają swój pogląd w konkretnej sprawie - udzielają odpowiedzi. Rodzaje referendów :Ogólnokrajowe; Zatwierdzające zmiany w KRP; Wyrażające zgodę na ratyfikację umowy międzynarod.; Lokalne. Demokracja pośrednia ustrój parlamentarny w którym uprawnieni do głosowania wybierają parlamentarzystów, jako swoich przedstawicieli (w Polsce posłów i senatorów).
KOMPETENCJE TRYBUNAŁU K TK w odróżnieniu od organu władzy sądowniczej nie jest organem stosującym prawo, lecz kontrolnym wobec niego, orzekającym o tym, jaka norma ma moc obowiązującą. Kontrolę norm dzieli się na kontrolę prewencyjną - ogranicza się do kontroli na podstawie wniosku Prezydenta RP i może się odnosić tylko do ustaw już uchwalonych przez Sejm i Senat i przedstawionych Prezydentowi do podpisu oraz do umów międzynarodowych przedstawionych Prezydentowi do ratyfikacji i kontrolę następczą, k/ ma większe znaczenie: konstytucyjność aktu normatywnego może zakwestionować niemal każdy organ konstytucyjny państwa - jest to tzw. inicjatywa powszechna. Inicjatywa szczególna pozwala na kwestionowanie tylko takich aktów normatywnych, których treść dotyczy zakresu działania wnioskodawcy. W tym przypadku wnioskodawcą może być określona liczba podmiotów: np. organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego, ogólnokrajowe organy związków zawodowych czy Krajowa Rada Sądownictwa. Kontrola normy prawnej może też być zainicjowana skargą konstytucyjną. Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym przewiduje w art. 42 trzy kryteria kontroli. Są to: treściowa zgodność kontrolowanego aktu normatywnego (jego przepisów) z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,
badanie dochowania trybu wymaganego przepisami prawa dla wydania kontrolowanego aktu normatywnego,
ustalenie, czy organ, który wydał akt normatywny, ma kompetencję do jego wydania
Podstawowym zadaniem TK jest badanie zgodności prawa z K RP. Zgodnie z hierarchiczną budową systemu źródeł prawa - przedmiotem orzekania są następujące sprawy:
zgodności ustaw i um. międzyn. z Konstytucją,
zgodności ustaw z ratyfikowanymi um. międzyn., których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie,
zgodności przepisów wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi um. międzyn. i ustawami,
zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych, skargi konstytucyjnej
rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa.
TK na wniosek Marszałka Sejmu rozstrzyga o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta oraz powierza Marszałkowi Sejmu tymczasowe wykonywanie obowiązków Prezydenta
Każdy sąd może przedstawić TK pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi um. międzyn. lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem
IMMUNITET parlamentarny przywilej przysługujący członkowi parlamentu, którego istotą jest stworzenie warunków nieskrępowanej działalności, a tym samym niezależnego funkcjonowania władzy ustawodawczej. Immunitet materialny polega na tym, że poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za swoją działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu poselskiego, ani w czasie jego trwania, ani po jego wygaśnięciu. Za taką działalność odpowiada wyłącznie przed sejmem, a w przypadku naruszenia praw osób 3, może być pociągnięty do odpowiedzialności sądowej tylko za zgodą sejmu.
Immunitet formalny nazwany jest również immunitetem osobistym - polega na ty, że poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej i karno-administracyjnej, jeśli zgody na to nie udzieli sejm. Immunitet ten ma charakter zupełny - chodzi w nim o wszelkie czyny karne ( nie muszą mieć związku z mandatem i mogły być popełnione przed uzyskaniem mandatu lub w trakcie jego sprawowania) immunitet ten wygasa z chwilą wygaśnięcia mandatu.
ZASADA NADRZĘDNOŚCI KONSTYTUCJI w systemie źródeł prawa oznacza zakaz stanowienia aktów prawnych z nią sprzecznych a także nakłada obowiązek realizowania jej postanowień. Najwyższe miejsce w systemie źródeł prawa oznacza, że żadna norma prawna pochodząca z aktu niższego rangą od Konstytucji, nie może być z nią sprzeczna.
