Zaburzenia socjosfery - narkomania
Lek - każda substancja wywołująca określony efekt farmakologiczny [wg WHO - Światowej Organizacji Zdrowia]
Uzależnienie lekowe - stan psychicznej i, czasami, fizycznej reakcji zachodzącej pomiędzy organizmem a lekiem, charakteryzującej się zmianami zachowania zawsze zawierającymi przymus ciągłego lub okresowego przyjmowania tego leku po to, aby doświadczyć psychicznych efektów jego działania lub aby uniknąć objawów wynikających z jego braku
Uzależnienia:
Fizyczne = fizjologiczne = zespół neuroadaptacyjny - włączenie danego środka uzależniającego lub jego metabolitów w cykl przemian tkankowych, co powoduje że staje się on, mimo swej szkodliwości, potrzebny organizmowi do zachowania homeostazy; jego odstawienie wywołuje zespół abstynencyjny, czyli zespół objawów somatycznych i psychicznych powstający w wyniku odstawienia stale przyjmowanego leku, zmniejszenia jego dawki lub równoczesnego przyjęcia leku działającego antagonistycznie; z uzależnieniem fizycznym wiąże się zjawisko tolerancji leku polegające na zwiększającej się odporności organizmu na działanie środka uzależniającego w miarę przedłużania czasu jego użycia
Psychiczne = fizjologiczne - stan powstały w wyniku przyjmowania środków uzależniających; przejawiają się one różnym stopniem pragnienia, od pożądania aż do nieodpartej żądzy i przymusu brania; przyjmowanie środków wywołuje przyjemność albo usuwa uczucie dyskomfortu; prawdopodobnie mechanizmem odpowiedzialnym za ten typ uzależnienia jest zjawisko aktywacji neuronów należących do tzw. układu nagrody, związanego z subiektywnie pozytywnym odczuwaniem bodźców [neurony katecholaminergiczne, szczególnie z pnia mózgu do limbicznych struktur przodomózgowia]
Społeczne = socjologiczne - zażywanie środków toksycznych pod wpływem panującej mody lub w grupie ludzi podobnych sobie, w kręgach subkultur; istotą jest silne uzależnienie od grupy, co pociąga za sobą bezwzględne respektowanie panujących w niej zasad i obyczajów
Uzależnienie lekowe może prowadzić do narkomanii. Warunkuje to m. in. zdolność niektórych środków do wywoływania subiektywnego uczucia nadmiernego dobrego samopoczucia [euforii]
Motywami przyjmowania leków mogą być:
Możliwość ucieczki od stresu i frustracji współczesnego życia
Zaspokojenie ciekawości
Szukanie nowych wrażeń
Potrzeba akceptacji [grupy]
Wyrażenie swej niezależności lub wrogości wobec świata
Wzrost możliwości twórczych
W przyrodzie istnieje ponad 4 tys. roślin zawierających substancje psychotropowe, lecz jedynie 1% jest regularnie wykorzystywany dla ich właściwości odurzających. Do najstarszych, znanych już w XVI w. p. n. e., środków uzależniających należą:
Opium
Konopie indyjskie
Liście Coca
Używki XX wieku:
W latach 20. i 30. najpopularniejsze były morfina i kokaina;
w latach 60. morfina, kokaina i leki uspokajające [Elenium, Glimid, Tardyl] lub pobudzające [amfetamina];
pod koniec lat 60. - środki halucynogenne, substytuty [tri, rozpuszczalniki, benzyna, nafta, eter] i środki przeciwbólowe [Dolargan, Omnapan, Eucodal], a także Glimid, morfina i LSD [dwuetyloamid kwasu D-lizergowego];
od 1970 stale rosła ilość osób uzależnionych od opioidów [odkrycie odurzających właściwości tzw. mleczka makowego]; ze słomy makowej przygotowuje się „zupę i „kompot” [należące do opioidów]
Indeks ryzyka:
Opioidy - 4.2
Leki psychostymulujące - 3.8
Środki nasenne - 2.7
Środki przeciwbólowe - 1.0
Trankwilizatory - 0.2
Alkohol - 0.01
Inne, współcześnie stosowane i popularne środki to: barbiturany, trankwilizatory, neuroleptyki, neuroleptyki typu cannabis [marihuana]; stosunkowo nowe są środki wziewne [butapren, aceton]
Wybrane substancje uzależniające
Opium
sok z niedojrzałych makówek maku ogrodowego zawiera ok. 25 alkaloidów; najważniejszymi są pochodne fenantrenu [morfina, kodeina] oraz pochodne izochinoliny [papaweryna];
