Sferosom, inaczej oleosom - otoczone pojedynczą błoną organellum komórkowe, utworzone poprzez kropelki tłuszczów właściwych (triacyloglicerolów), stanowiących materiał zapasowy komórek roślin i zwierząt. Charakterystyczną cechą sferosomów jest błona o połowę cieńsza niż błona otaczające inne organella komórkowe. ponieważ błona sferosomów składa się tylko z jednej warstwy lipidowej. Tłuszcze szczególnie obficie występują na terenie cytoplazmy komórek bielma w nasionach roślin oleistych (rzepaku, słonecznika, bawełny), liścieniach i niektórych owocach (awokado, oliwki). Ze względu na dużą wydajność energetyczną (korzystny stosunek zawartości energetycznej do masy tłuszczu) triacyloglicerole są materiałem zapasowym małych nasion. W sferosomach wykazano obecność enzymów hydrolitycznych, co może wskazywać na udział tych struktur w procesach rozkładu wewnątrzkomórkowego.

Lizosom (lysosoma) - stanowią organelle komórkowe charakteryzujące się polimorfizmem, (występują wyłącznie w komórkach eukariotycznych) niewielkie (0,02-0,8 μm) struktury kuliste lub owalne, otoczone pojedynczą błoną. Zawierające enzymy rozkładające białka, kwasy nukleinowe, węglowodany i tłuszcze. Łącznie w lizosomach jest obecnych ok. 40 różnych hydrolaz, czyli enzymów hydrolitycznych. W lizosomie zachodzi nie tylko proces trawienia komórkowego wchłoniętych pokarmów, ale także rozkład niepotrzebnych już cząsteczek. Nazwę lizosom wprowadził Christian de Duve w roku 1955, wcześniej opisane były także przez Ilje Miecznikowa (1865)

Lizosomy są organellami biorącymi udział w procesie trawienia wewnątrzkomórkowego materiału egzogennego oraz endogennego. Substancje, które mają ulec strawieniu, docierają do lizosomu w pęcherzykach, w które zostają "ubrane" w trakcie pinocytozy i fagocytozy.

Błona lizosomów zawiera liczne monotopowe glikoproteidy (o długich łańcuchach i dużej ilości kwasów sialowych), liczne pompy protonowe oraz liczne białka przenośnikowe.

Na wewnętrznej stronie błony lizosomu występuje trójniciowe DNA^[1]. Wewnątrz lizosomu utrzymywane jest pH na poziomie ok. 5.

Rodzaje lizosomów:

• trawienne - rozkład substancji,

• magazynujące - magazynowanie substancji,

• „grabarze” - rozkład obumarłych składników cytoplazmy (Pęcherzyki zawierające organelle przeznaczone do degradacji nazywa się pęcherzykami sekwestralnymi.).

W lizosomach rozkładane są na ogół białka długowieczne w odróżnieniu od proteosomów.

Enzymem markerowym (markerem) lizosomów jest kwaśna fosfataza.

Peroksysom, dawniej mikrociałko (peroxysoma) - organellum komórki eukariotycznej o średnicy 0,2-1,8 μm, otoczone jedną błoną, o kształcie owalnym bądź sferycznym. W komórce roślinnej peroksysomy znajdują się w bezpośrednim kontakcie z chloroplastami i mitochondriami i stykają się z powierzchniami ich błon.

U zwierząt występuje tylko jeden typ peroksysomu - zawierający enzym katalazę - uczestniczący w procesie neutralizacji szkodliwego nadtlenku wodoru:

2H₂O₂ → 2H₂O + O₂

Peroksysom zawiera także oksydazę tworzącą nadtlenek wodoru.

U ludzi nagromadzenie peroksysomów występuje w komórkach wątroby - hepatocytach (około 70 w jednej komórce). Uczestniczą one między innymi w detoksykacji etanolu oraz syntezie niektórych lipidów.

W komórce roślinnej rozróżnia się:

• peroksysomy liściowe - pełniące te same funkcje, co peroksysomy u zwierząt,

• peroksysomy brodawek korzeniowych - uczestniczące w przyswajaniu azotu,

• glioksysomy - zawierające enzymy przemieniające tłuszcze w cukry (β-oksydacja, cykl glioksylanowy, cykl Krebsa, glukoneogeneza).

Przypuszcza się, że mikrociałka powstały u prymitywnych eukariotów, które nie posiadały jeszcze mitochondriów. Energia powstająca w przeprowadzanych przez nie reakcjach nie jest jednak wiązana w ATP, ale wyzwalana w postaci ciepła.

Peroksysomy zostały odkryte przez Ch. de Duve'a w 1965.

Enzymem markerowym (markerem) peroksysomów jest oksydaza D-aminokwasowa.

---