Elementy charakterystyki zespołu roślinnego:
- zasięg geograficzny
- skała macierzysta
- poziom wód gruntowych
- gleba
- próchnica (mur, moder, mull)
- zwarcie warstw
- charakter warstw
- skład gatunkowy warstw
BORY
Charakterystyka boru świeżego ( subatlantycki bór świeży - Leucybro-Pinetum, subkontynentalny bór świeży - Paucedano-Pinetum):
- występuje na całym niżu polskim ( 30% powierzchni leśnej w Polsce)
- występuje na piaskach polodowcowych luźnych(gleby bielicowe, rdzawe)
- poziom wód gruntowych od -3 do - 5m
- zwarcie drzewostanu ok.70% (+/-10%)
- główne gatunki drzew to sosna pospolita( Pinus sylvestris) i świerk pospolity( picea abies)
- drzewostany luźne, ciepłolubne
- w warstwie krzewów występuje: kruszyna pospolita(frangula alnus), jałowiec pospolity(juniperus communis)
- runo ma charakter niskokrzewinkowy: borówka brusznica(Vaccinium vitis-idaea), wrzos pospolity(Calluna vulgaris), Kostrzewa owcza (Festuca ovina), siódmaczek leśny(Trientalis europaea), pszeniec zwyczajny(Melampyrum pratense), orlica pospolita (Pteridium aquilinum) to jedyna borowa paproć
- warstwa mszysta: rokietnik pospolity (Pleurozium schreberi), widłoząb falisty((Dicranum polysetum), widłoząb miotlasty((Dicranum scoparium)
Charakterystyka boru suchego ( Cladonio-Pinetum):
- kilka % powierzchni leśnej w Polsce
- skała macierzysta - piaski luźne
- poziom wód gruntowych poniżej 5 m
- próchnica typu suchy mor
-gleby bielicowe inicjalne
- drzewostan luźny do 60% zwarcia
- w drzewostanie tylko sosna ( Pinus sylvestris)
- warstwa krzewów: kruszyna pospolita(frangula alnus), jałowiec pospolity(juniperus communis)
- runo skąpe - borówka brusznica(Vaccinium vitis-idaea), wrzos pospolity(Calluna vulgaris), borówka czernica(Vaccinium myrtillus), Jastrzębiec kosmaczek(Hieracium pilosella), macierzanka piaskowa(Thymus serpyllum), szczotlicha siwa(Corynephorus canescens)
- warstwa porostowo-mszysta: rokietnik pospolity (Pleurozium schreberi), widłoząb falisty((Dicranum polysetum), widłoząb miotlasty((Dicranum scoparium), płucnica islandzka(Cetraria Islandia)
Charakterystyka boru sosnowego wilgotnego ( Molinio(caeruleae)-Pinetum):
- skała macierzysta - piaski luźne
- gleby - glejobielice
- poziom wód gruntowych ok. 1 m
- drzewostan zwarty 60-80% gatunki: sosna ( Pinus sylvestris), brzoza omszona(Betula pubescens)
- warstwa krzewów (duże zwarcie 80-90%), gatunki: kruszyna pospolita(frangula alnus), jarzębina pospolita(Sorbus aucuparia)
- runo o charakterze trawiastym: trzęślica modra((Molinia caerulea), trzcinnik leśny(Calamagrostis arundinacea), elementy ogólnoborowe(nieliczne), borówka bagienna(Vaccinium uliginosum)
- warstwa mszysta: płonnik pospolity(Polytrichum commune), elementy ogólnoborowe
Charakterystyka boru bagiennego (Vaccinio uliginosi-Pinetum):
- występowanie: obniżenia śródborowe terenu, niecki wytopiskowe
- skała macierzysta - piaski luźne
- poziom wód gruntowych - 0m
- gleba - torf wysoki
- drzewostan luźny (50%) wyłącznie sosna pospolita(Pinus sylvestris)
- warstwa krzewów właściwie nie istnieje
- runo wysoko-krzewinkowe: borówka bagienna(Vaccinium uliginosum), bagno zwyczajne(Ledum palustre), gatunki ogólnoborowe, niskie krzewinki: żurawina błotna(Oxycoccus palustris), rośliny trawiaste: wełnianka pochwowata(Eriophorum vaginatum), modrzewnica zwyczajna(Andromeda polifonia), zwarcie runa to 80-90%
- warstwa mszysta(zwarcie 100%): torfowce, płonnik pospolity(Polytrichum commune), próchniczek bagienny(Aulacomnium palustre), gatunki ogólnoborowe
Charakterystyka Boru mieszanego świeżego (wysoki)