pochodne morfiny [opioidy], np. heroina [dwuacetylomorfina], dionina [etylomorfina], oksydon wywołują przyzwyczajenie i uzależnienie;
opioidy wpływają depresyjnie na wszystkie typy synaps;
morfina szybko wchłania się zarówno z przewodu pokarmowego, jak i po podaniu pozajelitowym [drogą oddechową podczas palenia opium]; działa głównie na ośrodkowy układ nerwowy, potem na rdzeń przedłużony i kręgowy; w dawce terapeutycznej obniża poziom odczuwania bólu przez zmniejszenie wrażliwości kory mózgu na ból; większe dawki hamują czynność o. u. n., zwalniają procesy myślenia, kojarzenia, spostrzegania, pamięci, wyobrażenia
opioidy wywołują objawy pobudzenia ośrodka nerwu błędnego [przyczyna bradykardii, nudności, wymiotów, potów]
naprzemiennie biegunki i zaparcia, niemoc płciowa, brak łaknienia, zaburzenia odżywcze włosów, paznokci, zębów, skóry
osłabiają pobudliwość ośrodka oddechowego, zwalniają przemianę materii, wywołują euforię i senność
po przedawkowaniu następuje początkowo zaczerwienienie skóry, potem jej zblednięcie, zawroty głowy z oczopląsem pionowym, senność, zwężenie źrenic
po apomorfinie i dolarganie - rozszerzenie źrenic, bradykardia, śpiączka, spłycenie, spowolnienie i nieregularność oddechu, hipotermia, skurcze zwieraczy
Heroina [opioid]
wywołuje szybko euforię, stan zadowolenia, satysfakcji i pogodzenia się ze światem; znikają negatywne napięcia [poczucie winy, niepokój]
osoby przewlekle uzależnione są wyniszczone, o żółto - ziemistym kolorze skóry, wąskich źrenicach i zmiennym nastroju; cechuje ich brak łaknienia, bezsenność, zaburzenia równowagi, szum w uszach, upośledzenie słuchu, drżenie mięśniowe, zaburzenie koordynacji, parestezje i ciężkie zaburzenia psychiczne [utrata samokontroli - dążenie do zdobycia narkotyku za wszelką cenę]
kolejne dawki prowadzą do wytworzenia tolerancji
objawy spowodowane głodem: gwałtowne pocenie się, łzawienie oczu, zwiększona wydzielina z nosa, szerokie źrenice, gęsia skórka, bezsenność, niepokój, silne uczucie strachu, nudności, wymioty, biegunka, przyspieszenie tętna i oddechu, zapaść, drgawki, majaki, bóle
u osób uzależnionych: ostre poprzeczne zapalenie szpiku w odcinku piersiowym, przewlekłe uszkodzenia organiczne mózgu, objawy mono- i neuropatii z zaburzeniami mięśniowymi
u osób uzależnionych od opioidów: toksyczne zwyrodnienie neuronów, obrzęki i zwyrodnienie tłuszczowe komórek kory mózgu, zapalenie opon miękkich z krwotokami, zatory tętnic mózgowych z zawałami i ropniami mózgu, torbiele mózgu
Środki psychotropowe
leki halucynogenne = środki psychodysleptyczne - psychozomimetyczne = psychodeliczne
zmiany nastroju i emocjonalne, zaburzenia procesów percepcyjnych
środki naturalne [żywica kwiatostanów konopi (Cannabis indica s. sativa) zawierająca jako czynnik aktywny haszysz]
środki syntetyczne [LSD]
mają antagonistyczny wpływ w stosunku do receptorów serotoninowych i histaminergicznych w ośrodkowym układzie nerwowym
Marihuana [czaj, Maryśka, trawka, gówno, bhango, gandzia] otrzymuje się z konopi indyjskich - mieszanina liści i kwiatostanów, głównie żeńskich
Haszysz - mieszanina żywicy ochraniającej wierzchołki kwiatowe żeńskie oraz kwitnących pędów szczytowych konopi indyjskich
Psychotropowe działanie marihuany i haszyszu zależy od tetrahydrokanabinolu; mechanizm jego toksycznego działania wiąże się ze stymulacją syntezy amin katecholowych i hamowaniem syntezy prostaglandyn
Po zażyciu małych dawek marihuany i haszyszu - euforia, zaburzenia percepcji, uczucie odprężenia i senności, halucynacje wzrokowe i słuchowe, suchość w ustach, przewlekłe zapalenie błony śluzowej gardła, krtani i oskrzeli, bóle głowy, przyspieszenie tętna
Przy większych dawkach - zaburzenia ruchomości gałek ocznych
Działanie marihuany: im bardziej złożony cel, tym trudniej go osiągnąć; im wyższa dawka tym większe ograniczenie koordynacji motorycznej; im dłuższe poprzednie doświadczenie tym mniejsze zakłócenie koordynacji motorycznej