Konstytucja jest nadrzędna w stosunku do całego porządku prawnego, jaki ukształtował się po akcesji Polski do Unii Europejskiej. Cechy konstytucji jako ustawy zasadniczej:
SZCZEGÓLNA TREŚĆ- polega na zakresie regulowanych przez nią materii i sposobie regulowania tych materii. Konstytucja reguluje całokształt kwestii ustrojowych państwa. Określa:
ogólne zasady ustroju państwa,
ustrój naczelnych organów państwa, zakresu ich kompetencji i wzajemnych relacji,
podstawowych praw, wolności i obowiązków jednostki. SZCZEGÓLNY TRYB ZMIANY- konieczne jest uchwalenie ustawy o zmianie konstytucji (ustawy konstytucyjnej). Odrębność proceduralna wyraża się w:
ustanowieniu szczególnych wymogów większości i kworum, a czasem w ustanowieniu innych podmiotów w uchwalaniu poprawki konstytucyjnej,
ustanowieniu kilku procedur zmiany konstytucji,
ustanowieniu zakazu zmiany konstytucji w pewnych sytuacjach bądź okresach.
Konstytucja może być zmieniona tylko szczególną ustawą uchwaloną (kwalifikowaną) większością głosów. Projekt ustawy o zmianie konstytucji może przedłożyć:
1/5 ustawowej liczby posłów
Senat
Prezydent RP
SZCZEGÓLNA MOC PRAWNA- najwyższe miejsce w systemie norm prawa stanowionego, jest aktem najwyższym, wszystkie inne akty normatywne muszą być z nią zgodne, nie mogą być sprzeczne, akty normatywne muszą przyjmować treści w jak najpełniejszy sposób urzeczywistniając postanowienia konstytucji. ZASADY PRZEWODNIE STATUSU JEDNOSTKI to zasady godności, wolności i równości
ZASADA RÓWNOŚCI Równość wobec prawa, zasada konstytucyjna nakazująca, aby prawo traktowało w podobny sposób osoby znajdujące się w podobnej sytuacji. Konstytucja RP zakazuje w szczególności naruszania równości ze względu na płeć, urodzenie, wykształcenie, zawód, narodowość, rasę, wyznanie i pochodzenie społeczne. równość w prawie, który nakazuje tworzenie treści prawa w sposób eliminujący bezpodstawną dyskryminację lub uprzywilejowanie. Zasada równości może być rozpatrywana w dwóch aspektach- jako równość w znaczeniu formalnym i jako równość w znaczeniu materialnym. Równość w znaczeniu formalnym polega na takim samym traktowaniu przez prawo wszystkich adresatów norm. Nie wprowadza się tu jakiegokolwiek zróżnicowania, wszyscy mają takie same prawa i obowiązki. Równość w znaczeniu materialnym, polega na tym, iż wszyscy ludzie charakteryzujący się daną cechą istotną, mają być traktowani tak samo. Ważne jest ustalenie owej cechy istotnej, ponieważ przesądza ona o uznaniu porównywanych podmiotów za podobne lub odmienne.
ZASADA GODNOŚCI CZŁOWIEKA źródłem godności człowieka jest prawo naturalne, a nie prawo stanowione
zasada godności jest nienaruszalna, nie może się jej zrzec sam zainteresowany, czy ustawodawca
godność przysługuje każdemu człowiekowi i to w jednakowym stopniu niezależnie od rasy, narodowości, obywatelstwa, płci,
istotą godności człowieka jest jego autonomia -swoboda postępowania zgodnie z własna wolą, oczywiście ta autonomia musi uwzględniać godność innych ludzi,
godność człowieka oznacza także zakaz poddawania człowieka takim sytuacjom czy traktowaniu, które mogą te godność przekreślić ( a więc zakaz prześladowań, dyskryminacji, zakaz naruszania integralności cielesnej, zakaz ingerowania w swobodę myśli i przekonań itp. ) ZASADA WOLNOŚCI CZŁOWIEKA została wymieniona we wstępie do Konstytucji
Wolność człowieka podlega ochronie prawnej.