- gleby brunatne, ubogie, silnie piaszczyste
- wody poniżej 3-5m
- próchnica typu moder
- w warstwie drzew występują sosna pospolita(Pinus sylvestris), dąb szypułkowy(Quercus robur), dąb bezszypułkowy(Quercus petraea), domieszka buka zwyczajnego(Fagus sylvatica) i brzozy brodawkowatej(Betula pendula)
- w warstwie krzewów występuje: kruszyna pospolita(frangula alnus), jarzębina pospolita(Sorbus aucuparia), leszczyna pospolita(Corylus avellana), trzmielina brodawkowata(Euonymus verrucosus)
- runo: elementy ogólnoborowe, ogólnogrądowe. Duża grupa gatunków własnych: kosmatka owłosiona(Luzula pilosa), perłówka zwisła(Melica nutans), konwalia majowa(Convallaria majalis), konwalijka dwulistna(Maianthemum bifolium), szczawik zajęczy(Oxalis acetosella)
W Polsce wyróżnione są dwa elementy tych borów:
5a. Kontynentalny bór mieszany (Querco roboris-Pinetum):
- występowanie: cały obszar Polski oprócz terenów nadmorskich oraz terenów górzystych
- gatunki dla niego charakterystyczne to: lilia złotogłów(Lilium martagon), pierwiosnka lekarska(Primula veris), różne gatunki dzwonków
5b. Subborealny bór mieszany ( Serratulo-Pinetum):
- wystepowanie: Polska wschodnia(bez Polski południowo-wschodniej)
- gatunki charakterystyczne: bukwica zwyczajna(Betonica officinalis), turzyca pagórkowa(Carex motana), wężymord niski(Scorzonera humilis)
Bór mieszany niski:
- skała macierzysta - utwory piaszczysto gliniaste
- gleba - brunatna oglejona
- poziom wody gruntowej - 1-2m
- w drzewostanie występuje dąb szypułkowy(Quercus robur), dąb bezszypułkowy(Quercus petraea) oraz świerk pospolity(Picea bies)
- w warstwie krzewów poza podrostem drzew występują: : kruszyna pospolita(frangula alnus), leszczyna pospolita(Corylus avellana), grab pospolity (Carpinus betulus)
- w runie elementy ogólnoborowe ale bez ciepłolubnych, elementy grądowe ale bez tych najbardziej wymagających, poza tym dużo trzcinnika, sałatnik leśny (Mycelis muralis), narecznica krótkoostna(Dryopteris carthusiana), widłak jałowcowaty (Lycopodium annotinum), tojeść pospolita (Lysimachia vulgaris)
- w warstwie mszystej przede wszystkim płonnik pospolity (Polytrichum commune)
GRĄDY
Charakterystyka grądu ( związek Carpinion betuli):
- zajmują 40% powierzchni leśnej
- skała macierzysta to piaski gliniaste
- gleby płowe, brunatne
- poziom wód gruntowych jest zmienny
- próchnica moder
- zwarcie drzewostanu 100%: dąb szypułkowy(Quercus robur) i bezszypułkowy(Quercus petraea), najważniejszy gatunek to grab pospolity (Carpinus betulus)
- warstwa krzewów dobrze rozwinięta(30-40%zwarcia), gatunki: leszczyna pospolita(Corylus avellana), trzmielina brodawkowata(Euonymus verrucosus), trzmielina pospolita (Euonymus europaeus)
- runo którego ważną cechą jest silna aspektowość czyli znaczna róznica pomiedzy roślinami wiosennymi a letnimi. Rośliny wiosenne to: przylaszczka pospolita (Hepatica nobilis), zdrojówka rutewkowata (Isopyrum thalictroides), w pełni lata rosną: gwiazdnica wielkokwiatowa(Stellaria holostea), gajowiec żółty((Galeobdolon luteum), pszeniec gajowy (Melampyrum nemorosum), turzyca palczasta (Carex digitata)- to gatunki ogólnogrądowe
W zależności od warunków wilgotności gleby i jej żyzności wykształcają się trzy główne grupy podzespołów:
grąd wysoki - stosunkowo suchy i umiarkowanie żyzny (mezotroficzny),
grąd typowy - na świeżych glebach eutroficznych; przewaga grabu, nieznaczne domieszki drzew innych gatunków,
grąd niski - na glebach wilgotnych i żyznych; charakteryzuje się dużym udziałem grabu, świerka i dębu.
