Teka Kom. Arch. Urb. Stud. Krajobr. – OL PAN, 2011, 13-21

MOĩLIWOĝCI ZASTOSOWANIA

WYBRANYCH GATUNKÓW ROĝLIN OKRYWOWYCH

W ARCHITEKTURZE KRAJOBRAZU

Magdalena Joniec, Margot Dudkiewicz

Instytut RoĞlin Ozdobnych i Architektury Krajobrazu, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie

Institute of Ornamental Plants and Landscape Architecture, University of Life Sciences, Lublin

e-mail: [e-mail]

Streszczenie. RoĞliny okrywowe to sztucznie utworzona grupa charakteryzująca siĊ okreĞlonymi
cechami morfologicznymi – są gĊste, nisko siĊ krzewią i szybko rozrastają. Do grupy tej naleĪą
zarówno byliny, pnącza, trawy ozdobne, krzewinki, paprocie, jak i krzewy liĞciaste czy iglaste.
RoĞliny okrywowe są atrakcyjne ze wzglĊdu na róĪne walory dekoracyjne – posiadają liĞcie i pĊdy
o interesujących fakturach i kolorze, ponadto przyczyniają siĊ do ograniczenia erozji gleby oraz
mogą funkcjonowaü jako páynne przejĞcie pomiĊdzy architekturą budynku a krajobrazem.
W niektórych sytuacjach stanowią alternatywĊ dla traw. RoĞliny okrywowe znajdują zastosowanie
w miejscach takich jak parki, zieleĔce, pasy zieleni miĊdzy jezdniami oraz ogrody prywatne.
Mogą tworzyü kompozycje jednogatunkowe, równomiernie pokrywające powierzchniĊ lub nasa-
dzenia skáadające siĊ z wielu róĪnych gatunków. W pracy zaproponowano projekt kompozycji
kolekcji dydaktycznej z wykorzystaniem roĞlin okrywowych.

Sáowa kluczowe: roĞliny okrywowe, architektura krajobrazu

WSTĉP

Jednym z popularnych trendów w nowoczesnej architekturze krajobrazu jest

stosowanie roĞlin okrywowych jako pokrycia wiĊkszych przestrzeni. RoĞliny
okrywowe zastĊpują trawniki, co zmniejsza powierzchnie wymagające regular-
nego koszenia. RoĞliny zadarniające stanowią wypeánienie na rabatach bylino-
wych i krzewiastych. Ponadto zapobiegają erozji na skarpach oraz pomagają
zachowaü wilgotnoĞü w glebie wokóá duĪych drzew i innych roĞlin [Dana i Ler-
ner 2001].

RoĞliny okrywowe są to nisko i szybko rosnące gatunki, które poprzez káącza

lub rozáogi rozprzestrzeniają siĊ, tworząc gĊste pokrycie terenu [Davison 1999].
WĞród roĞlin okrywowych wyróĪnia siĊ byliny okrywowe (byliny, trawy, zioáa,
paprocie) i krzewy okrywowe (krzewinki; krzewy liĞciaste, zimozielone i igla-
ste; pnącza).

14

M. Joniec, M. Dudkiewicz

Warto wskazaü na cechy, które decydują o skutecznym wykorzystaniu roĞlin

okrywowych i przedstawiü moĪliwoĞci zastosowania wybranych gatunków ro-
Ğlin w terenach zieleni.

MATERIAà I METODY

Celem pracy byáo okreĞlenie moĪliwoĞci zastosowania wybranych roĞlin

okrywowych w terenach zieleni w miastach i ogrodach prywatnych. Niniejsza
praca obejmuje przegląd piĞmiennictwa dotyczącego biologii tych roĞlin i wa-
runków ich uprawy oraz obserwacje wáasne. Obserwacje gatunków i odmian
przeprowadzono w latach 2008–2011 w Ogrodzie Botanicznym w Powsinie,
Ogrodzie Botanicznym w Lublinie, Arboretum w Bolestraszycach; na wysta-
wach ogrodniczych „ZieleĔ to Īycie” w Warszawie, Gardenia w Poznaniu oraz
w ogrodach prywatnych na terenie caáej Polski.

Wykonano projekt kolekcji dydaktycznej z wykorzystaniem roĞlin okrywo-

wych, który moĪe zostaü wykonany przy arboretum lub uczelni wyĪszej o profi-
lu przyrodniczym.