2.Każdy jest obowiązany szanować wolność i prawa innych. Nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje.
Zasadę wolności należy rozpatrywać w 2 aspektach :
w znaczeniu pozytywnym - oznacza ona swobodę czynienia wszystkiego, co nie jest przez prawo zakazane. Człowiek, nie musi wskazywać podstawy prawnej swych działań.
W znaczeniu negatywnym - zasada wolności oznacza, że nałożenie na jednostkę, nakazu podjęcia określonego działania może nastąpić jedynie wtedy kiedy prawo przewiduje.
Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.
Ustawodawca wyróżnił 2 grupy wymogów uzasadnienia takiego ograniczania:
Formalny - odstąpienie w pewnym zakresie od realizacji określonych wolności czy praw nastąpi w ustawie a nie jakimkolwiek innym akcie podstawowym;
Materialny - obejmuje elementy: konieczność tego ograniczenia w demokratycznym państwie, istnienie interesu publicznego w postaci jedne z sześciu wyraźnie wskazanych wartości (bezpieczeństwo państwa, porządek publiczny, ochrona środowiska, ochrona zdrowia publicznego, ochrona moralności publicznej, wolność i prawa innych osób), nienaruszenie istoty ograniczenia wolności i praw.
PRAWO międzynarodowe i wspólnotowe w polskim porządku prawnym Najwyższą pozycję w systemie aktów prawnych zajmuje KRP, a ratyfikowane przez Polskę umowy muszą być z nią zgodne. Umowy ratyfikowane przez prezydenta RP (na podstawie zgody wyrażonej w ustawie) mają moc prawną równą ustawie. W przypadku kolizji między nimi, pierwszeństwo ma umowa ratyfikowana. Natomiast umowa ratyfikowana przez głowę państwa bez upoważnienia Sejmu - w razie kolizji z przepisami ustawy - ustąpi w swym stosowaniu pierwszeństwa przepisom ustawy. Umowy ratyfikowane - bez względu na tryb dokonania tej czynności - zachowują wyższą moc prawną aniżeli wszelkie akty prawne podstawowe. Wyróżniamy stosowanie umowy:
Samoistne - umowa, jeśli jest konkretna i nie potrzebuje rozwinięcia w akcie prawa wewnętrznego, może być podstawą wydawania orzeczeń i decyzji.
Niesamoistne - przepisy umowy do swej realizacji w porządku krajowym wymagają konkretyzacji i rozwinięcia w prawie wewnętrznym państwa.
ZASADA HIERARCHICZNEJ budowy systemu źródeł prawa. W systemie aktów powszechnie wiążących — biorąc pod uwagę kryterium mocy prawnej przepisów — wyróżniamy:
Konstytucje,
ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, prawo wspólnotowe,
Rozporządzenia (zwykłe, inaczej: wykonawcze)
Akty prawa miejscowego (są one aktami powszechnie obowiązującymi, ale na obszarze działania organów, które je ustanowiły)
Do owego zbioru aktów K RP dodaje jeszcze rozporządzenie Prezydenta RP o mocy ustawy (jest to akt, który może dojść do skutku wyłącznie w sytuacji nadzwyczajnej - tylko w czasie stanu wojennego) ZASADA ZAMKNIĘTEGO systemu źródeł prawa. W demokratycznym państwie prawa przyjmuje się wymóg zgodności wszystkich aktów prawnych z konstytucją „Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej". Jest to wynikiem przyjętej hierarchii aktów prawnych, zgodnie z którą każda ustawa musi być zgodna z konstytucją. Warunkiem wejścia w życie przez akty powszechnie obowiązującego prawa jest ich ogłoszenie Konstytucja RP stworzyła tzw. podstawy zamkniętego systemu źródeł prawa. TK , a także nauka prawa rozróżniają dwa aspekty owego zamknięcia: Przedmiotowy - Konstytucja wyczerpująco wymieniła formy aktów, w jakich mogą być zawierane normy o powszechnie obowiązującym charakterze. Podmiotowym - Konstytucja wymieniła w sposób wyczerpujący katalog organów upoważnionych do stanowienia prawa powszechnie obowiązującego:
na poziomie konstytucyjnym -> parlament;
- na poziomie rozporządzeń -> Prezydent, Prezes Rady Ministrów, ministrowie kierujący określonymi działami administracji rządowej oraz przewodniczący komitetów, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji;
- na poziomie prawa miejscowego -> organy samorządu terytorialnego oraz terenowy organ administracji rządowej.
ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA Przyjęcie zasady demokratycznego państwa prawnego oznacza, że wprowadzające ją państwo wyraża chęć rządzenia prawem, stawiąc prawo ponad państwem. Stosowanie zasady państwa prawnego powoduje obowiązek państwa co do rozgraniczenia kompetencji gałęzi władzy oraz zagwarantowania jednostce prawa do sądu. Zasada demokratycznego państwa prawnego dotyczy także procesu jego tworzenia, który ma przebiegać w przewidzianej przez prawo formie. To oznacza obowiązek przestrzegania i stosowania takich zasad jak niedziałanie prawa wstecz. Przyjęcie owej zasady wymaga także tworzenia odpowiednich gwarancji instytucjonalnych jej przestrzegania. Takimi gwarancjami stali się Trybunał Konstytucyjny, Trybunał Stanu, Rzecznik Praw Obywatelskich, Naczelny Sąd Administracyjny, a także sądy ogólnej jurysdykcji.. INSTYTUCJE DEMOKRACJI BEZPOŚREDNIEJ W K RP Formy realizacji zwierzchnictwa narodu Demokracja bezpośrednia to sposób sprawowania władzy, w którym decyzje podejmowane są bezpośrednio przez ogół wyborców, bez pośrednictwa jakichkolwiek organów państwowych. Podstawowe formy demokracji bezpośredniej to:
referendum - głosowanie ogółu wyborców, przedmiotem którego jest podjęcie decyzji w określonej sprawie lub sprawach Rodzaje referendów :Ogólnokrajowe; Zatwierdzające zmiany w KRP; Wyrażające zgodę na ratyfikację umowy międzynarod.; Lokalne, Referendum W Sprawach O Szczególnym Znaczeniu Dla Państwa W tych sprawach Referendum ma prawo zarządzić:
- Sejm
- Prezydent za zgodą Senatu
Sejm może postanowić o poddaniu pod referendum określonej sprawy:
z własnej inicjatywy
na wniosek Senatu
na wniosek Rady Ministrów
na wniosek obywateli (którzy dla swojego wniosku uzyskują poparcie co najmniej 500 tyś. osób, które mają prawo udziału w referendum).
Referendum z inicjatywy obywateli nie może jednak dotyczyć:
- wydatków i dochodów (w szczególności podatków),
- obronności państwa,
- amnestii.
inicjatywa ustawodawcza -uprawnienie określonej grupy wyborców do wniesienia projektu ustawy, w zakresie ustawodawstwa przysługuje między innymi 100 tysiącom obywateli mających prawo wybierania do Sejmu Wnioskodawcy, przedkładając Sejmowi projekt ustawy, muszą przedstawić także skutki finansowe jej wykonania.
weto ludowe - uprawnienie określonej grupy wyborców do poddania pod referendum ustawy parlamentu, która budzi ich sprzeciw.
ZASADA PODZIAŁU WŁADZY
Zgodnie z Konstytucją ustrój Rzeczypospolitej Polski opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Zasada podziału władzy wymaga odrębnego istnienia organów władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Podstawową zasadą rządzącą stosunkami pomiędzy tymi władzami jest zasada równości poszczególnych władz. W jej ramach każda władza powinna mieć pewne instrumenty, które pozwalają jej powstrzymywać i hamować działania pozostałych władz.
Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat - piastuni tej władzy zostali określeni w sposób precyzyjny i wyczerpujący, oznacza to, że żaden inny organ w państwie nie ma kompetencji do stanowienia aktów o mocy ustawy. Władzę wykonawczą sprawuje Prezydent Rzeczypospolitej Polski i Rada Ministrów
Władzę sądowniczą sprawują
TRYBUNAŁY: Trybunał Konstytucyjny, Trybunał Stanu,
SĄDY: Sądy Powszechne( rejonowe, okręgowe, apelacyjne)
Sądy Administracyjne (wojewódzkie sądy administracyjne)
Naczelne Sądy Administracyjne, Sądy Wojskowe
Sąd Najwyższy - sprawuje nadzór judykacyjny w zakresie działalności Sądów Powszechnych
Najwyższa Izba Kontroli
NIK jest organem wspomagającym w kontrolowaniu Rządu jej podstawową rolą jest dokonywanie samodzielnych ocen, sposobu wykonywania budżetu przez Rząd i przedkładanie sprawozdań Sejmowi. NIK jest niezależna od Rządu.
Rzecznik Praw Obywatelskich
Na jego działalność wpływa Sejm, ale z kolei Rzecznik ma duży wpływ na funkcjonowanie administracji czyli władzy wykonawczej.
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji
Wykonuje zadania związane z zakresu władzy wykonawczej
Zasada podziału władz nie ma charakteru absolutnego, zatem nie należy jej pojmować jako zasady, która zakazuje powierzania Rządowi pewnych kompetencji w zakresie stanowienia prawa, a parlamentowi pewnych decyzji w wykonywaniu prawa.
Zasada podziału władzy zakłada oparcie stosunków pomiędzy poszczególnymi władzami na systemie wzajemnych hamulców, które mają gwarantować współdziałanie i równowagę władz. Czyli zasada podziału władzy sprowadza się do następujących założeń:
-wyłaniane są trzy gałęzi władzy - ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza;
- każdej z wymienionych gałęzi władzy odpowiadają właściwe organy państwowe;
- każda z tych władz wykonywana przez inny organ państwowy, z czego wynika niemożliwość łączenia związanych z nimi stanowisk. ZASADA SPOŁECZNEJ GOSPODARKI RYNKOWEJ oparta jest na 3 filarach: Wolność działalności gospodarczej co oznacza swobodę podejmowania i prowadzenia dział gosp w dowolnie wybranych formach prawnych. 1.Wolność ta obejmuje: wybór działalności gospodarczej oraz wolność jej wykonywania. Jednym z gwarantów dział gosp. jest wolna konkurencja.
2.Własność prywatna - należy ją rozumieć w sposób szeroki obejmujący wszelką własność podmiotów niepaństwowych a także j.s.t. w zakresie mienia, które nie służy bezpośrednio użytkowi społecznemu. Konstytucja ustanawia zakres podejmowania przez państwo działań wymierzonych we własność prywatną wykluczające defacto powrót do systemu gospodarki opartej na dominacji własności państwowej. Prawo chroni własność prywatną sensu stricte jak i prawo dziedziczenia. Wywłaszczenie jest dopuszczalne wyjątkowo gdy spełnione są łącznie 2 warunki: a) dokonywane jest na cele publiczne i b) jedynie ze słusznym odszkodowaniem. W przypadku zakwestionowania wysokości odszkodowania wywłaszczony podmiot ma prawo do sądowej kontroli decyzji adm.
3.Solidarność, dialog i współpraca partnerów społecznych. Koncepcja ta nakłada obowiązek, umożliwia tym podmiotom czynnego uczestnictwa w określaniu zasad funkcjonowania gospodarki rynkowej oraz preferuje negocjacyjny sposób rozwiązywania sporów społecznych. Koncepcja ta zakłada także względną równowagę uczestników rynku i ich wzajemną autonomię.
