Przyczyny inflacji i bezrobocia
PRZYCZYNY INFLACJI
Inflacja oznacza zjawisko wzrostu ogólnego cen dóbr w pewnym okresie. Wzrost (lub spadek) cen poszczególnych dóbr jest dla gospodarki rynkowej zjawiskiem naturalnym, występującym w zależności od zmiany zapotrzebowania na nie. Inflacja zaś występuje wówczas, gdy rośnie ogólny poziom cen, a nie ceny pojedynczych dóbr. Jako inflacji nie traktuje się także sezonowego wzrostu cen niektórych dóbr, lecz wzrost cen utrzymujący się przez dłuższy czas. Inflacja powoduje spadek siły nabywczej pieniądza, tzn. za tą samą liczbę jednostek można nabyć mniej towarów (deprecjacja). Przeciwieństwem jest aprecjacja, czyli wzrost siły nabywczej pieniądza.
Źródeł inflacji można doszukiwać się w kłopotach finansowych państwa, w wysokich podatkach i źle prowadzonej polityce pieniężnej, ale tak naprawdę na zmianę inflacji mogą wpłynąć wszelkie ruchy podejmowane w gospodarce czy na rynku finansowym. Przyczyny powstawania inflacji najłatwiej przedstawić na przykładach najczęściej rozpowszechnionych jej typów: inflacji kosztowej i popytowej.
Do najczęstszych przyczyn inflacji zalicza się:
nadmierna emisja pieniądza (możliwa tylko w systemie pieniądza dekretowego) nieproporcjonalna do wzrostu gospodarczego, prowadzona poprzez:
dodruk banknotów niemających pokrycia
oprocentowanie pieniędzy
nieograniczoną działalność kredytową banków komercyjnych (tzw. "bankowa kreacja pieniądza").
stosowanie polityki luzowania ilościowego
niespodziewany i gwałtowny wzrost kosztów produkcyjnych (np. surowców energetycznych), który prowadzi do ograniczenia zagregowanej podaży
wzrost zagregowanego popytu w gospodarce
niezrównoważony budżet państwa (wydatki z budżetu przewyższają wpływy)
przeinwestowanie gospodarki (nadmierne rozwinięcie procesu inwestycyjnego finansowanego przez państwo)
ingerencja państwa w politykę emisyjną Banku Centralnego, co prowadzi w rezultacie do nadmiernej ilości pieniądza.
wadliwa struktura gospodarki
import inflacji (wraz ze wzrostem cen artykułów importowanych przez dany kraj następuje wzrost kosztów produkcji, a co za tym idzie wzrost cen)
długookresowe dodatnie saldo bilansu handlowego (nadwyżka eksportu nad importem)
monopolizacja gospodarki (monopoliści wzrost kosztów produkcji mogą przenosić na cenę)
zadłużenie głównych przedsiębiorstw w danym sektorze.
Zjawiska inflacyjne mogą mieć różne przyczyny, na ogół wzajemnie ze sobą powiązane. W wielu przypadkach trudno nawet określić, co jest przyczyną a co skutkiem. Często wyjaśnienie przyczyny inflacji występującej w danym kraju jest trudne, gdyż nie jest ona wywołana jedną przyczyną, lecz całym ich splotem. Wśród przyczyn można wymienić ekonomiczne i pozaekonomiczne, związane przede wszystkim z zachowaniem się podmiotów gospodarczych w sytuacji inflacji i ich oczekiwaniami co do jej dalszego rozwoju. Ekonomiści głównego nurtu większy nacisk kładą na zjawiska zachodzące w realnej sferze gospodarki, a więc na kształtowanie się podaży, popytu, zatrudnienia, płac. Dla przedstawicieli monetaryzmu źródło inflacji tkwi w nadmiernej podaży pieniądza.
Ekonomiści głównego nurtu.
Kształtowanie się cen, w ogólnym przypadku, zależy od oddziaływania czynników po stronie popytu lub podaży. Wyróżnia się:
· inflację popytową - pierwotny impuls wzrostu cen wystąpił po stronie popytu.
· inflację podażową - określaną także jako inflacja kosztowa, w której pierwotny impuls, występuje po stronie podaży.
Inflacja popytowa - występowała we wczesnych fazach gospodarki rynkowej. Początkowo definiowano inflację jako nadwyżkę popytu nad podażą, prowadzącą do wzrostu cen. Przyczyny inflacji upatrywano wyłącznie w nadmiernym wzroście globalnego popytu w stosunku do globalnej podaży. Nadwyżka popytu nad podażą przy danych cenach powoduje powstanie luki inflacyjnej. W krótkim czasie nie można zwiększyć odpowiednio podaży w związku z tym powstanie luki inflacyjnej prowadzi do wzrostu cen. Zrównanie popytu z podażą możliwe jest dopiero po podwyższeniu cen. Istotne znaczenie ma zachowanie nabywców, a także władz państwowych i banku centralnego.