1a. Najpopularniejszy jest grąd niski :
- gleby brunatne, oglejone
- poziom wód gruntowych od 2 do 1m poniżej poziomu gleby
- próchnica moder przechodząca w mur
- w warstwie krzewów i drzew domieszka jesiona wyniosłego(Fraxinus excelsior) i wiązu
- w runie dużo gatunków wiosennych, oprócz ogólnogrądowych domieszka łęgowych: zawilec żółty (Anemone ranunculoides), optimum osiągają gwiazdnica gajowa (Stellaria nemorum), podagrycznik zwyczajny (Aegopodium podagraria), kokorycze
ŁĘGI
Łęg przystrumykowy( Fraxino-alnetus):
- gleby różne, hydrogeniczne, mułowe, murszowe
- poziom wód od -0,5m do +0,5m
- runo ziołoroślowe, kilkuwarstwowe
- w niższej warstwie krzewów występują: czeremcha pospolita (Padus avium), kalina koralowa (Viburnum opulus), dziki bez czarny (Sambucus nigra)
- w runie wielowarstwowym występują: pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica), wiązówka błotna (Filipendula ulmaria), śledziennica skrętolistna (Chrysosplenium alternifolium), jaskier rozłogowy (Ranunculus repens), gwiazdnica gajowa (Stellaria nemorum)
2. Łęgi wierzbowo-topolowe (Salici-Populetum):
- występują w dolinach wielkich rzek
- strefa corocznie kilkukrotnie zalewana
- gatunki drzewiaste: wierzba biała (Salix alba), wierzba krucha (Salix fragilis), topola biała (Populus alba), topola czarna (Populus nigra)
- gleba to typowa mada piaszczysta (żyzna)
- w warstwie krzewów występuje wierzba wąskolistna (Salix elaeagnos)
3. Łęgi jesionowo-wiązowe(Fraxino-ulmetum):
- występuje również w dolinach większych rzek ale na wyższych terenach
- gleby - czarne ziemie
- próchnica mull
- tereny zalewane raz na klika-kilkadziesiąt lat
- w warstwie drzew występują wszystkie wiązy
- w warstwie krzewów występują: jabłoń dzika (Malus sylvestris), dereń świdwa (Cornus sanguinea), warstwa krzewów jest rozwinięta dość dobrze
- runo o bardzo silnej aspektowości, gatunki: kokorycz pełna (Corydalis solida), kokorycz pusta (Corydalis cava), zawilec żółty (Anemone ranunculoides)
- dla środowiska najważniejsza jest woda roztopowa, w łęgach jest woda płynąca, żyzna, natleniona
OLSY
Lasy olszowe bagienne:
- w kotlinach, na glinach nie ma kontaktu z wodą gruntową, zasilany jest przez opady
Ols porzeczkowy(Ribeso nigri-Alnetum):
- wczesną wiosną podłoże jest zalane
- występuje na terenie całej Polski oprócz gór
- pomiędzy drzewami mamy torf olszowy o dużej zawartości materii drzewnej
- gleba gruntowooglejona, murszowa, murszasta
- w warstwie drzew: olsza czarna (Alnus glutinosa), domieszka jesiona wyniosłego(Fraxinus excelsior)
- w warstwie krzewów wystepują: kruszyna pospolita (Frangula alnus), porzeczka czarna (Ribes nigrum), wierzba szara (Salix cinerea)
- w dolinach występują gatunki szuwarowe: trzcina pospolita(Phragmites australis),wysokie turzyce, kosaciec żółty(Iris pseudacorus), poza tym w runie wystepują:
nerecznica krótkoostna (Dryopteris carthusiana), nerecznica samcza (Dryopteris filix-mas), szczawik zajęczy (Oxalis acetosella)