ZASADA PRAWIDŁOWEJ LEGISLACJI obejmuje zasady szczegółowe:
1/ ochrony praw nabytych;
2/ poszanowania interesów w toku;
3/ umieszczania przepisów przejściowych;
4/ niedziałania prawa wstecz;
5/ odpowiedniego vacatio legis;
6/ zakazu zmiany przepisów prawa podatkowego w trakcie trwania roku podatkowego;
7/ określoności przepisów prawa.
ochrona praw nabytych i interesów w toku - dotyczy praw nabytych słusznie, a ograniczenie tej zasady może nastąpić w sytuacjach wyjątkowych. Zakaz ingerencji w prawa uzyskane słusznie i zgodnie z ideą sprawiedliwości społecznej. Nie oznacza to jednak, że prawa nabyte nie są niezmienne. W obecnym systemie normatywnym dopuszczalne jest ograniczenie, a nawet pozbawienie praw nabytych za zgodą ustawy. Zasięgiem działania tej zasady objęte są zarówno prawa publiczne jak i prywatne. zasada proporcjonalności (zakaz nadmiernej ingerencji) - dot. treści stanowionego prawa i zawiera nakaz, by dla przyjętego celu stosować tylko te środki, które są niezbędne dla jego realizacji (proporcjonalne); Zasada nie retroakcji prawa nakazuje by nie stanowić norm prawnych które by regulowały zdarzenia, które miały miejsce przed wejściem tych norm w życie. Zasada ta nie ma charakteru absolutnego i można od niej odstąpić jeżeli przemawia za tym inna zasada konstytucyjna np. zasada sprawiedliwości społecznej a nowa regulacja mająca działać wstecz jest korzystniejsza dla adresata, przy czym takie odstępstwo powinno być stosowane w sytuacjach wyjątkowych.
PARTIE POLITYCZNE - są to organizacje, które zrzeszają członków na zasadach dobrowolności i równości dążące do zdobycia lub utrzymywania władzy w państwie metodami demokratycznymi.
Cechy charakterystyczne partii politycznej
Członkami partii politycznej mogą być tylko obywatele polscy.
Obywatele mogą się zrzeszać w partii tylko na zasadach dobrowolności i równości
Celem działania partii jest wpływanie metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa i sprawowania władzy publicznej.
Partia polityczna aby uzyskać pełnię działania musi zostać wpisana do ewidencji partii politycznych, prowadzonej przez Sąd Okręgowy w Warszawie. Sąd nie może odmówić rejestracji, jeżeli partia spełnia wszelkie wymogi formalne.
Zgodnie z Konstytucją zakazane jest istnienia partii politycznych i innych organizacji odwołujące się w swoich programach do totalitarnych praktyk i metod działania(nazizmu, faszyzmu i komunizmu), a także tych, których program lub działalność zakładem dopuszcza nienawiść rasową lub narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa, albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa.
Partie polityczne są finansowane z budżetu państwa i otrzymują: S
dotację podmiotową ( jako zwrot poniesionych wydatków w kampanii wyborczej)
subwencję statutową ( na działalność statutową partii)
Partie polityczne nie mogą nie prowadzić działalności gospodarczej, nie mogą prowadzić zbiórek publicznych, ani wynajmować nieruchomości na działalność gospodarczą. Z otrzymanych środków budżetowych partie muszą składać sprawozdania finansowe, które podlegają badaniu przez Państwową Komisję Wyborczą.
ZASADA PLURALIZMU POLITYCZNEGO oznacza:
uznanie wielości partii
uznanie równości partii
określenie demokratycznej roli partii politycznej
Z powyższych zasad wynika wolność dla funkcjonowania systemu wielopartyjnego oraz zakaz istnienia partii o cechach anty demokratycznych. Pluralizm polityczny mieści się w formule społeczeństwa obywatelskiego w ramach którego pożądane są różne formy indywidualnej aktywności przy czym chodzi tutaj również o dobro wolność, wstępowania i organizowania różnych kół, stowarzyszeń, fundacji i różnych organizacji społecznych. Podmioty te nie wpływają bezpośrednio na politykę partii ale ta bez tych podmiotów była by zupełnie inną.
