ŚWIATŁOTERAPIA
ŚWIATŁOLECZNICTWO - PODZIAŁ
Światłolecznictwo ( inaczej aktynoterapia ) to dział medycyny fizykalnej i kosmetologii, który ze względu na rodzaj stosowanej energii zaliczamy do termo - i / lub fototerapii.
Światłolecznictwo to nieswoiste leczenie bodźcowe, mające wywołać w organizmie osoby poddanej naświetlaniu określone, pożądane zmiany adaptacyjne ( czynnościowe i morfologiczne ). W jej dziedzinie mieści się także diagnostyka prowadzona na bazie promieni o określonej długości fali.
Do światłolecznictwa zaliczamy zabiegi z wykorzystaniem:
promieniowania nadfioletowego
promieniowania widzialnego
promieniowania podczerwonego
ogólnego promieniowania słonecznego ( helioterapia ) i
laseroterapię.
Bliższą analizę poszczególnych działów aktynoterapii rozpocznijmy od promieniowania podczerwonego.
PROMIENIOWANIE PODCZERWONE
Promieniowanie podczerwone to niewidoczne dla oka promieniowanie elektromagnetyczne mieszczące się w widmie pomiędzy promieniowaniem widzialnym czerwonym a mikrofalami, określane w skrócie jako promienie IR ( od angielskiego terminu infra red ).
W zależności od długości fali promieniowanie podczerwone dzieli się na:
IR A - krótkofalowe o długości fali 770 - 1500 nm
IR B - średniofalowe o długości fali 1500 - 4000 nm
IR C - długofalowe o długości fali 4000 - 15000 nm
DZIAŁANIE BIOLOGICZNE
Promieniowanie IR samo w sobie nie jest ciepłe, nie ogrzewa np. powietrz przez, które przenika, natomiast biologiczne działanie tych promieni jest wybitnie termiczne. Podniesienie temperatury tkanek to efekt absorpcji promieniowania i zwiększenia ich energii kinetycznej.
Głębokość wnikania promieni IR zależy od długości fali widma i jest odwrotnie proporcjonalna w stosunku do długości fali - im krótsza fala tym głębsza penetracja.
Promienie IR A i IR B przenikają przez warstwę rogową i rozrodczą skóry ( tu pochłonięte zostaje ok. 35 % promieniowania ) docierając do skóry właściwej i tkanki podskórnej
( średnio ok. 3 cm w głąb ). Najlepszy efekt termiczny uzyskuje się „izolowanym” promieniowaniem IR A, przefiltrowanym przez ekran wodny ( technologię tą stosuje się w lampach „Hydrosun” i w tzw. saunach świetlnych np.: „Slim Way” ). Promieniowanie to cechuje głębokie działanie cieplne przy małym obciążeniu termicznym części powierzchownych skóry.
Promieniowanie IR C w całości zostaje pochłonięte w warstwach powierzchownych wnikając zaledwie na głębokość ok. 1 cm.
Oczywiście nie cała część emitowanego promieniowania IR ulega „wchłonięciu”, skóra chroni tkanki głębiej leżące przed przegrzaniem miedzy innymi tym, że cześć ok. 30 % tego promieniowania odbija. Dane te są szacunkowe ponieważ zjawisko odbicia podobnie jak absorpcji zależy od długości fali największe jest dla krótkofalowego a kilkuprocentowe dla promieni IR B i IR C.
Uzyskane w wyniku absorpcji ciepło powoduje zmiany przekrwienne w skórze, w miejscu naświetlania ale również wskutek tzw. odruchów konsensualnych w miejscach odległych ( tak w czasie jak i przestrzeni zabiegowej ). Bazując na tych informacjach możemy na drodze odruchowej wpływać na tkanki głębiej położone w tym organy wewnętrzne. Do wykorzystania zabiegowego pozostają strefy Heada, punkty spustowe, refleksoterapeutyczne, okostnowe, itp.
Główne działanie terapeutyczne promieniowanie IR to przekrwienie tkanek w konsekwencji czego w skórze powstaje tzw. rumień cieplny. Nie należy go mylić z rumieniem fotochemicznym powstającym w skórze na drodze chemicznej pod wpływem działania promieni nadfioletowych ( UV ). Promieniowanie IR nie powoduje pigmentacji.