- warstwa mszysta: płaskomeżyk falisty(Plagiomnium undulatum), drabik drzewkowaty (Climacium dendroides), mokradłoszka zaostrzona (Calliergonella cuspidata)
Olsy ubogie(Sphagno-Alnetum):
- jest ich niedużo
- w drzewostanie obok olszy czarnej(Alnus glutinosa), pojawia się domieszka sosny pospolitej(Pinus Sylvestris)
- doliny są wypełnione torfowcami
- zwarcie drzewostanu wynosi 50-60%
- warstwa krzewów praktycznie nie istnieje
- w runie wyraźny udział gatunków ogólnoborowych: siódmaczek leśny(Trientalis europaea), gatunki z torfowisk przejściowych np.: pięciornik błotny (Potentilla palustris), bobrek trójlistkowy (Menyanthes trifoliata), czermień błotna (Calla palustris)
BUCZYNY
Buczyna uboga niżowa (Luzulo pilosae-Fagetum):
- w Polsce siedlisko jak wysokie grądy
- występuje w Polsce zachodniej
- drzewostan buk zwyczajny (Fagus sylvatica) zwarcie 100%
-warstwa krzewów słabo wykształcona
- runo max. Do 30% zwarcia
- w runie wystepują np. wiechlina gajowa (Poa nemoralis), narecznica krótkoostna(Dryopteris carthusiana)
Buczyna niżowa żyzna( Galio odorati-Fagetum):
- siedlisko podobne do grądów żyznych
- drzewostan o pełnym zwarciu 100%, buk zwyczajny (Fagus sylvatica), klon jawor (Acer pseudoplatanus)
- warstwa runa jest zwarta w ok. 50%
- w warstwie krzewów wystepują: wiciokrzew (Lonicera), bluszcz pospolity (Hedera helix)
- w runie występują: żywiec cebulkowy (Dentaria bulbifera), marzanka wonna (Galium odoratum), perłówka jednokwiatowa (Melica uniflora), szczyr trwały (Mercurialis perennis)
3. Buczyna żyzna górska(Dentorio-Fagetum):
- cały komplet tego co jest w buczynach niżowych żyznych, ponadto w warstwie krzewów bez koralowy (Sambucus racemosa), paprotnik kolczysty (Polystichum aculeatum), tojeść gajowa (Lysimachia nemorum)
Dąbrowa świetlista (Potentillo albae-Quercetum):
- występuje w całej Polsce
- tworzy luźny drzewostan tzw. Parkowy(zwarcie do 60 %)
- w drzewostanie niemal wyłącznie dąb bezszypułkowy (Quercus petraea), dąb szypułkowy(Quercus rober)
- skała macierzysta - piaski gruboziarniste
- gleba - brunatna, próchnica moder
- w warstwie krzewów wystepują: głóg jednoszyjkowy (Crataegus monogyna), głód dwuszyjkowy (Crataegus oxyacantha), róża dzika (Rosa canina), berberys pospolity (Berberis vulgaris)
- runo najbogatsze ze wszystkich siedlisk w Polsce, gatunki charakterystyczne: gatunki ogólnoborowe, ogólnogrądowe, gatunki boru mieszanego, gatunki z okrajków leśnych czyli koniczyna dwukłosowa (Trifolium Rubens), traganek szerokolistny (Astragalus glycyphyllos), różne gatunki łąkowe np. pełnik europejski (Trollius europaeus).
- Gatunki charakterystyczne dla dąbrowy: pięciornik biały (Potentilla alba), groszek czerniejący(Lathyrus Niger), jaskier wielkokwiatowy(Ranunculus lingua Grandiflora)
Definicja
Wikaryzacja siedliska - gatunki zastępują się na danych siedliskach wskutek odmienności klimatu.
1