WYNIKI

MoĪliwoĞci zastosowania roĞlin okrywowych

RoĞliny okrywowe gĊsto krzewią siĊ i pokáadają na ziemi, czĊsto nie prze-

kraczając wysokoĞci 15 cm. Gatunki szczelnie pokrywające powierzchniĊ unie-
moĪliwiają rozwój chwastów, zastĊpując trawnik, lub stanowią podstawĊ dla
wyĪszych piĊter nasadzeĔ.

RoĞliny liĞciaste charakteryzujące siĊ najlepszymi cechami zadarniającymi,

to: irga Dammera Cotoneaster dammeri, Ğnieguliczka Chenaulta Symphoricar-
pus chenaulti ‘Hancock’, tawulec pogiĊty Stephanandra incisa ‘Crispa’, trzmie-
lina Fortune’a Euonymus fortunei ‘Emerald ‘Gaiety’, ‘Sunspot’; bluszcz pospoli-
ty Hedera helix, winobluszcz piĊciolistkowy Parthenocissus quinquefolia ‘Mu-
rorum’, barwinek pospolity Vinca minor. RoĞliny iglaste Ğcielące siĊ po ziemi:
jaáowiec páoĪący Juniperus horizontalis ‘Blue Chip’, ‘Blue Forest’, ‘Golden
Carpet’, ‘Prince of ‘Wales’, ‘Wiltonii’; jaáowiec dawurski Juniperus davurica
‘Expansa Variegata’, jaáowiec áuskowaty Juniperus squamata ‘Blue Carpet’,
jaáowiec pospolity Juniperus communis ‘Depressa Aurea’.

Dokonując wyboru gatunku, naleĪy zwróciü uwagĊ na ich tempo wzrostu,

mrozoodpornoĞü oraz odpornoĞü na szkodniki i choroby (mączniak, szara pleĞĔ).
RoĞliny w ciągu 2–3 lat powinny szczelnie pokryü teren, przy czym poĪądany
jest wyrównany wzrost i wieloletnia trwaáoĞü. Ocenia siĊ, Īe trwaáoĞü roĞlin
okrywowych wynosi 20 lat. Co kilka lat konieczne jest ciĊcie odmáadzające.

MOĩLIWOĝCI ZASTOSOWANIA WYBRANYCH GATUNKÓW ROĝLIN OKRYWOWYCH …

15

Wiele gatunków roĞlin okrywowych cechuje szybka regeneracja oraz áatwoĞü
rozmnaĪania.

RoĞliny okrywowe wystĊpują takĪe pod nazwą roĞliny kobiercowe. Ma to

odniesienie zwáaszcza w stosunku do nasadzeĔ rabatowych, gdzie niskie, Ğcielą-
ce siĊ roĞliny mogą byü bardzo dekoracyjne. Ponadto roĞliny kobiercowe áatwo
rozrastają siĊ, zapobiegając wyrastaniu chwastów. Dobór gatunków uzaleĪniony
jest m.in. od nasáonecznienia. Na miejsca sáoneczne projektuje siĊ nasadzenia
z nastĊpujących gatunków: Īagwin ogrodowy Aubrieta × cultorum, delosperma
Coopera Delosperma cooperii, delosperma nubijska Delosperma nubigenum,
acena drobnolistna Acaena microphylla, gĊsiówka kaukaska Arabis caucasica,
karmnik oĞcisty Sagina subulata, rozchodniki Sedum sp., macierzanki Thymus
sp., tojeĞü rozesáana Lysimachia nummularia, truskawka ozdobna Fragaria hy-
bryda. Do miejsc cienistych stosuje siĊ: bluszczyk kurdybanek Glechoma hede-
racea ‘Variegata’, dąbrówkĊ rozáogową Ajuga reptans ‘Atropurpurea’, ‘Choco-
late Chip’, ‘Variegata’; jasnotĊ plamistą Lamium maculatum ‘Beacon Silver’,
‘White Nancy’; kopytnik pospolity Asarum europaeum, tiarellĊ sercolistną Tia-
rella cordifolia, uáudkĊ wiosenną Omphalodes verna, zawilec gajowy Anemone
ranunculoides, podagrycznik pospolity Aegopodium podagraria ‘Variegatum’,
brunnerĊ wielkolistną Brunnera macrophylla, konwaliĊ majową Convallaria
majalis, bluszcz pospolity Hedera helix (ryc. 1).