Cechy charakterystyczne rumienia cieplnego to:
powierzchniowe, nierównomierne plamiste zaczerwienienie skóry w wyniku rozszerzenia podskórnych naczyń krwionośnych
brak okresu utajenia, rumień powstaje w kilkadziesiąt po ekspozycji na promienie IR ( pierwsze plamiste zaczerwienienie skóry podczas kąpieli słonecznych )
jego intensywność zależy od dawki czyli: długość fali, odległości od źródła promieniowania, kąta padania promieni na powierzchnię skóry i czasu naświetlania
utrzymuje się od kilku minut do kilkudziesięciu ( maksymalnie do ok. 120 minut )
Do pozostałych efektów działania terapeutycznego promieni IR na organizm zaliczyć możemy lokalnie:
zmniejszenie napięcia mięśniowego
podwyższenie progu bólowego
wzmożenie tempa przemiany materii
pobudzenie receptorów cieplnych ( na cm kwadratowy skóry przypada do 2 receptorów ciepła i na tej drodze działamy odruchowo na narządy głębiej położone )
poprawę rozciągliwości tkanki łącznej i lepkości mazi stawowej ( wtórnie zwiększenie ruchomości )
poprawę trofiki tkanek
zwiększenie fagocytozy
sprzyjanie resorpcji wysięków zapalnych i pourazowych ( ciepło stosujemy dopiero 48 godzin po okresie ostrym, urazie i w pierwszej kolejności promieniowaniu poddajemy obrzeża ewentualnych wysięków )
Podczas naświetlania większych powierzchni ciała możemy mówić o odczynie ogólnym w ramach którego oprócz wyżej wymienionych wyróżniamy :
podniesienie temperatury ciała
przyśpieszenie akcji serca, wzrost tętna
stymulację procesów przemiany materii, spalanie tkanki tłuszczowej ( pod warunkiem, że nie jest zbyt gruba ), spadek masy ciała, odwodnienie ( przez pocenie utrata płynów )
działanie przciwbakteryjne, przeciwwirusowe, cytotoksyczne
działanie immunosupresyjne lub immunostymulacyjne
nasila działanie niektórych leków
Niestety jest też druga strona medalu, podniesienie temperatury i zwiększenie cyrkulacji krwi może uczynnić utajone infekcje i stany zapalne. Wzrost temperatury może uaktywnić destrukcyjne enzymy działające na chrząstki stawowe ( np.: kolagenozy ), zwiększona przepuszczalność ścian naczyń może prowokować powstawanie obrzęków i krwawień, zakłócać pracę serca i układu krążeniowego. Zbyt długie naświetlania mogą grozić oparzeniem i / lub uszkodzić wzrok.
APARATURA ZABIEGOWA
Promieniowanie podczerwone emitują ciała ogrzane im wyższa temperatura tym krótsza długość fali ( promieniowanie długofalowe emituje gorąca woda, para wodna, powietrz czy poduszka elektryczna ).
Profesjonalną aparaturę do leczniczego i kosmetycznego stosowania promieni IR podzielić można na dwie grupy:
generatory nieświetlne ( np.: otwarte grzejniki, aparaty typu Helios, Emita )
generatory świetlne, z podziałem na:
wysokotemperaturowe ( odpowiednie żarówki o temperaturze powierzchniowej 2600 - 2700 stopni C emitują do 95 % promieniowania IR A )
promienniki typu „słońce elektryczne” (spirale lub taśmy grzejne o temperaturze powierzchniowej 700 - 1000 stopni C )
promienniki ksenowe lub halogenowe ( najczęściej zaopatrzone w filtry wodne, trzykrotnie w stosunku do słońca wzmacniające intensywność promieniowania IR A )
lampy typu Sollux, Minina oraz budki cieple ( lub Polano - skrzynie posiadające na wewnętrznych ściankach 4 - 24 żarówek o mocy 25 - 40 W )
Naturalnym źródłem promieni IR jest słońce.
