Makroekonomia 05.11.2011r.

C.D. wykładu 2

Ekonomia podaży

Postulatami ekonomii podaży uwzględniono w programie gospodarczym prezydenta USA Ronalda Regana. Do najbardziej znanych jej przedstawicieli możemy zaliczyć A. Laffera, G. Gildera,
R. Mundella.

To szkoła myśli ekonomicznej, która twierdzi, że rozwój gospodarczy następuje najszybciej kiedy zapewnione jest odpowiednie powiązanie wysiłku (pracy) i podejmowania ryzyka (inwestowania)
z wynagrodzeniem (płacą lub zyskiem).

Głównym postulatem jej zwolenników była obniżka krańcowych stóp opodatkowania dochodów osobistych, zysków firm i zysków kapitałowych oraz nastawiona na zapewnienie stabilnej wartości pieniądza polityka monetarna.

A. Laffer zaprezentował wówczas koncepcję krzywej, obrazującą związki między stopą opodatkowania i wielkością wpływów podatkowych. Na rysunku tym widać wyraźnie, że podnoszenie podatków w przedziale t₀ - t* przynosi coraz większe wpływy podatkowe.

Regułą jest możliwie maksymalne przybliżanie się do stawki t*. Podwyższanie podatków powyżej
t* powoduje spadek dochodów budżetowych. Krzywa Laffera jest zatem interesującym przyczynieniem do dyskusji o optymalnej stopie opodatkowania. Zalecała prowadzenie polityki zorientowanej na podnoszenie poziomu produkcji potencjalnej za pomocą następujących środków:

1. Redukcji podatków dla przedsiębiorstw (pobudzającej inwestycje)

2. Obniżki podatków od dochodów osobistych

3. Wprowadzenie ulg podatkowych lub subsydiów kosztów szkolenia zawodowego (w celu zwiększenia podaży pracy)

4. Ograniczenia sektora publicznego

Rys.1 Krzywa Laffera

Wykład 3

Miary poziomu działalności w gospodarce

Podstawową miarą poziomu działalności w gospodarce jest produkt krajowy brutto (PKB) i związany
z tą kategorią produkt narodowy oraz dochód narodowy. Punktem wyjściowym rozważań zależności występujących pomiędzy tymi wielkościami makroekonomicznymi jest wartość globalna.

Stanowi ona sumę wartości produktów (dóbr i usług) materialnych i niematerialnych wytworzonych w danym kraju w ciągu roku. Jest ona liczona w pieniądzu krajowym lub światowym oraz
w jednostkach rzeczowych i czasowych. Wartość globalna zawiera w sobie PKB (sumę wartości dodanej brutto) i zużycie pośrednie dotyczące środków obrotowych. Występuje w niej podwójne
lub wielokrotne licznie tej samej wartości.

Wielkość tej kategorii nie świadczy więc o sprawności gospodarowania w kraju. Wobec tego wartość globalna musi być oczyszczona z wartości zużytych surowców i półfabrykatów. Daje to wartość PKB, która stanowi część wartości globalnej. Może być on obliczany 3 metodami: poprzez sumowanie wartości produktów, strumienie dochodów, które uzyskują właściciele czynników produkcji,
i strumienie wydatków dokonywane przez wszystkie podmioty gospodarki.

PKB obliczany metodą produktów jest sumą wartości sprzedaży dóbr finalnych wytworzonych
w określonym kraju w ciągu roku. Stanowi on sumę wszystkich ich wartości po odjęciu zużycia pośredniego, które wystąpiło przy ich wytworzeniu.

PKB= Wg - Zp

Gdzie:

Wg - wartość globalna

Zp - zużycie pośrednie

Zużycie pośrednie		Dochody netto z zagranicy	Podatki i subsydia
			Amortyzacja		Amortyzacja
Suma wartości dodanej = Produkt krajowy brutto	Produkt krajowy netto	Produkt krajowy brutto	Dochód narodowy netto
Wartość dodana	Produkt krajowy brutto	Produkt narodowy brutto	Dochód narodowy brutto

Rys. 2. Porównanie wartości globalnej, produktu krajowego, produktu narodowego i dochodu narodowego.

PKB obliczany metodą dochodów polega na dodawaniu dochodów (z pracy i od kapitału) powstających w procesie wytwarzania produktów w danym roku, tj. płac, rent, procentów i zysków. Nie dolicza się tutaj wartości transferów (rent, emerytur, stypendiów - świadczeń państwa).