Ryc. 1. Hedera helix na stanowisku cienistym w àazienkach Królewskich w Warszawie (fot. M. Dudkiewicz)

Fig. 1. Hedera helix as a shady Royal Baths in Warsaw (photo by M. Dudkiewicz)

16

M. Joniec, M. Dudkiewicz

RoĞliny kobiercowe mogą stanowiü aspekt wiosenny, jeĞli towarzyszą roĞli-

nom póĨno zaczynającym wzrost, np. funkiom Hosta sp., rodgersjom Rodgersja
sp. Doskonale zastĊpują równieĪ przekwitające roĞliny cebulowe (ryc. 2).

Ryc. 2. Colchicum autumnale i Juniperus horizontalis ‘Blue Chip’ – zdjĊcie wykonane w ogrodzie pokazo-

wym p. Lucjana Kurowskiego w KoĔskowoli (fot. M. Dudkiewicz)

Fig. 3. Colchicum autumnale i Juniperus horizontalis ‘Blue Chip’ – photo taken in the garden of Mr Lucjan

Kurowski demonstration in Konskowola (photo by M. Dudkiewicz)

Do wyĪszych roĞlin okrywowych naleĪą: krawawniki Achillea sp., bylica

Schmidta Artemisia schmidtiana ‘Silver Mound’, bylica Stellera Artemisia stel-
leriana ‘Mori’s Form’.

RoĞliny okrywowe znajdujące zastosowanie w ogrodach skalnych: smaglicz-

ka skalna Alyssum saxatile, zawciąg nadmorski Armeria maritmia, dzwonek
karpacki Campanula carpatica ‘Alba’, ‘Pearl White’, przymiotno okazaáe Eri-
geron speciosus.

Silnie rozrastające siĊ roĞliny ograniczają erozjĊ na skarpach. Umacniają gle-

bĊ korzeniami i rozáogami, przeciwdziaáając osuwaniu siĊ gruntu: irga Dammera
‘Eichholz’, irga Cotoneaster × ‘Ursynów’, róĪa pomarszczona Rosa rugosa,
róĪa holenderska Rosa × rugotida ‘Dart’s Defender’, zadrzewnia okazaáa Die-
rvilla splendens. RoĞliny okrywowe odporne na suszĊ dobrze sprawdzają siĊ na
stromych zboczach, gdzie nawadnianie jest utrudnione lub jest nieregularne.

Wilgociolubne gatunki roĞlin okrywowych mogą zastąpiü trawnik w miej-

scach podmokáych, przy Ĩródliskach i brzegach zbiorników wodnych: Īurawina
wielkoowocowa Vaccinium macrocarpon ‘Corallium’, dereĔ kanadyjski Cornus
canadensis, przĊĞl skrzypowata Ephedra equisetina.

MOĩLIWOĝCI ZASTOSOWANIA WYBRANYCH GATUNKÓW ROĝLIN OKRYWOWYCH …

17

RoĞliny okrywowe wypeániają trudne w zadarnieniu miejsca pod koronami

krzewów i duĪych drzew, przy czym wiele gatunków moĪe rosnąü w gáĊbokim
cieniu: funkie Hosta sp., marzanka wonna Galium odoratum, pragnia syberyjska
Waldsteinia sibirica, runianka japoĔska Pachysandra terminalis. Ponadto oĞliny
páoĪące posadzone wokóá pni drzew i krzewów zmniejszają parowanie wody.
Stanowią równieĪ pokrycie izolacyjne, poniewaĪ utrzymują cháodniejszą glebĊ
w lecie i cieplejszą w zimie. Sadzone pod drzewami zapobiegają równieĪ przy-
padkowemu uszkodzeniu podstawy pnia przez kosiarkĊ, chronią takĪe korzenie
páytko korzeniących siĊ drzew i krzewów. Przyczyniają siĊ takĪe do budowania
wyĪszego poziomu próchnicy w glebie (ryc. 3).