ZASADY STOSOWANIA
Dawkę promieniowania podczerwonego określa się na podstawie subiektywnych odczuć - wrażeń cieplnych odbieranych przez osobę poddaną naświetlaniu. Osoba naświetlana powinna odczuwać przyjemne i dość intensywne ciepło. Parametry zabiegowe dobieramy na podstawie wskazań, oczekiwań terapeutycznych i tzw. czynników indywidualnych. Aby dobrze wykonać zabieg należy:
dobrać promiennik ( lampę )
określić odległości promiennika od powierzchni skóry ( od 1 cm w lampach z filtrem wodnym do ok. 100 - 120 cm w naświetlaniach ogólnych )
ustalić czas naświetlania ( od 10 minut do 30 minut w końcówce serii )
określić liczbę zabiegów - serii zabiegowych ( średnio od 10 do 30, zabiegi można wykonywać 2 x dziennie, codziennie lub co drugi dzień ), po skończeniu serii zabiegów konieczna jest przerwa w liczbie dni równej liczbie wykonanych zabiegów
UWAGI METODYCZNE
Rady i pułapki:
wygodna pozycja wyjściowa dla osoby naświetlanej ( izolowana )
nie naświetlane części ciała osłonić ( białe prześcieradło, okulary ochronne, dla osób wykonujących zabiegi fartuchy ochronne i ewentualnie rękawiczki )
skóra osoby poddawanej promieniowaniu IR musi być czysta
promienie powinny podać na powierzchnię skóry pod kątem zbliżonym do prostego
w przypadku łączenia zabiegu promieni IR z promieniami nadfioletowymi ( UV ) dawkę określa się jak dla promieni UV
pomieszczenie zabiegowe powinno być przewietrzone, ściany matowe
pole zabiegowe nie może znajdować się w sąsiedztwie przewodów elektrycznych, wodociągowych i przedmiotów metalowych ( kozetka zabiegowa najlepiej drewniana )
WSKAZANIA
Oprócz stanów i jednostek chorobowych przedstawionych wcześniej promieniowanie IR stosujemy: w przewlekłych stanach zapalnych jamy nosowej i zatok przynosowych, po bakteryjnym zapaleniu skóry, tkanek miękkich, w „starych” zmianach pourazowych, zespołach bólowych i nerwobólach. Naświetlania mogą być zabiegiem antycypacyjnym przed masażem lub kinezyterapią ( ćwiczeniami ruchowymi ), profilaktycznie i leczniczo stosujemy je u osób podatnych na infekcje, z zaburzeniami krążenia włośniczkowego, zaburzeniach przemiany materii i chorobach reumatycznych.
PRZECIWWSKAZANIA
Obejmują te stany chorobowe, które pod wpływem ciepła ulegają zaostrzeniu a wśród nich:
ostre stany zapalne
wczesne stany pourazowe
żylaki i ich okolice, zakrzepy ( zakrzepowe zapalenie żył )
stany zagrażające krwawieniem
zaburzenia ukrwienia kończyn dolnych ( w ich obrębie ), niewydolność krążenia, nadciśnienie tętnicze, zawansowana miażdżyca
stany gorączkowe i choroby zakaźne
nieodwracalne uszkodzenia skóry i jej unaczynienia ( zmiany troficzne )
nowotwory
ciężkie choroby ogólne
zaburzenia czucia
cukrzyca
ciąża ( duże powierzchnie )
ŚWIATŁO WIDZIALNE
Obejmuje promieniowanie o długości fali 380 - 780 nm. Poszczególne zakresy długości fali noszą nazwy od barwy widma jakie uzyskują:
fioletowa, indygo, niebieska - długość fali 450 nm
zielona, żółta - długość fali 500 nm
pomarańczowa - długość fali 600 nm
czerwona - długość fali 650 nm
DZIAŁANIE
Wszystkie z wymienionych długości fali światła widzialnego wywierają istotny wpływ na organizm człowieka. I choć tylko pewna jego część pokonuje barierę ochronną w postaci skóry ( reszta podobnie jak w przypadku promieniowania IR ulega odbiciu ) wywiera istotny wpływ na fizjologie człowieka.
Efekty działania biologicznego promieni widzialnych to:
zwiększenie aktywności ogólnej człowieka
polepszenie samopoczucia
pobudzenie naturalnego rytmu biologicznego ( oddziaływanie za pośrednictwem narząd wzroku i szyszynki )
stymulacja procesu tworzenia witaminy D3
Wykonując zabiegi na bazie promieniowania IR ( np.: lampą Sollux ), ale z wykorzystaniem spektrum promieni widzialnych możemy stosować szklane filtry. Do najpopularniejszych zaliczamy:
filtr czerwony ( przepuszcza IR i promienie widzialne czerwone ) stosujemy go w: celu pobudzenie psychiki ( najwięcej remisji stanów depresyjnych ma miejsce w okresie jesienno - zimowym ), stymulacji czynności gruczołów płciowych, stanach zapalnych tkanek miękkich, trudno gojących się ranach, po przedawkowaniu promieni nadfioletowych, po terapii promieniami RTG, w przebiegu niektórych chorób skórnych (np.: w przewlekłych wysiękowych stanach zapalnych wałów paznokciowych.
filtr niebieski (w tym fiolet i indygo ) działa uspokajająco, przeciwbólowo, fotooksydacyjnie ( przekształca bilirubinę w nietoksyczną i rozpuszczalną w wodzie substancję , co znalazło zastosowanie w leczeniu żółtaczki hemolitycznej u niemowląt). Filtr ten stosuje się u osób z nadmierną wrażliwością na ciepło, w odmrożeniach.
