Ja Elżbieta M. Minczakiewicz „Jak pomóc w rozwoju dziecka z zespołem Downa”
Dzieci te naśladują zachowanie najbliższych osób i potrzebują współpracy z tymi osobami. Potrzebują bodźców z zewnątrz.
Utrudnieniem w kontaktach są wady np. wzroku, słuchu, mowy utrudniające lub uniemożliwiające porozumiewanie się z otoczeniem.
(Frith, Olszowski, Minczakiewicz, Suchariew) twierdzą, że dzieci powinny być poddane wczesnej i intensywnej terapii logopedycznej i ćwiczeń w zakresie usprawnienia ruchowego.
Zalecenia:
Trzeba dobrze poznać dziecko z zespołem Downa. Nie dopuszczać do tego, by się nudziło, było bezczynne.
Małe dziecko: uczenie poprzez zabawę (utrzymany odpowiedni poziom pobudzania, co powoduje rozwój wszystkich możliwych funkcji)
W kontakcie z dzieckiem liczy się opanowanie, ciepło, spokój.
Mowa + gest = dobre zrozumienie.
Sprawdzać, czy dziecko dobrze słyszy (np. zabawa w „skąd dochodzi głos?”.
Zapewnienie odpowiedniej diety zapobiegającej otyłości.
W miarę możliwości umożliwiać dziecku zajęcia ruchowe, ograniczyć zajęcia siedzące.
Należy dbać o kontrolę i korekcję wad wzroku.
Wykorzystywać predyspozycje i uzdolnienia dzieci.
Ćwiczyć dłonie i palce (przeciwdziałanie wiotkości mięśni i osłabionej wrażliwości końców palców).
Stwarzać sytuacje prowokujące dziecko do stawiania pytań; stwarzać okazje do nabywania nowych doświadczeń.
Włączać dziecko w nurt codziennego życia rodziny (obowiązki, zadania).
Umożliwiać przebywanie z innymi dziećmi obcowanie z ludźmi, wymiana komunikatów i doświadczeń.
Umożliwiać poznawanie wyrażania emocji (np. radości śmiechem, przywołania kogoś - gestem dłoni)
Stwarzać okazje do uczenia się samodzielności, samosterowności i asertywności.
Jednym z warunków zdrowia dziecka z ZD jest prawidłowo funkcjonujący układ oddechowy. Dzieci mają trudności z oddychaniem nosem, stąd ich buzia jest ciągle otwarta, oddech ciężki i nieświeży. Warunkiem oddychania przez nos jest jego pełna drożność, zwarcie warg i prawidłowy tor oddechowy (oddech - mięśnie brzucha, przepony)
Ćwiczenia ułatwiające oddychanie powinny być wykonywane systematycznie codziennie, o stałych porach. Częstotliwość należy dostosować do możliwości i potrzeb dziecka. Obowiązuje zasada przechodzenia od ćwiczeń najprostszych do coraz trudniejszych, bardziej złożonych. Nie można dziecka zniechęcać do zbyt wielu ćwiczeń, ponieważ to go męczy i zniechęca.
U dzieci z ZD często wargi, mięśnie twarzy, mięśnie oddechowe krtani, przepony brzusznej i inne są hipotoniczne = wiotkie = pozbawione właściwego napięcia.
ĆW: str 40.
Warunkiem właściwego połykania jest wyrobienie odpowiedniego nawyku układania języka.
Dzieci z ZD wsuwają język między łuki zębowe lub wysuwają na zewnątrz jamy ustnej.
Dzieci długo uczą się połykania (pomysłowość rodzicow, cierpliwość, wysiłek)
Połykanie jest umiejętnością nabytą w łonie matki, umożliwia odżywianie się. Język w bezzębnej jamie może wykonywać tylko ruchy poziome ( do przodu, do tyłu), dopiero gdy wyrosną wszystkie zęby (2, 4 rż) zwiększa się pionowy wymiar jamy ustnej. Wraz z ustaleniem się uzębienia, zmienia się system połykania z niemowlęcego na dorosły (pełna aktywność języka, którego koniec zostaje skierowany do przedniej części podniebienia poprawna artykulacja głosek przedniojęzykowych)
Źle funkcjonujący język nieprawidłowy zgryz; wadliwa artykulacja. Ćwiczenia mają na celu opanowanie ruchów języka; przywrócenie mu życiowej funkcji - połykania.
W nauce prawidłowego połykania można wyróżnić 3 etapy: 1. unoszenie języka 2. połykanie śliny 3. picie i połykanie płynów.
ĆW: str 42.