Ryc. 3. Hosta sp. pod koroną drzewa w àazienkach Królewskich w Warszawie (fot. M Dudkiewicz)

Fig. 3. Hosta sp under the crown of the tree in the Royal Baths in Warsaw (photo by M Dudkiewicz)

RoĞliny okrywowe znajdują zastosowanie na „zielonych dachach”, poniewaĪ

wiele z gatunków znosi suszĊ i są szybkimi kolonizatorami na sáabych glebach.
Ze wzglĊdu na typ uĪytkowania rozróĪnia siĊ dwa rodzaje zielonych dachów:
ekstensywne i intensywne. RoĞlinnoĞü ekstensywna pochodzi z gotowych mat
wegetacyjnych, które zawierają mieszanki mchów i rozchodników, zióá i trawy.
Dachy intensywne swoim wyglądem przypominają tradycyjne ogrody, takie jak
ogród na dachu Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie w czĊĞci, na-
zwanej „srebrną”, posadzono: srebrzystolistne wierzby Salix (szwajcarską
S. helvetica, caáolistną ‘Hakuro Nishiki’ S. integra, Īyákowaną S. reticulata oraz
purpurową ‘Pendula’ i ‘Gracilis’ S. purpurea), biaáo kwitnący piĊciornik krze-

18

M. Joniec, M. Dudkiewicz

wiasty ‘Abbotswood’ Potentilla fruticosa, kosodrzewinĊ Pinus mugo, tawuáĊ
norweską ‘Grefsheind’ Spiraea cinerea, irgĊ Dammera Cotoneaster dammeri
i jaáowiec Pfitzera ‘Mint Julep’ Juniperus × pfitzeriana (ryc. 4).

Ryc. 4. Ogród srebrny na dachu Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego (fot. M. Dudkiewicz)

Fig. 4. Silver on the roof garden of the Warsaw University Library (photo by M. Dudkiewicz)

Ponadto jako „miĊkki materiaá” i surowiec roĞlinny funkcjonują jako páynne

przejĞcie pomiĊdzy architekturą twardą – budynkami a ogrodem i krajobrazem
[HortyĔska i Dudkiewicz 2010].

Szczególne walory dekoracyjne charakteryzują krzewy i krzewinki okrywo-

we o barwnych kwiatach np. krzewuszkĊ cudowną Weigela florida ‘Nana Purpu-
rea’, szczodrzeniec páoĪący Cytisus decumbens barwinek pospolity Vinca minor
‘Atropurpurea’; i ozdobnych owocach: dereĔ kanadyjski Cornus canadensis,
golteriĊ rozesáaną Gaultheria procumbens, irgĊ poziomą Cotoneaster horizonta-
lis ‘Perpusillus’.

RoĞliny okrywowe do stosowania w przestrzeni publicznej powinny cecho-

waü siĊ niewielkimi wymaganiami Īyciowymi, zwáaszcza jeĞli bĊdą stosowane
jako zieleĔ przyuliczna (silne zanieczyszczenie powietrza, degradacja gleby),
mrozoodpornoĞcią, odpornoĞcią na deptanie i áamanie gaáĊzi oraz szybką zdol-
noĞcią regeneracji. Cenne są gatunki wiecznie zielone – mahonia pospolita Ma-
honia aquifolium ‘Smaragd’, irga áyĪeczkowata Cotoneaster cochleatus ‘Schne-
ider’, irga Dammera Cotoneaster dammeri ‘Mooncreeper’. Okrywowe gatunki
róĪ polecane do zielni publicznej to: ‘Bonica 82’, ‘Nozomi’, ‘The Fairy’, ‘Love-
ly Fairy’, ‘Dart’s Defender’. Wykorzystywanie roĞlin okrywowych skutecznie
przyczynia siĊ do zmniejszenia prac konserwacyjnych w terenach zieleni. Nasa-
dzenia z roĞlin okrywowych wykonuje siĊ zarówno w miejscach o sprzyjających
warunkach takich jak parki, zieleĔce, jak i na terenach o silnej antropopresji,

MOĩLIWOĝCI ZASTOSOWANIA WYBRANYCH GATUNKÓW ROĝLIN OKRYWOWYCH …

19

Ryc. 5. Kolekcja roĞlin okrywowych „Ogród – witraĪ” skala 1 : 200 (autor M. Dudkiewicz)

Fig. 5. Collection of cover crops “Garden – Stained Glass” scale 1 : 200 (by M. Dudkiewicz)

20

M. Joniec, M. Dudkiewicz

i niekorzystnych warunkach – pas zieleni pomiĊdzy jezdniami, ronda, zielone
torowiska.