MANDAT PRZEDSTAWICIELSKI, upoważnienie do sprawowania funkcji w organach przedstawicielskich (np. posła, senatora, radnego). Mandat upoważnia do reprezentowania wyborców, przedstawiania opinii i poglądów oraz podejmowania decyzji w drodze głosowania. Wyróżnia się dwa typy mandatu przedstawicielskiego:
1) wolny mandat przedstawicielski - przedstawiciel jako reprezentant całego narodu ma prawo podejmować działania zgodne z własnymi przekonaniami, nie może też być przez wyborców odwołany przed upływem kadencji. W praktyce jednak musi się on liczyć z wolą wyborców, by zostać wybranym w następnych wyborach;
2) imperatywny (związany) mandat przedstawicielski - nakłada na przedstawiciela obowiązek uwzględniania opinii i woli elektoratu, wyborcy mogą go odwołać przed upływem kadencji.
W Polsce, obowiązuje typ mandatu przedstawicielskiego wolnego. Zgodnie z konstytucją poseł (senator) jest przedstawicielem narodu, nie jest związany instrukcjami wyborców i nie może być przez nich odwołany. Złożenie mandatu przedstawicielskiego następuje wyłącznie w przypadku odmowy ślubowania.
PRAWO DO SKARGI KONSTYTUCYJNEJ, przysługuje każdemu, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone. Skargę konstytucyjną może dla skarżącego sporządzić wyłącznie adwokat lub radca prawny i musi zawierać:
1. wskazanie ustawy lub innego przepisu prawnego, którego konstytucyjność jest kwestionowana,
2. wskazanie, jakie konstytucyjne prawo lub wolności zostały naruszone przez ten przepis,
3. opis sprawy sądowej lub postępowania administracyjnego, w którym zastosowano, wobec wnoszącego skargę, kwestionowany przepis,
4. kończący sprawę wyrok, decyzję administracyjną lub inne ostateczne rozstrzygnięcie,
5. uzasadnienie skargi.. Podmiot występujący ze skargą powinien stwierdzić, że naruszenie praw gwarantowanych konstytucyjnie dotyczy jego osobiście. Skarga konstytucyjna ma charakter subsydialny (pomocniczy) - tzn. że ze skargą można wystąpić dopiero po wykorzystaniu przez daną osobę wszystkich przysługujących jej środków prawnych oraz po wyczerpaniu normalnego toku instancji (gdy nie przysługują już żadne środki zaskarżenia).
ŚRODKI OCHRONY PRAW I WOLNOŚCI JEDNOSTKI W ŚWIETLE KONSTYTUCJI RP
1/ Prawo do odszkodowania za bezprawne działania organów państwa
2/ Prawo do sądu
3/ Prawo do skargi konstytucyjnej 4/ prawo do występowania do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskami o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej
1.Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą, jeżeli zaistnieją łącznie następujące przesłanki:
1) wystąpiła szkoda,
2) jej wyrządzenie jest następstwem niezgodnego z prawem wykonania czynności z zakresu władzy publicznej oraz
3) pomiędzy powstaniem szkody a niezgodnym z prawem wykonaniem czynności z zakresu władzy publicznej istnieje normalny (adekwatny) związek przyczynowy. Przez szkodę należy w przedmiotowym przypadku rozumieć zarówno uszczerbek o charakterze majątkowym, jak i niemajątkowym. Szkoda ta może być spowodowana zarówno wydaniem decyzji, jak i jej późniejszym wyeliminowaniem z obrotu prawnego. Pamiętać należy, że to poszkodowany musi wykazać istnienie szkody
Prawo do sądu polega na tym, że każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy niezależny bezstronny i niezawisły sąd(art. 45 K).