Zabiegi z zastosowaniem światła widzialnego o określonej długości fali (odpowiadającej danej barwie) nazywamy chromoterapią. Wykonując zabiegi na bazie promieni widzialnych wykorzystujemy sprzęt generujący promieniowanie IR omówiony wcześniej z racji generowania przez te promienniki spektrum widzialnego. Powszechnie dostępnym generatorem promieni widzialnych jest słońce.
PROMIENIOWANIE NADFIOLETOWE
Promieniowanie nadfiletowe wywiera bardzo silny wpływ na organizm człowieka. Promieniowanie to w skrócie określane UV ( od angielskiego terminu ultraviolet ) wywiera bowiem działanie fotochemiczne ( fotosynteza ), utleniania lub redukcji, fotolizy i fotoizomeryzacji. Podobnie jak promieniowanie IR, promienie UV są niewidzialne dla ludzkiego oka. Nie wywierają działania termicznego ( tylko bardzo duże dawki mogą takie działanie generować tworząc obrzęki i inne zmiany termiczne z martwicą tkanek włącznie ).
Promieniowanie nadfioletowe dzieli się na trzy obszary:
UV A długofalowe o długości fali 400 - 315 nm
UV B średniofalowe o długości fali 315 - 280 nm
UV C krótkofalowe o długości fali 280 - 200 nm
CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA:
Promienie UV A i UV B przenika przez warstwę rogową i rozrodczą skóry docierając do skóry właściwej i tkanki podskórnej ( w sumie ok. 10 % reszta ulega odbiciu lub pochłonięciu w warstwach rogowych ). Promienie UV A stanowią ponad 95 % promieniowania UV, ich przenikanie przez skórę jest największe, działają dużo ( bo ok. 1000 razy ) słabiej na skórę niż UV B ( nie dotyczy to godzin południowych ), cechują się słabszym działaniem fotochemicznym. Nieprzedawkowane nie wywołują odczynu rumieniowego. Promienie UV A odpowiedzialne są za tworzenie pigmentacji skóry. Proces ten to charakterystyczne ciemnienie skóry spowodowane jest utlenianiem a dokładniej znajdującego się w warstwie podstawowej skóry barwnika - melaniny. Pigmentację cechuje: krótki czas utajenia i brak odczynu rumieniowego. Melanina spełnia funkcję ochronną w stosunku do promieniowania słonecznego ( głównie w paśmie widzialnym i podczerwonym ), dodatkową ochronę skóra zyskuje dzięki opaleniźnie uzyskanej w wyniku działania promieni UV B. Promienie UV B ( inaczej Dorno ), w przeciwieństwie do UV A nie przenikają przez szkło okienne, w aspekcie biologicznym po okresie utajenia wywołują silny fotochemiczny odczyn rumieniowy ( uwolniona histamina rozszerza naczynia krwionośne) dlatego ich przedawkowanie może grozić poparzeniem. Odczyn rumieniowy pojawia się po określonym czasie i zależy od natężenia przyjętej dawki - intensywności promieniowania, odległości skóry od promiennika, czasu ekspozycji oraz tzw. wrażliwości osobniczej ( typów skóry ). Rumień ten jest jednolity i ograniczony do obszaru naświetlania. W zależności od przyjętej dawki po okresie narastania i upływie kilku godzin lub dni znika. Po jego ustąpieniu może dochodzić do złuszczenia naskórka. Z medycznego punktu widzenia jest w zasadzie stanem zapalnym skóry Promieniowanie UV B bierze udział w procesie melanogenezy - tworzenia barwnika skóry. Przekształca DOPA - oksydazę w tyrozynę, ta w melanocytach utlenia DOPA do melaniny. Reakcja ta po 2, 3 dniach powoduje efekt zbrązowienia skóry.
Promieniowanie UV C dzięki warstwie ozonowej w normalnych warunkach nie docierają do ziemi, pochłaniane jest w całości przez warstwę rogową skóry wywierają najsilniejsze działanie fotochemiczne i z tego powodu są bardzo szkodliwe.