W ostatnich kilkunastu latach zwraca się uwagę na rolę polityki fiskalnej w podtrzymywaniu zjawisk inflacyjnych. Przyczyną zwiększenia się popytu globalnego może być także dodatkowy popyt kreowany przez państwo poprzez deficyt budżetowy, czyli nadwyżkę wydatków z budżetu nad wpływami. Dane empiryczne dla różnych krajów zaprzeczają jednak jednoznacznemu związkowi między tempem inflacji a wielkością deficytu. Brak jednoznacznego związku można wyjaśnić różnymi sposobami finansowania deficytu w poszczególnych krajach. Może być on finansowany w dwojaki sposób: poprzez emisję dodatkowej ilości pieniądza lub wyemitowanie przez państwo obligacji. Drugi sposób nie powinien mieć wpływu na zjawiska inflacyjne.
Pojawienie się tendencji inflacyjnych może wynikać także ze zwiększonego popytu ze strony zagranicy. Występuje to na ogół kiedy ceny na tle inflacji w innych krajach są stosunkowo niskie. Zwiększy się eksport, kosztem zmniejszenia zaopatrzenia na rynku krajowym, ograniczenie podaży może spowodować wzrost cen.
Inflacja podażowa- wyróżnia się dwa podstawowe typy inflacji podażowej: spowodowaną wzrostem kosztów i inflację spowodowaną dążeniem do wzrostu zysków. Inflacja kosztowa może być spowodowana wzrostem każdego czynnika kosztów pod warunkiem, że inne nie uległy zmniejszeniu a więc może to być wzrost płac, cen surowców itd. Jednym z podstawowych kosztów są płace. Szczególnym przypadkiem inflacji kosztowej jest inflacja płacowa. Powoduje wzrost kosztów wytwarzania, co prowadzi do wzrostu cen.
Przenoszenie wzrostu cen z jednego kraju do innych czyli tzw. transfer inflacyjny, jest zjawiskiem często występującym, jeśli nie istnieją ograniczenia administracyjne w kształtowaniu się kursów walutowych
Drugim rodzajem inflacji podażowej jest inflacja spowodowana przez dążenie do zwiększenia zysków i ich udziału w dochodach kosztem zmniejszenia dochodów pozostałych podmiotów gospodarczych. Zwiększenie cen przez przedsiębiorstwa, przy nie zwiększonym popycie na nie jest możliwe tylko wtedy gdy mają one określoną pozycję rynkową. Na ogół jest to możliwe przy pozycji monopolisty w danej branży. Może być także wykorzystana sytuacja zmniejszenia się konkurencji, np. w fazie recesji , gdy doszło do bankructwa wielu firm przetrwały tylko najsilniejsze przedsiębiorstwa, co może im ułatwić dyktowanie cen.
Szczególnym rodzajem jest inflacja określana jako strukturalna, występująca gdy producenci nie mogą sprawnie zmienić struktury produkcji w odpowiedzi na zmiany struktury gospodarki, tzn. zmiany popytu na produkty i zmiany technologii wytwarzania, wywołują pojawienie się niedoborów. Jeśli dotyczą one produktu o istotnym znaczeniu dla gospodarki np. ( paliwo, stal) wówczas wzrost jego ceny zostanie przeniesiony na wiele innych dóbr.
Dla dalszego rozwoju inflacji duże znaczenie mają oczekiwania podmiotów gospodarczych. Gdy przewidują one dalszy wzrost inflacji przyczyniają się dodatkowo do jej rozwoju. Podnoszą ceny w oczekiwaniu na dalszy wzrost kosztów, a pracownicy żądają wzrostu płac przewidując wzrost kosztów utrzymania, żeby uniknąć oczekiwanych podwyżek.
Reasumując należy zauważyć, że inflacja spowodowana jest na ogół wieloma czynnikami równocześnie. Trudno często ustalić co było pierwotną przyczyną.
Monetaryści:
Dotychczasowe rozważania nie uwzględniały istotnego elementu jakim jest kształtowanie się podaży pieniądza. Zwolennicy kierunku monetarystycznego uważają, że inflacja spowodowana jest nadmiarem pieniędzy w stosunku do ilości towarów na rynku. Zgodnie z ich teorią, aby zapobiec podwyżką cen, wzrost podaży pieniądza, nie powinien przekraczać wzrostu produktu krajowego brutto w ujęciu realnym. W większości krajów za politykę pieniężną odpowiedzialne są banki centralne. Charakter prowadzonej przez nie polityki będzie w istotny sposób decydował o możliwości wystąpienia zjawisk inflacyjnych. Należy także zwrócić uwagę, że na podaż pieniądza krajowego ma wpływ nie tylko polityka banku centralnego.
PRZYCZYNY BEZROBOCIA.