Prawo do sądu Konstytucja zalicza do praw osobistych i poręcza to prawo przez:
- zakaz zamykania drogi sądowej (art. 77 ust. 2 K) - jedyną dopuszczalną podstawą do jej odebrania może być tylko przepis samej Konstytucji
- ustanowienie zasady dwuinstancyjnego postępowania prawnego, poza wyjątkami przewidzianymi w ustawie (art. 78)
Prawo do sądu obejmuje:
Prawo dostępu do sądu tzn. odpowiednie ukształtowanie kognicji sądu, aby żadna ze spaw jednostki nie była spod niej wyłączona. procedury przed sądem.
Prawo do odpowiednio ukształtowanej procedury sądowej, tak aby umożliwiła rzeczywiste dochodzenie swoich praw. Procedura powinna zgodna z wymogami sprawiedliwości i jawności i oparta na zasadach kontradyktoryjności, bezpośredniości. Procedura powinna także przewidywać możliwość złożenia odwołania od niekorzystnego dla strony rozstrzygnięcia.
Prawo do uzyskania wyroku sądowego tj. prawo do uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia danej sprawy przez sąd. Wyrok ogłaszany jest zawsze publicznie, natomiast wyłączenie jawności rozprawy czy uzasadnienia wyroku może nastąpić ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa, porządek publiczny, ze względu na ochronę życia prywatnego strony, a także ze względu na ważny interes prywatny.
4. Prawo do sprawnej egzekucji wyroku sądowego.
KONSTYTUCYJNE PRAWA I WOLNOŚCI CZŁOWIEKA I OBYWATELA Wskazane zostały rozdziale II Konstytucji i są to: Wolności i prawa osobiste (np. prawa do nietykalności osobistej i do wolności osobistej, wolność sumienia i religii), Wolności i prawa polityczne (np. prawo do inicjatywy ustawodawczej, wolność zrzeszania się w stowarzyszeniach, partiach, zw.zawodowych), Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne (prawo do własności, prawo do nauki, wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy) Jak również środki ochrony wolności i praw Obowiązki jednostki wobec państwa Regulując ww. prawa i wolności ustawodawca poprzedził je tzw. zasadami ogólnymi regulacji powyższych wolności praw. Tymi zasadami są: godność, wolność i równość. DOPUSZCZALNE OGRANICZENIA PRAW I WOLNOŚCI JEDNOSTKI W ŚWIETLE KONSTYTUCJI RP Co do zasady nie jest możliwe ograniczenie konstytucyjnych praw i wolności człowieka i obywatela. Takie ograniczenie może mieć miejsce jedynie w okresie tzw. stanów nadzwyczajnych w państwie (stan wojenny, wyjątkowy lub stan klęski żywiołowej). Nastąpić ono może tylko na postawie Konstytucji i w zakresie przez nią określonym. W warunkach normalnego funkcjonowania państwa możliwe są jedynie ograniczenia w korzystaniu z praw i wolności człowieka zgodnie z zasadami określonymi w art. 31 ust. 3 Konstytucji, a zatem muszą one być: . I ustanowione tylko w ustawie, II proporcjonalne, co oznacza, że ingerencja w zakres danego prawa lub wolności nie może być nadmierna. Spośród możliwych środków działania należy wybierać możliwie najmniej uciążliwe dla podmiotów, wobec których mają być zastosowane lub dolegliwe w stopniu niewiększym niż jest to niezbędnie dla osiągnięcia założonego celu. III muszą być konieczne w demokratycznym państwie ze względu na: jego bezpieczeństwo lub porządku publicznego, ochronę środowiska, zdrowia publicznego, moralności publicznej oraz ochronę wolności i praw innych osób. IV ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw. Ponadto w orzecznictwie trybunalskim wprowadza się dodatkowe kryteria dopuszczalności ograniczeń: 1/ wprowadzana regulacja ustawodawcza jest konieczna dla osiągnięcia zamierzonego celu, 2/ regulacja ustawowa jest niezbędna dla ochrony interesu czy wartości konstytucyjnej, z którą jest powiązana, 3/ efekt wprowadzonej regulacji pozostaje w proporcji do ciężarów nakładanych przez nią na obywatela.