DZIAŁANIE:
Promieniowanie UV jest bardzo atrakcyjne z terapeutycznego i kosmetycznego punku widzenia:
jest czynnikiem spustowym syntezy witaminy D, D 2 i D3, która wywiera działanie przeciwkrzywicze, stymulacyjne dla narządu wzroku i szyszynki oraz gruczołów płciowych ( promieniowanie UV optymalizując stężenie witaminy D3 ogranicza jej dalsze tworzenie, przy mniejszym naświetleniu w wyniku zgrubienia naskórka synteza witaminy D3 ulega zmniejszeniu )
wzmacnia mechanizmy obronne organizmu, poprawia jego samopoczucie i reaktywność
zwiększa wydolność ogólną ( zwalnia tętno spoczynkowe i wysiłkowe )
poprawia ergonomikę układu krążeniowego
wpływa aktywizująco na szereg procesów enzymatycznych ( na tej bazie pobudza przysadkę mózgową oraz układ autonomiczny )
zwiększ zawartość wapnia i fosforanów w surowicy krwi, zmniejsza jej lepkość przez co poprawia dotlenienie komórek, zwiększa fagocytozę białych krwinek, zwiększa ilość erytrocytów i hemoglobiny, przejściowo zwiększa liczbę leukocytów obojętnochłonnych i płytek krwi ( uwaga na zakrzepy )
uelastycznia skórę, częściowo niweluje zmarszczki i nierówności ( poprzez zatrzymanie wody ), goi ubytki i nadżerki
działa przeciwbólowo
tworząc opaleniznę chroni organizm przed zbyt dużymi dawkami promieni słonecznych wspomagając tym samym proces termoregulacji
powoduje zjawisko fluorescencji wykorzystywane w celach technicznych ( np.: w mikroskopach uwydatniając różnice tkankowe ) i diagnostycznych ( np.: w celu różnicowania tkanek zdrowych i chorych w grzybicach skóry, badaniach stomatologicznych )
chcąc wzmocnić reakcję skóry na promieniowanie UV wcześniej jako zabieg wyprzedzający stosujemy naświetlanie IR lub kąpiel solankową ( np.: w morzu ). Postępując odwrotnie zmniejszamy reaktywność skóry na działanie promieni UV
Promieniowanie UV wchodząc w reakcję z tkankami organizmu ( skóry ) na drodze chemicznej może powodować wiele reakcji niepożądanych:
działają destrukcyjnie ( szczególnie promieniowanie UV C i B ) zmieniając strukturę kwasów nukleinowych w jądrach komórkowych, są odpowiedzialne za denaturację białek czym niszczą bakterie i wirusy ale i zdrowe komórki, działając mutagennie ( zjawisko to wykorzystywane jest w promiennikach odkażających pomieszczenia zabiegowe, gastronomiczne, wodę w basenach itp. )
rozbijają aminokwasy aktywując destrukcyjne enzymy
pod wpływem promieniowania poniżej 320 nm w skórze powstają wodorotlenki sterydowe - silne związki rakotwórcze
niektóre leki, związki chemiczne i roślinne zmieniają reaktywność skóry na promieniowanie UV. Pierwsza grupa tych związków to tzw. fotosensybilizatory, substancje, które po wchłonięciu energii świetlnej wytwarzają w tkankach ciepło oraz wolne rodniki i nadtlenki ( część tych reakcji widoczna jest na skórze w postaci oparzeń podobnych do słonecznych ). Druga grupa to fotoalergeny, które w wyniku naświetlania absorbując energię przyłączają się do nośnika białkowego przeistaczając się w pełen alergen uczulający. Do preparatów z grupy ryzyka zaliczamy m. in.: sulfonamidy, niektóre antybiotyki ( np.: tetracykliny ), leki przeciwgruźlicze, przeciwpadaczkowe, przeciwłuszczycowe, przeciwłupieżowe, uspokajające ( w tym pochodne dziurawca ) i niesterydowe leki przeciwzapalne. Pochodne fenotiazyny, barbiturany, złoto, salicylany, preparaty hormonalne ( zwłaszcza bogate w estrogen ), substancje zapachowe ( perfumy, wody kolońskie ), składniki filtrów przeciwsłonecznych ale również szare mydło i furokumaryny zawarte w warzywach ( marchew, pietruszka ) i owocach cytrusowych.