Zawsze istnieje pewne bezrobocie, wynikające czy to ze zmiany miejsca zamieszkania, czy to z przebiegu cyklu życia: - przeprowadzki, włączenie się po raz pierwszy w pracę zawodową i tak dalej. Największe zmiany stopy bezrobocia wynikające ze wzrostu liczby tych bezrobotnych, którzy stracili swoje miejsce pracy. Bezrobocie będące wynikiem tego zjawiska ogromnie rośnie podczas recesji z dwóch przyczyn: po pierwsze rośnie liczba ludzi, którzy tracą dotychczasowe zatrudnienie, a następnie znalezienie nowej pracy wymaga dłuższego czasu. Istnieje wiele powodów, dla których osoby chcące pracować i zdolne do pracy nie znajdują zajęcia odpowiadającego ich aspiracjom i wymaganiom finansowym:
Relatywnie wysokie dla pracodawców koszty pracy, niepokrywające korzyści ekonomicznych płynących z zatrudnienia pracownika. Receptą jest obniżenie części tych kosztów, np. poprzez obniżenie podatków, czy płacy minimalnej. Jest to jednak przedmiotem kontrowersji natury politycznej.
Niedopasowanie popytu i podaży na określony rodzaj pracy - bezrobocie strukturalne. Np. w gospodarce może być za dużo rolników w stosunku do faktycznych potrzeb rynku, a jednocześnie za mało chirurgów czy informatyków. Bezrobocie takie najczęściej dotyka sektory gospodarki o niskiej wartości dodanej, dużej konkurencji i wrażliwe na cykle koniunkturalne.
Sztywne i opresywne dla pracodawcy prawo pracy. Pracodawcy mimo iż potrzebują w danej chwili pracowników, mogą obawiać się zatrudniania ze względu na potencjalne późniejsze problemy ze swobodnym zwalnianiem czy zapewnieniem określonych warunków pracy, którym nie są w stanie podołać.
Niedopasowanie terytorialne miejsc zapotrzebowania na pracę i zasobów siły roboczej. Znalezienie pracy wymaga wtedy zmiany miejsca zamieszkania.
Prawna reglamentacja pracy - konieczność uzyskiwania państwowych bądź korporacyjnych pozwoleń oraz licencji na pracę. Efektem jest m.in. redukcja liczby pracowników mogących wykonywać dany zawód, a co za tym idzie wzrost bezrobocia i spadek konkurencyjności w branży[3].
Między zakończeniem pracy w poprzednim miejscu pracy, a jej podjęciem w nowym mija pewien czas. Ten typ bezrobocia określa się mianem bezrobocia frykcyjnego i jest ono zazwyczaj niskie a także nie ma istotnego wpływu na gospodarkę.
Brak doświadczenia zawodowego wśród absolwentów. Dla pracodawcy adaptacja nowozatrudnionego do stanowiska pracy zwykle jest inwestycją, której np. w warunkach wysokiego bezrobocia nie ma sensu podejmować. Korzystniej jest zatrudnić pracownika doświadczonego.
W zależności od przyczyn bezrobocia rozróżniamy różne jego rodzaje:
1) Bezrobocie frykcyjne jest rezultatem ruchu zatrudnionych na rynku pracy; ludzie zmieniają pracę, zawód, przenoszą się do innej miejscowości i pozostają na krótko na rynku pracy, ludzie zmieniają pracę , zawód, przenoszą się do innej miejscowości i pozostają na krótko na rynku pracy. Bezrobocie frykcyjne występuje w każdej gospodarce, także w warunkach pełnego zatrudnienia. Jest korzystne dla gospodarki, gdyż umożliwia znalezienie pracowników w krótkim okresie czasu. Nie pociąga także dużych kosztów społecznych.
2) Bezrobocie koniunkturalne lub recesyjne - pojawi się wówczas, gdyż następuje spadek popytu, produkcji i aktywności gospodarczej. Znaczna część polskiego bezrobocia, które pojawiło się w okresie transformacji, ma charakter recesyjny.
3) Bezrobocie strukturalne - wynika z nieaktywności struktury podaży siły roboczej i popytu na nią na rynku pracy. Może ono wynikać z szybkich zmian strukturalnych zachodzących w gospodarce, za którymi nie nadąża szkolnictwo zawodowe i ogólne. Bezrobocie strukturalne występuje także wówczas, gdy zasoby kapitału są niewystarczające dla zatrudnienia zasobów pracy.
4) Bezrobocie technologiczne - wynika z postępu technicznego mechanizacji i automatyzacji procesów wytwórczych, które mają charakter praco-oszczędny. Pojawia się ono z dużą siłą wówczas, gdy tempo wzrostu gospodarczego jest niskie, a inwestycje mają charakter modernizacyjny, prowadzący do wzrostu i unowocześnienia produkcji przy spadku zatrudnienia.
5) Bezrobocie sezonowe - występuje niemal we wszystkich krajach, jest bowiem efektem wahań aktywności gospodarczej w różnych porach roku, spowodowanych zmianą warunków klimatycznych.
Pyt 9