U dzieci z ZD często występują dysfunkcje oddychania i połykania. Następstwem nieprawidłowego sposobu oddychania i połykania mogą być wady zgryzu (przodozgryz), wady wymowy oraz infekcje górnych dróg oddechowych (przewlekły nieżyt nosa, często z dysfunkcją zatok przynosowych).
Zabiegi o charakterze profilaktyczno - usprawniającym przeprowadzamy systematycznie, delikatnie, ciepło.
Na wstępie koncentrujemy się na buzi dziecka : policzkach, nosku, wargach, przełyku, języku, podniebieniu i dziąsłach, dotykając ich, uciskając, pocierając, masując. Zabiegi i masaże należy wykonywać między posiłkami, gdy dziecko jest suchem zadowolone i w miarę aktywne. Nigdy: bezpośrednio po posiłku.
Przed przystąpieniem do masażu czyścimy nos dziecka. Każdą dziurkę nosa czyścimy oddzielnie.
MASAŻ POLICZKÓW: (kolejność!)
Używamy do tego oliwki, kremu dla niemowląt.
Dziecko układamy na kocyku przykrytym ręcznikiem, pieluszką.
Masujemy okrężnymi ruchami od nosa do warg w kierunku skroni, podtrzymując jednocześnie brodę dziecka tak, aby usta były zamknięte. Drugą ręką podtrzymujemy głowę, by nie uciekała na boki.
Przechodzimy do lekkiego odszczypywania policzków dziecka, a następnie oklepywania ich. Forma zabawowa: mówimy do dziecka, uśmiechamy się.
Na koniec głaszczemy policzki dziecka (ruchy głaszczące).
Masaż wykonujemy 2, 3 razy w ciągu dnia; czas: nie dłużej niż 2,5 min. Czas regulujemy w zależności od stanu psychofizycznego dziecka, jego wieku, możliwości rodziców, pory roku, miejsca pobytu. (Masażu nie wykonujemy przed spacerem, zwłaszcza zimowym).
MASAŻ PRZEŁYKU I PODBRÓDKA
Wykonujemy zewnętrzną stroną dłoni (palce złączone), od dołu ku górze.
Dłoń układamy na wysokości obręczy barkowej i ruchem gładzącym, ciągłym przesuwamy ją ku górze po krzywiźnie szyi i podbródka.
Ruchy powtarzamy kilkakrotnie w ciągu dnia, obserwując reakcje mimiczne dziecka.
MASAŻ WARG
Złączone wargi oplatamy palcem wskazującym i kciukiem, a następnie ruchem rozciągającym masujemy je.
Podczas zabiegu wargi rozciągamy, to znów ściągamy w dzióbek, lekko obszczypujemy i na końcu gładzimy.
Do uwrażliwiania ust można uzyc np. ptasich piór, miękkiej szczoteczki do żebów.
Masaż oklepywania warg można wykonać palcem, metalową szpatułką lub trzonkiem łyżeczki.
ĆW: np. picie z plastikowego imbryczka (ściąganie warg), większe dzieci: rurki do picia np. mleka, wody, soków. Cały czas obserwujemy sposób połykania dziecka. Inne ćw, np. dmuchanie baniek (dziecko jednak najczęściej jest obserwatorem, wodzi wzrokiem za bańkami, łapie je).
MASAŻ JĘZYKA
Rozpoczynamy od luźnej dotykowo - ruchowej zabawy z dzieckiem. Dotykamy brody, policzków, nosa, warg.
Łapiemy język dziecka, uważnie, delikatnie dotykając go i uciskając.
Masaż rozpoczynamy od zbadania reakcji na dotyk w okolicy bruzdy środkowej.
Wykonujemy go układając dziecko na lewej ręce pod kątem 45 stopni, prowokując uśmiechem, zabawami do otwarcia buzi i pokazania jezyka.
Chwytamy czubek języka w palce przez sterylizowany płatek gazy, aby nie wyślizgiwał się z rąk.
Masujemy grzbiet języka ruchami kolistymi od czubka języka do nasady tak głęboko, jak to tylko możliwe. Masujemy palcem wskazującym pełna kontrola czuciowa nad zabiegiem.
Bliskość osoby łagodzi stan lęku i zagrożenia.
Ruchy koliste wzdłuż i w poprzek języka, ruchy wykonywane z wyczuciem, delikatnością i starannością.
MASAŻ PLACKOWY: polega na wykonywaniu ruchów rozgniatających.
Uklepywanie języka: przytrzymujemy język dziecka przy otwartej buzi; od czubka języka, po obu stronach bruzdy środkowej w kierunku nasady.