promieniowaniu UV nie powinny się poddawać osoby cierpiące na schorzenia tkanki łącznej ( kolagenozy )
ze względu na możliwość przyśpieszenia reakcji na promienie UV powinny uważać osoby z wykrytą astmą oskrzelową, chorobą reumatyczną i cierpiące na wyprysk dziecięcy
w stanach zapalnych nerwów obwodowych lub przy ich uszkodzeniach, w infekcjach, stanach toksycznych i złym stanie ogólnym reakcje na promienie UV mogą być osłabione
nawet niewielka dawka może wywołać zmiany zapalne gałki ocznej w postaci zapalenia spojówek , przedłużające się naświetlanie może doprowadzić do zaćmy ( z utratą wzroku włącznie )
powietrze przenikane promieniami UV wytrąca azot i jego tlenek co prowadzi do nudności, pojawiają się bóle głowy, wymioty, podrażnienia błon śluzowych
wysuszają skórę, powodują jej rogowacenie, skóra staje się szorstka skłonna do pękania, szybciej się starzeje ( marszczy )
ZASADY NAŚWIETLANIA
Prawidłowe dawkowanie promieni UV wymaga od wykonującego zabieg znajomości siły emisji palnika i indywidualnej wrażliwości ( reakcji ) osoby naświetlanej. W tym celu wykonuje się pomiar diagnostyczny określany jako test biologiczny. Do jego wykonania służy tzw. rumieniomierz. Składa się on z dwóch prostokątnych pasków papieru o wymiarach ok. 10 x 20 cm. W jednym z nich co 2 cm wycinamy okrągłe otwory o takiej samej średnicy - ok. 2 cm. Drugi jednolity służy do zakrywania paska pierwszego. Tak skonstruowany rumieniomierz przykładamy na skórę wewnętrznej strony przedramienia ewentualnie na brzuchu, w okolicy łopatki lub na klatce piersiowej ( mało naświetlane okolice ciała ). Resztę ciała osłaniamy, oczy chronimy specjalnymi okularami. Lampę ustawiamy w odległości 50 - 100 cm od pola naświetlanego tak by środek wiązki padał pod kątem zbliżonym do prostego na środek rumieniomierza ( trzeci otwór ). Włączamy lampę , czekamy aż osiągnie pełną emisję i co 10 - 30 sekund ( w starszych modelach lamp co 30 - 60 sek. ) odsłaniamy kolejne pola. Jeśli dla danej osoby ustalimy odległość i czas nie zmieniamy tych parametrów przy kolejnych pomiarach, podobna uwaga dotyczy lampy. Po upływie 24 godzin sprawdzamy reakcję skory ( można to robić częściej po 3, 6, 9, 12 i 24h ). Po upływie 24h za czas potrzebny do wywołania w skórze odczynu progowego paradoksalnie przyjmujemy czas naświetlania pola poprzedzającego pole z minimalnym odczynem. Stanowi on wyznacznik dawki progowej w skrócie MED ( z ang. Minimal Erythema Dose ).
Cechą charakterystyczną dawki progowej jest okres utajenia ok. 3h, okres maksymalnego nasilenia zamyka się w ok. 8h, reakcje ustępują po 12h. Dawka ta - 1 MED nie wywołuje pigmentacji i łuszczenia skóry.
Odczyn I - stopnia ujawnia się po 3 - 4h narasta do 12h a ustępuje po 24h. Dawka ta to dwukrotność dawki progowej (2 x MED. ) i powoduje słabą pigmentację przy braku łuszczenia. Jest to maksymalna dawka dla dzieci.
Odczyn II- stopnia ujawnia się po 2 - 3h , czas maksymalnego nasilenia reakcji trwa do 24h, ustępuje po 2 - 3 dniach. Siła dawki 4 x MED.
Odczyn rumieniowy III - stopnia występuje po okresie utajenia do 2h, skóra staje się żywoczerwona, bolesna, piekąca. Odczyn narasta do 3 dni, ustępuje po 5 dniach. w wyniku zadziałania promieniowania o sile 5 - 6 x MED występuje silne łuszczenie i wyraźna pigmentacja.
Odczyn IV - stopnia pojawia się po1,5 - 2h utajenia, na skórze mogą powstać pęcherze surowicze, odczyn narasta 3 - 4 dni, ustępuje po 8 - 9 dniach, jego siła oscyluje 8 - 9 x MED. Naskórek silnie się łuszczy, regeneruje pod pęcherzem, pigmentacja utrzymuje się stosunkowo długo.
Odczyn rumieniowy V - stopnia po 1 - 1,5h utajenia rozwija się do 4 - 5 dni, skóra jest obrzęknięta, pojawiają się pęcherze surowicze oraz martwica sięgająca głębszych warstw skóry. Odczyn ustępuje po 9 dniach. gojenie trwa dalszych 10 dni w wyniku którego powstają gładkie blizny. Dawka równa 10 x MED.