PKB obliczany metodą wydatków na krajowe dobra finalne obejmuje osobiste wydatki ponoszone
na zakup wytwarzanych w kraju dóbr konsumpcyjnych (Ck), wydatki rządowe na zakup krajowych dóbr i usług (Gk), zakup prywatnych krajowych dóbr inwestycyjnych (Ik) oraz wydatki zagranicy
na krajowe dobra eksportowane (Ek).

PKB = Ck + Gk + Ik + Ek

Taki sam wynik uzyska się, gdy wymienione wydatki dotyczyć będą dóbr krajowych i zagranicznych. Wówczas w ostatniej pozycji należy odjąć wartość łącznego importu.

PKB = C + G + I + X

X = Eksport - Import = Eksport netto

W procesie wytwarzania biorą udział środki trwałe produkcji, których wartość częściowo przechodzi na nowo powstający produkt. Zużywają się one bowiem w dłuższym okresie. Finansowym odzwierciedleniem zużycia środków trwałych jest amortyzacja. Po odjęciu jej wartości od PKB otrzymuje się PKN (netto). Systemy amortyzacji są jednak różne w poszczególnych krajach i działach gospodarki. Często zmieniają się one pod wpływem polityki państwa i dlatego w analizie porównawczej w czasie i przestrzeni PKB jest obdarzony większym zaufaniem aniżeli PKN.

W okresie przed transformacją systemową w Polsce i innych krajach o gospodarkach centralnie planowanych stosowano metodę produktu materialnego (MPS) obliczania dochodu narodowego. Przyjmowano, że jest on tylko wynikiem wytwarzania dóbr i usług materialnych w pięciu działach gospodarki: przemyśle, rolnictwie, budownictwie, transporcie i łączności oraz handlu.
Nie uwzględniano wartości usług nieprodukcyjnych. Pomijanie tej sfery było nieprawidłowe, tym bardziej, że ich rola w tworzeniu wartości dodanej rośnie. Nie można więc stosować rachunku porównawczego obliczeń kategorii makroekonomicznych z okresu przed i po transformacji ustrojowej.

Współcześnie powszechną metodą zalecaną przez ONZ przy obliczaniu PKB jest system rachunków narodowych (SNA) przyjmująca, że źródłem jego tworzenia jest każda działalność gospodarcza przynosząca dochód osobie, która wykonuje ją legalnie. Przy obliczaniu PKB i PKN stosuje się zasadę lokalizacji terytorialnej. W porównaniach między krajami stosuje się kategorię PKB na jednego mieszkańca per capita. Jest to wynik odniesienia wartości PKB danego kraju do liczby jego ludności. Wskaźnik ten służy do oceny przeciętnego poziomu życia obywateli poszczególnych krajów.

Do PKB dotychczas nie są wliczane wielkości:

- nielegalnej działalności gospodarczej,

- produkcji nierynkowej ze względu na trudność oszacowania jej wartości (np. pracy własnej
w domu),

- dóbr używanych, ponieważ nie stanowią produkcji bieżącej,

- transakcji finansowych niemających związku z produkcją bieżącą, są to płatności transferowe, upominki, darowizny, spadki i sprzedaż papierów wartościowych (akcje, obligacje, skrypty dłużne).

PNB stanowi PKB powiększony o wartość wpływów z zagranicy z tytułu dochodów netto czynników produkcji zaangażowanych za granicą, a więc po odjęciu dochodów zagranicznych czynników produkcji, które zostały zatrudnione w kraju (płace i dywidendy) i przekazane za granicę. W krajach ekonomicznie rozwiniętych dochody netto mogą być duże np. w Szwajcarii, Kuwejtu. Przy obliczaniu PNB stosuje się więc zasadę własności czynników produkcji. Oznacza to, że PNB jest wartością dodaną, wytworzoną przez wszystkie czynniki produkcji, których właścicielami są obywatele danego kraju, mieszkający również za granicą

PNB = PKB + Dochody netto z zagranicy

Produkt narodowy netto (PNN) stanowi PNb po odjęciu amortyzacji kapitału trwałego.

Dochód narodowy netto (DNN) oblicza się odejmując od PNN podatki pośrednie, które zawyżają jego wartość i dodając subsydia otrzymane przez przedsiębiorstwa, które zaniżyły wartość PNN. Dochód narodowy brutto stanowi więc sumę wartości produkcji dodanej wszystkich podmiotów gospodarczych w cenach czynników produkcji.