Przy nieprawidłowej budowie np. wędzidełka podjęzykowego prowadzimy ćwiczenia rozciągające, wydłużające. (wywijanie czubka języka ku górze, czasem potrzebna jest interwencja chirurgiczna- ćwiczenia rozpoczynamy w 3, 4 dniu po zabiegu, celem ich jest pionizacja języka).
MASAŻ PODNIEBIENIA
Wykonujemy zaczynając od przodu jamy ustnej aż do podniebienia miękkiego.
Masujemy najpierw po prawej, potem po lewej stronie bruzdy napodniebiennej.
Masaż podniebienia uaktywnia cały język i pierścień zwierający gardła.
Wykonujemy go kciukiem prawej ręki, rozpoczynając od bruzdy środkowej, schodząc do łuków zębowych.
MASAŻ DZIĄSEŁ
Wykonujemy palcami lub miękkiej szczoteczki do mycia zębów.
Dziąsła dolne masujemy w kierunku od góry do dołu, dziąsła górne od dołu ku górze.
MOWA
Rozwój mowy dziecka z ZD często jest opóźniony, badania wykazują, że ok. 3 roku życia dzieci wypowiadają pierwsze pojedyncze słowa, często słabo zrozumiałe dla otoczenia.
Bark umiejętności budowania wypowiedzi.
Brak zrozumienia ich
Zaburzona wymowa (bełkotliwa, niewyraźna) wadliwa budowa krtani, wiotkość mięśni oddechowych i fonacyjnych, asymetryczne ustawienie wiązadeł głosowych i inn.
Czasem dzieci nie potrafią mówić- uciekają się do gestów wspomagających porozumiewanie się.
Okresy kształtowania mowy u dzieci z ZD nie przebiegają równolegle z wiekiem życia dziecka i nie nadążają za nim.
Okres melodii: Głużenie: 4 - 13 miesiąc życia. Gaworzenie : 7 miesiąc - 6 rok zycia (gdy ich rozwój psychoruchowy osiąga poziom rozwoju 4- 11 miesięcznego dziecka.
Okres wyrazu: wejście: 18 miesiąc -10 rok życia. Nie trwa kilkanaście miesięcy, ale nawet kilka lat.
Okres zdania i swoistej mowy dziecięcej: ( 3- 7 rż normalnie). Pierwsze 2- wyrazowe wypowiedzi budują w wieku między 4- 14 r. z.. Ważne jest mówienie do dziecka dużo i poprawnie, dawanie okazji do mówienia.
Program rozwoju i usprawniania mowy
Wymaga on logicznego i konsekwentnego układu treści :
A. liniowy wyróżniamy etapy:
a. przygotowawczy o charakterze ogólnorozwojowym
b. Przygotowawczy do mówienia - ćwiczenia oddechowe, narządów artykulacyjnych, fonooddechowe (zabawy oddechowo- słuchowo - artykulacyjne)
c. właściwy dla mowy jako procesu komunikacyjnego - uwaga na rozumienie, odbiór wypowiedzi i sytuacji; wzbudzać zainteresowanie przedmiotem i jego nazwą.
d. Doskonalenia mowy - zachęcać dziecko do mówienia.
B. koncentryczny
Kształtowanie mowy jest procesem powolnym, długotrwałym i w różnym stopniu efektywnym, dlatego należy pamiętać, by:
- dostosować metodę do dziecka, nie odwrotnie
- metody kształtowania mowy różnorodne, aktywizujące, wielofunkcyjne.
- wykorzystujemy jego zdolności naśladowcze i odtwórcze, wrażliwość na muzykę i łatwość nawiązywania kontaktu z otoczeniem
CELEM JEST:
- usprawnienie układu oddechowego
- fonacyjnego
- artykulacyjnego
- kształcenie słuchu
- zaznajomienie dziecka z różnymi zjawiskami i przyzwyczajanie go do nich (np. burza).
- aktywizowanie dziecka podczas zabaw
- socjalizowanie potrzeb i dążeń dziecka
- wyrabianie umiejętności prowadzenia dialogu; rozpoznawania emocji
- współdziałanie z partnerem
Kształtowanie umiejętności komunikacyjnych
Komunikacja u dzieci z ZD rozwija się powoli; pełni ważną rolę w zaspakajaniu potrzeb osobistych i społecznych.
Musimy się nauczyć nadawania komunikatu i odbierania go (najwcześniej przez kanał dotykowy)
W wyniku badań stwierdzono, że:
Młodsze dzieci z ZD czynią lepsze postępy w zakresie komunikowania się z otoczeniem, niż dzieci starsze (szkolne) terapia jak najwcześniej.