Zasady projektowania nasadzeĔ z roĞlin okrywowych

W celu uzyskania szybkiego i równomiernego pokrycia caáego zaplanowane-

go obszaru, roĞliny powinny zostaü posadzone naprzemiennie, a nie w prostej
linii. Rozstawa roĞlin zaleĪy od ekspansywnoĞci danego gatunku. Maáe po-
wierzchnie obsadza siĊ duĪą liczbą roĞlin niĪszych i sáabiej rosnących, natomiast
na duĪe tereny dobiera siĊ roĞliny wiĊksze.

Kompozycje roĞlinne powinny skáadaü siĊ z gatunków o podobnych wyma-

ganiach siedliskowych, klimatycznych i podobnej sile wzrostu. Przed sadzeniem
podáoĪe powinno byü poddane dokáadnemu odchwaszczeniu, poniewaĪ kiedy
roĞliny zagĊszczą siĊ, usuwanie chwastów bĊdzie káopotliwe.

Projekt kolekcji roĞlin okrywowych

Zaproponowano projekt koncepcyjny kolekcji roĞlin okrywowych (ryc. 5).

KompozycjĊ projektu oparto na motywie kwiatowego witraĪu. Zastosowano
wyraziste linie, faliste ksztaáty i kontrastowe barwy nawiązujące do prawdziwe-
go obrazu.

WNIOSKI

1. Podstawową cechą áączącą grupĊ „roĞliny okrywowe” jest ich zdolnoĞü

tworzenia zwartej i jednorodnej powierzchni.

2. Zastosowanie roĞlin okrywowych do szybkiego zadarnienia duĪych po-

wierzchni jest popularnym trendem w nowoczesnej sztuce ksztaátowania krajo-
brazu.

3. DuĪy wybór wĞród gatunków roĞlin okrywowych daje moĪliwoĞü róĪno-

rodnych zastosowaĔ w terenach zieleni. Wiele gatunków stosuje siĊ w trudnych
miejscach np. powierzchniach silnie zacienionych lub nasáonecznionych, na
pochyáoĞciach terenu, przy jezdniach.

4. Skutecznie zmniejszają prace konserwacyjne w terenach zieleni. Ograni-

czają zdolnoĞü kieákowania chwastów, zmniejszają erozjĊ gleby i parowanie
wody.

5. RoĞliny okrywowe mogą byü substytutem traw gazonowych, szczególnie

w miejscach zacienionych, na stromych skarpach oraz pod koronami drzew.

MOĩLIWOĝCI ZASTOSOWANIA WYBRANYCH GATUNKÓW ROĝLIN OKRYWOWYCH …

21

PIĝMIENNICTWO

Dana M., Lerner B., 2001. Ground Covers For The Landscape [W:] Landscape Horticulture, 4, 01.
Dawison E., 1999. Ground Covers For Arizona Landscape. The Univ. of Arizona College of

Agriculture. 14ss.

HortyĔska P., Dudkiewicz M., 2010. Barwa i faktura – Ğrodki plastyczne w architekturze krajo-

brazu. Teka Kom. Arch., Urb. i Stud. Krajobraz., Pan Oddz. w Lublinie. 6, 27–38.

Seneta W., Dolatowski J., 2009. Dendrologia. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.

POSSIBILITY OF USING SELECTED SPECIES OF COVER CROPS

IN LANDSCAPE ARCHITECTURE

Abstract. Cover crops is an artificially created group of plants characterized by specific morpho-
logical features – are dense, low to propagate and grow rapidly. The group includes both perenni-
als, vines, ornamental grasses, shrubs, ferns, and deciduous shrubs or conifers. Values ornamental
of selected species of ground cover established on the basis of our observations and based on
literature. Ground covers are attractive because various decorative features – they have leaves and
stems of plants with interesting textures and color, also contribute to reducing soil erosion and can
function as a smooth transition between the architecture of the building and landscape. In some
cases, they represent an alternative to grass. Cover crops are used in places such as parks, lawns,
grass strips between roadways and private gardens. They can create a single-species composition,
evenly covering the surface or plantings consisting of many different species. Project was pro-
posed collection of teaching composition with the use of cover crops.

Key words: ground cover plants, landscape architecture