Test palnika można wykonać niejako przy okazji w tym samym czasie. W tym celu sumujemy czasy potrzebne do wywołania odczynu progowego uzyskane z testu biologicznego 3 - 4 dowolnych osób. Obliczamy średni czas i jeżeli jest on wyższy niż 13 minut palnik jest już wyeksploatowany.
Kolejnymi czynnikami branymi pod uwagę przy określaniu optymalnej dawki zabiegowej są :
Odległość palnika od powierzchni naświetlanej. W zabiegach lokalnych, miejscowych odległość ta oscyluje pomiędzy 60 a 80 cm. W zabiegach ogólnych i półogólnych sięga 100 -120 cm
Czas naświetlania podczas wykonywania zabiegów na małych powierzchniach wynosi średnio 0,5 - 15 minut, dużych do 30 minut
Jak we wszystkich zabiegach fizykalnych obowiązuje zasada stopniowania siły bodźca dlatego naświetlania rozpoczynamy od dawek małych i krótkiego czasu ekspozycji stopniowo parametry te wydłużając.
APARATURA DO WYTWARZANIA PROMIENI UV.
Do najbardziej rozpowszechnionych promienników UV zaliczamy lampy kwarcowo - rtęciowe działające na zasadzie wyładowania łuku elektrycznego w gazach szlachetnych. Dzieli się je na wysokociśnieniowe, średniociśnieniowe i wysokociśnieniowe ( często określane jako „zimne”, stosuje się je w naświetlaniach kontaktowych jam ciała ).
Do najpopularniejszych modeli zaliczamy lampy typu : Bacha, Jesionka i
Kromayera ( kontaktowa ). Sztucznym źródłem promieniowania UV mogą być także ciała ogrzane do wysokiej temperatury, wyładowania jarzeniowe i lasery. Naturalnym promiennikiem UV jest słońce.
WSKAZANIA
Oprócz już wymienionych obejmują:
choroby skóry np.: neurogenny świąd, neurodermitis, trądzik, bielactwo, sklerodermia, owrzodzenia, łojotok, łuszczyca, łysienie plackowate i spowodowane nadmiernym przetłuszczaniem się włosów oraz trudno gojące się rany
przewlekłe egzemy, dermatozy połączone ze swędzeniem skóry
nieżyt górnych i dolnych dróg oddechowych, astma, stany po zapaleniu płuc
niedokrwistość i anemie ( z wyjątkiem złośliwej , która jest przeciwwskazaniem do naświetlań )
brak apetytu i laktacji u matek
choroby zwyrodnieniowe stawów
profilaktycznie u osób z zaburzeniami regulacji wegetatywnej, często zapadających na infekcje, rekonwalescentów
PRZECIWWSKAZANIA
nowotwory złośliwe
gruźlica
ostre stany zapalne i chorobowe, gorączka
nadczynność tarczycy
czynna choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy
przewlekłe zapalenia wątroby
toczeń układowy
tężyczka
niewydolność krążenia, zaburzenia ukrwienia skóry i tkanek podskórnych ( cukrzyca )
padaczka
RZS ( podczas przyjmowania preparatów złota )
albinosi
KĄPIELE SŁONECZNE - HELIOTERAPIA
Słońce to naturalny generator promieniowania widma elektromagnetycznego, które to pokonując odległość 150000 milionów kilometrów dociera do ziemi. Spektrum emisyjne słońca rozciąga się od promieniowania gamma, rentgenowskiego, nadfioletowego, widzialnego poprzez promieniowanie podczerwone na falach radiowych kończąc.
Docierające do powierzchni ziemi tzw. bezpośrednie promieniowanie słoneczne, to ok. 27 % całkowitego promieniowania słonecznego, pozostała część ulega rozproszeniu lub odbiciu w atmosferze ziemi. Atmosfera to naturalny filtr przepuszczający: promienie widzialne, nadfioletowe długofalowe, część promieniowania podczerwonego i radiowego. Promieniowanie słoneczne, któremu jesteśmy poddawani w bezchmurne dni to w ok. 40 % promieniowanie widzialne, 59 % promieniowanie podczerwone i 1 - 2 % promieniowanie nadfioletowe. Oprócz przeszkód w postaci chmur spektrum i intensywność promieniowania zależą od położenia geograficznego, pory roku i dnia, wysokości nad poziomem morza, stopniem wysycenia powietrza parą wodną oraz od efektu odbicia promieni od otaczającego podłoża ( tzw. efekt albedo ).