Dochód osobisty otrzymuje się z dochodu narodowego po odjęciu od niego nierozdzielonych zysków przedsiębiorstw, odsetek netto oraz obowiązujących składek ZUS po dodaniu dochodów z pracy transferów finansowych rządowych i prywatnych oraz dywidend.

Dochód do dyspozycji (DDO), czyli dochód netto, który konsument może zaoszczędzić lub przeznaczyć na wydatki, otrzymuje się, odejmując podatki bezpośrednie i opłaty o podobnym charakterze
od dochodu osobistego. Wartość tego dochodu wpływa na rozmiar indywidualnej konsumpcji (K) dóbr i usług oraz oszczędności (O) i jest nazywany dochodem rozporządzalnym.

Przedstawienie miary efektywności mogą występować jako wartości wyrażone w cenach bieżących,
a więc w cenach z okresu, którego dotyczy powstanie produktu i usługi. Jest to istotne z punktu widzenia potrzeb badania struktury wymienionych zmiennych makroekonomicznych i udziału w nich poszczególnych składników w danym roku, tj. konsumpcja, inwestycje, zyski, płace czy podatki. Może tu wystąpić zjawisko wzrostu cen, a nie fizycznych rozmiarów produktu. Ceny rynkowe są bowiem wynikiem kształtowania się popytu i podaży. Są to wielkości nominalne (PKB nominalny).

W badaniach dynamiki i analizie porównawczej między krajami należy wyeliminować wpływ
na te wielkości zmian cen i stosować ceny stałe. Wówczas wielkości produktu i dochodu będą odzwierciedlać zmiany w rozmiarze fizycznego wolumenu realnych wielkości wytworzonych dóbr
i usług. Są to wielkości realne (PKB w ujęciu realnym), stanowiące podstawę oceny wzrostu gospodarczego.

Ceny stałe to ceny bieżące z jakiegoś okresu wybranego, przyjętego za bazowy.

DDO = K + O

Stopa wzrostu różnicy między nominalnym i realnym PKB może służyć jako miara inflacji. Stosunek między tymi wielkościami stanowi o poziomie delatora PKB, zwanego indeksem cen.

Wytworzony dochód narodowy ulega podziałowi w miejscu jego powstawania,
tj. w przedsiębiorstwach. Jest to podział pierwotny DN na wynagrodzenia i akumulację finansową firmy. Akumulacja stanowi źródło zysków jego właścicieli i musi zapewnić środki finansowe na rozwój i modernizację firmy, środki utrzymania właściciela i jego rodziny oraz na opłatę ubezpieczeń
i podatków.

Następny podział DN ma charakter wtórny i dokonuje się za pośrednictwem budżetu państwa i rynku. Istotną rolę odgrywają tu system cen i system podatkowy. Ten podział jest konieczny ze względu
na potrzebę finansowania zadań gospodarczych i społecznych z budżetu państwa.

Ostateczny podział DN stanowi część przeznaczona na konsumpcję i część przeznaczona
na akumulację. Ta pierwsza obejmuje konsumpcję indywidualną dóbr i usług wszystkich zatrudnionych i właścicieli firm oraz konsumpcję zbiorową występującą w administracji publicznej.

Akumulacja umożliwia reprodukcję społeczną (proces odtwarzania produkcji i stosunków społecznych) oraz zmiany w stosunkach gospodarczych. Reprodukcja dotyczy trwałych i obrotowych środków produkcji w celu zastąpienia zużytych ich wielkości oraz środków konsumpcyjnych.
Jeśli rozmiary produkcji w następujących po sobie latach są niezmienne, występuje wówczas stagnacja oznaczająca brak rozwoju. Jest to cecha reprodukcji prostej, w której nie występuje akumulacja - oznacza to proces produkcji, w którym stały charakter ma odnowa czynników produkcji.

Reprodukcja rozszerzona stanowi proces zapewniający pełną odnowę produkcji oraz zwiększanie ilości i jakości czynników produkcji w kolejnych latach - akumulacja dodatnia, dynamiczna gospodarka.

Reprodukcja zwężona - proces niepełnego odnowienia zużytych czynników produkcji. Gospodarka znajduje się w regresie - ma to miejsce w okresie wojny, klęsk żywiołowych, blokad gospodarki, kryzysu nadprodukcji.