Poziom komunikacji międzyludz. U dzieci objętych terapią zależy od stanu i możliwości jednostki oraz reakcji środowiska wychowawczego sprzyjających lub nie wyzwalaniu u nich tzw. gotowości komunikacyjnej.
Formy dialogu zależą od : poziomu intelektualny, emocjonalny i społeczny dziecka, jego typ temperamentu, wpływ środowiska wychowawczego.
Poziom umiejętności komunikacyjnych i językowych jest bardzo zróżnicowany.. niektóre dzieci w wieku 4 -8 lat są na etapie melodii, inne opanowały już podstawy języka mówionego i porozumiewają się z otoczeniem, budując proste, ale komunikatywne wypowiedzi.
Poziom rozumienia jest 2 x wyższy w porównaniu z poziomem umiejętności mówienia.
Zabawa jako element rozwoju języka i aktywności poznawczej dziecka
(Kowalski, Doroszewski, Szuman) podkreślają, że rozwój językowy jednostki jest ściśle związany z rozwojem intelektualnym. „język jest wyrazem myśli, jej substratem i narzędziem”.
Zabawa dająca radość ujawnia aktywność własną. Lecz ujawnia się ona nie tylko w zabawie, ale i w różnorodnych czynnościach i zachowaniach ukierunkowanych na określony cel lub wynik. Działanie ma charakter przedmiotowy, nastawione jest na opanowanie przedmiotów, ich przekształcanie.
Sposobem eksploracji świata przez dzieci jest eksperymentowanie. Wyniki ich są inspiracją do nowych czynności i sposobów rozwiązań.
ZABAWA jest zjawiskiem społecznym determinowanym przez wiele czynników np. wiekiem dziecka, jego stanem zdrowia, chęcią bawienia się, poziomem rozwoju intelektualnego, społecznego, emocjonalnego, potrzebami, warunkami życia itp.
Cechą dobrej zabawy jest jej twórczy charakter, a celem, samo działanie, a nie jego rezultat.
Komunikacja językowa to proces wymiany informacji iędzy ludźmi za pośrednictwem systemu znaków dźwiękowych. W zabawie jest właśnie miejsce na rozmowę, która między dziećmi pojawia się niezależnie od ich poziomu rozwoju umysłowego.
Zabawy stymulujące rozwój poznawczy i komunikację są to zabawy twórcze, w których dzieci aktywnie uczestniczą, wykorzystując własne ciało, zwłaszcza ręce, nogi, najprostsze zabawki spełniające rolę tworzywa: papier, woda, kasza, piasek.
Dziecko bawiąc się, zdaje sobie sprawę z podmiotu (kto się bawi?), przedmiotu działania (co jest przedmiotem działania?), cel (po co to robi?), sposobów (jak można się bawić?) oraz planów i skutków (co z tego będzie?) itp.
Istotną rolę w dziele tworzenia malowanki - plakatu odgrywał język mówiony (dziewczynki malowały palcami plakat i komentowały, co gdzie będzie). Produkowane wypowiedzi przeplatały się z działaniem, którego cel zmieniał się w miarę rozwijania się akcji i bogacenia treści plakatu. Funkcja ekspresywna wyrażała się w żywych wypowiedziach dialogowych.
Początki twórczości dziecka tkwią nie tylko w jego wyposażeniu genetycznym, zdolnościach, ale także w czynniku rozwoju człowieka - jego aktywności. Aktywność własna ma swe źródła w cechach organizmu ludzkiego, który czynnie uczestniczy w swym rozwoju.
U źródeł aktywności własnej dziecka leżą potrzeby endogenne tkwiące w naturze człowieka: potrzeby badawcze- zdobywania wiedzy, nowych doświadczeń, swobody i zabawy. Potrzeby badawcze odgrywają rolę stymulatora rozwoju dziecka w chwili, gdy jego działalność nie jest jeszcze niczym skrępowana, jest naturalna, czysta i spontaniczna.
METODY WSPOMAGANIA ROZWOJU DZIECKA
- Masaż twarzy - zaczynamy od łagodnego dotyku i objęcia dłońmi całej głowy dziecka. Kolejno dotykamy i nazywamy masowaną część twarzy (teraz masuję twój lewy policzek..). Wprowadzamy przy tym zabawne wierszyki.
- Komunikacja przez dotyk
- Paluszkowe zabawy
- Metoda Ruchu Rozwijającego V. Sherborne
- Terapia behawioralna
i inne