LSD podwyższa stężenie serotoniny w neuronach, hamując jej uwalnianie z zakończeń presynaptycznych, a także pobudza ośrodkowe receptory dopaminergiczne
Działanie LSD na układ adrenergiczny: rozszerzenie źrenic, przyspieszenie akcji serca, hipertermia, hiperglikemia, polierekcja
LSD na układ psychiczny: zaburzenia emocji, myślenia, orientacji czasowo - przestrzennej, omamy wzrokowe i słuchowe, synestezja
leki neuroleptyczne
silne działanie antypsychotyczne; znoszą działanie środków halucynogennych
pochodne fenotiazyny [chlorpromazyna], butyzofenonu [haloperidol], tioksanten, rezerpina
pochodne fenotiazyny - dobrze wchłaniają się z przewodu pokarmowego, metabolity wykrywane w moczu nawet po kilku miesiącach od odstawienia; hamujący wpływ na ośrodkową aktywność dopaminy i noradrenaliny poprzez zwalnianie ich uwalniania i wychwytu oraz blokowanie struktur postsynaptycznych
pochodne fenotiazyny - działają na układ histaminergiczny - na receptory H1, które są w moście, rdzeniu przedłużonym i móżdżku; hamują receptory muskarynowe i wrażliwe na 5-hydroksytryptaminę w o.u.n
działanie pochodnych fenotiazyny - uczucie uspokojenia, senność, apatia, osłabienie mięśniowe, bóle i zwroty głowy, zaburzenia równowagi, brak łaknienia, uczucie suchości w ustach i jamie nosowej, dyskinezy w obrębie mięśni twarzy i szyi, źrenice zwężone o osłabionej reakcji na światło
leki anksjolityczne
wyróżnia się pochodne benzodiazepiny [chlordiazepoksyd = Elenium, Diazepam = Relanium, Oksazepam, Temazepam = Signopam, Nitrazepam]; pochodne difenylometanu [hydroksyzyna]; karbaminiany alkanodioli [Meprobamat]
pochodne benzodiazepiny wykazują duże powinowactwo do specyficznych receptorów w błonach komórkowych tzw. receptorów benzodiazepinowych, które są częścią kompleksu receptorowego GABA
leki anksjolityczne usuwają niepokój, nadmierną pobudliwość nerwową, wzmożone napięcie
meprobamat osłabia odruchy wieloneuronowe, blokuje połączenie między korą a wzgórzem wzrokowym i podwzgórzem
pochodne benzodiazepiny - działanie przeciwdrgawkowe, uspokajająco - nasenne i miorelaksujące
pochodne benzodiazepiny nasilają hamujące działanie GABA na układy dopaminergiczny, adrenergiczny, serotoninowy, cholinergiczny
działanie benzodiazepin - znużenie, senność, zaburzenia równowagi, koordynacji ruchów, mowy i widzenia; czasami śpiączka, po której są bóle i zwroty głowy, zaburzenia ruchów i mowy
środki psychostymulujące
amfetamina, fenmetrazyna
wzmagają aktywność umysłową, wywołują pobudzenie psychiczne, ułatwiają percepcję, koncentrację i kojarzenie
amfetamina i jej pochodne działają pobudzająco na o.u.n., wywołując stan euforii, przyspieszenie procesów kojarzenia, zwiększając wydolność fizyczną [środki dopingowe], zmniejszając uczucie głodu
amfetamina i pochodne pobudzają przekaźnictwo dopaminergiczne i noradrenergiczne; wchłaniają się szybko, wydalają wolno
występują bóle i zawroty głowy z nudnościami i wymiotami, potami, brakiem łaknienia, przyspieszeniem i niemiarowością pracy serca, rozszerzeniem źrenic, zaburzeniami akomodacji; czasem toksyczna psychoza z majaczeniem, drżeniem włókienkowym; może nastąpić śmierć wskutek porażenia ośrodka oddechowego lub niewydolności krążenia z migotaniem komór
Rozpuszczalniki organiczne [tri, butapren, rozcieńczalniki do wyrobów nitrocelulozowych, aceton]
zawierają toluen, benzen, ksylen, octan etylu, trójchloroetan, estry organiczne, benzynę ekstrakcyjną
związki te wykazują duże powinowactwo do struktur tłuszczowych mózgu i narządów miąższowych
działanie: od lekkiego zamroczenia świadomości do głębokiego znieczulenia z depresją ośrodka oddechowego; zawroty głowy z wymiotami; zaburzenia widzenia zw. z uszkodzeniem nerwu wzrokowego; ogólne zmęczenie, zaburzenia snu, czasem niedokrwistość, martwica, tłuszczowe zwyrodnienie mięśnia sercowego, wątroby i nadnerczy, zaburzenia rytmu serca, porażenie mięśni