W krajach ekonomicznie rozwiniętych przeważa reprodukcja rozszerzona. Prawidłowy proces reprodukcji społecznej charakteryzuje równowaga między rozmiarem i strukturą globalnej produkcji towarów w gospodarce a globalnym popytem.

W wyniku występujących przepływów reprodukcyjnych i inwestycyjnych między działami zmienia
się struktura tworzonego PKB. Istotną rolę w tym procesie odbywa postęp techniczny ze względu
na kształtowanie odnowy majątku i zwiększenie zdolności wytwórczych gospodarki. Pod jego wpływem zmianie ulegają techniki wytwórcze i podstawowe czynniki produkcji. W Polsce obecnie PKB tworzony jest w 75% w sektorze prywatnym.

Udział akumulacji PKB w Polsce jest niski i wynosi ok. 20%. Obliczenia naukowców wskazują
na pożądany poziom w wysokości 35% ze względu na potrzeby restrukturyzacji gospodarki. Istniejący stan powoduje zbyt powolne zmiany strukturalne w zasobach czynników produkcji, produktach
i procesach, co uniemożliwia zmniejszenie luki efektywności gospodarki w stosunku do państw wysoko rozwiniętych. Utrudnia to budowę gospodarki polski jako komplementarnej w UE.

Konkurencyjność - jest pojęciem niejednoznacznie definiowanym i relatywnym. Dominuje pogląd,
że konkurencyjność jako kategoria teoretyczna jest trudna do zastosowania w badaniu realnie kształtujących się procesów gospodarczych, gdyż wymaga porównania z otoczeniem zewnętrznym, tzn. obiektem konkurencyjnym.

Podstawowe rozróżnienie omawianego pojęcia dotyczy podmiotu konkurencyjności, którym może być gospodarka kraju (skala makro), sektor, branża, gałąź (skala mezo), grupa krajów, makroregion(skala mega), jednostka organizacyjna (skala mikro) lub towar, usługa (skala mikro-mikro). Istnieje tutaj zgodność co do poglądu, że konkurencyjność ma charakter wielopoziomowy.

W definicji OECD stwierdzono, że konkurencyjność gospodarki to zdolność do sprostania konkurencji międzynarodowej, a więc realizowania znaczącego eksportu i utrzymania wysokiego poziomu i tempa wzrostu popytu wewnętrznego, bez pogorszenia salda rachunku obrotów bieżących.

Dwa nurty badań konkurencyjności: efektywnościowy (proporterowki - określana miarami sprawności gospodarowania) i proeksportowy (związek z handlem zagranicznym). Ocena konkurencyjności kraju wymaga porównania z innymi państwami, ma więc charakter międzynarodowy. Pojęcie to można rozumieć jako proces dynamiczny i wartościujący.

Konkurencyjność nazywa się zdolnością podmiotu do konkurowania - oznacza to zdolność
do tworzenia trwałego i wysokiego poziomu PKB oraz zwiększania zatrudnienia, a w konsekwencji
do wzrostu zwiększenia poziomu życia ludności. Jest to zdolność do przekształcania zasobów
w produkcję konkurencyjną w długim okresie.

Odnośnie do przedsiębiorstw można stwierdzić, że konkurencyjność to zdolność do podnoszenia przez nie efektywności funkcjonowania poprzez umacnianie i poprawę sytuacji na rynku lub, że jest to zdolność do zdobywania przewagi kosztowej i jakościowej na rynku (ocena produktywności).

W ocenie konkurencyjności kraju stosuje się bardzo uproszczone czy też syntetyczne mierniki
do określenia pozycji konkurencyjności lub rozwinięte, cząstkowe, przedstawiające wszechstronne wyniki gospodarowania (PKB per capita, tempo wzrostu PKB, wzrost dochodów realnych ludności, saldo budżetu do PKB, saldo bilansu płatniczego, poziom inflacji, stopa bezrobocia, handel zagraniczny). Najbardziej znane raporty publikuje Global Competitiveness Report przez Word Economic Forum oparty na definicji: konkurencyjność to zdolność gospodarki narodowej
do osiągnięcia dynamicznego wzrostu ekonomicznego poprzez politykę, instytucje i inne ekonomiczne cechy (GCI) (9 filarów, 3 grupy: czynniki, efektywność i innowacyjność).

str. 1

T

Wpływy podatkowe

t

stopa opodatkowania
w % dochodu

T_max

T₁

t₀

t₁

t*

t₂

t_max

---