Z kąpieli słonecznych należy korzystać z umiarem i rozwagą, powodem tego są okresowe zmiany grubości warstwy ozonowej spowodowane zanieczyszczaniem atmosfery gazami szlachetnymi. Obecnie dociera do ziemi znacznie więcej promieniowania UV dotyczy to szczególnie terenów górzystych, sąsiedztwa dużych akwenów wodnych i miejsc o małym zanieczyszczeniu powietrza. Paradoksem z punktu widzenia metodyki kąpieli słonecznych jest fakt, że to w tych miejscach opalanie się jest najszybsze.
Poddając się promieniowaniu słonecznemu należy brać pod uwagę efekt odbicia promieni od otoczenie. Nad wodą efekt albedo jest dwukrotnie większy niż na terenach trawiastych i o 25 % większy niż na śniegu, od suchego piasku odbiciu ulega 15 % promieniowania. Długich ekspozycji należy unikać latem w godzinach południowych ( 11 - 14 ). Skórę należy chronić odzieżą i / lub kremami ochronnymi. O ich walorach prewencyjnych decyduje tzw. wskaźnik ochronny ( SPF ) od 1 - 30. Kosmetyki z filtrem 12 wystarczająco chronią podczas codziennych czynności i ekspozycji na słońce. Podczas opalania należy używać preparatów o wskaźniku 15. Należy pamiętać o ochronie oczu ( okulary z filtrem ). Po kąpieli należy skórę nawilżyć. Najdogodniejszą formą opalania jest kąpiel słoneczna w ruchu, najefektywniejszą pozycją - leżąca ( kąt padania promieni zbliżony do prostego ).
Działanie biologiczne promieni słonecznych na organizm człowieka to suma działania omówionych wcześniej widm promieniowania: promieni IR, widzialnych i UV.
DAWKOWANIE
Czas kąpieli wydłużamy stopniowo ( szczególnie osoby wrażliwe - typ I i II ). Pierwsze kąpiele nie powinny trwać dłużej niż 30 minut ( po 15 min na każdą stronę ). Po około 10 - 15 zabiegach czas wydłużamy do ok. 2h. Dozując czas zabiegu bierzemy pod uwagę indywidualne cechy osobnicze. Duża wrażliwość skóry występuje u osobników o białej karnacji, niebieskich oczach, piegowatych, rudych i u blondynów o oczach niebieskich i brązowych ( typ I i II ). Typy III, IV, V o ciemnej skórze są znacznie odporniejsze na działanie promieni słonecznych, osobnicy ci opalają się znacznie szybciej i trwalej. Podczas kąpieli słonecznych należy robić przerwy schładzać ciało kąpielą lub natryskiem, przyjmować płyny. U dzieci należy chronić głowę i oczy, opalanie rozpocząć od kilku minut ( 5 ) po 10 zabiegach wydłużyć do 30 minut. Jeśli temperatura ciała dziecka podniesie się o 1 stopień C opalanie należy przerwać.
WSKAZANIA
Oprócz wymienionych wcześniej:
ssące dermatozy
przewlekła nawracająca pokrzywka
konstytucjonalny atopowy neurodermit
łuszczycowe zapalenie stawów, nieaktywne RZS
osteomalacja
osteoporoza
choroby dróg oddechowych
depresje
uogólniona tendoperiostoza
profilaktycznie w krzywicy, zapobieganie infekcjom,
PRZECIWWSKAZANIA
Oprócz wymienionych wcześniej
przewlekłe zatrucia
niewydolność wątroby
choroby zakaźna
psychonerwice ze stanami lękowymi i bezsennością
podeszły wiek
niewydolność krążenia, miażdżyca, zarostowe zapalenie tętnic, nadciśnienie tętnicze
gorączka
nadwrażliwość na promienie słoneczne
1 nm [ nanometr ] to 1 miliardowa część metra
Jak w przypadku wielu zabiegów tak i podczas korzystania z promieni IR można przesadzić, i tylko w nielicznych przypadkach jest to pożądane. Praktyka pokazuje, że u osób korzystających z naświetlań 2 x dziennie, przedłużających czas zabiegi i ich liczbę w serii do ok. 30 - stu na skórze pojawia się plamisty, niejednolity rumień o charakterystycznym kolorze.
Korzystając z filtrów szklanych odległości należy zmniejszyć ok. 30 cm dla niebieskiego i 20 - 25 cm dla czerwonego.
w jednej z metod w celach terapeutycznych stosujemy fotouczulacz o nazwie psoralen i promieniowanie
UV A, w skrócie zabieg znany jest pod nazwą PUVA.
1
11