Narodowy Bank Polski będący w myśl ustawy bankiem centralnym swoim zakresem obejmuje następujące obszary działania:
Emisja znaków pieniężnych.
NBP przysługuje wyłącznie prawo emitowania znaków pieniężnych będących prawnym środkiem płatniczym Rzeczypospolitej Polskiej. Wielkość emisji wynika z realizacji polityki pieniężnej, formułowanej w jej założeniach przyjmowanych prze parlament. Naczelną przesłanką tej polityki jest takie kształtowanie takiej podaży pieniądza , aby jego nadmiar nie potęgował inflacji , a ewentualny niedobór nie utrudniał obsługi procesów gospodarczych. Bank centralny rególując ilość pieniądza w obiegu , ustala również zasady obowiązujące przy wymianie zużytych i uszkodzonych znaków pieniężnych jak również zasady i tryb postępowania przy zatrzymaniu fałszywych znaków pieniężnych.
Współdziałanie w kształtowaniu polityki gospodarczej tj:
a) Opiniowanie projektów ustawy budżetowej i planu bilansu płatniczego
b) Informowanie Sejmu oraz innych naczelnych organów władzy i administracji państwowej o:
sytuacji pieniężnej państwa
stanie pieniądza
realizacji założeń polityki pieniężnej
realizacji bilansu płatniczego
a także sporządzanie sprawozdawczego bilansu płatniczego oraz bilansów, należności i zobowiązań zagranicznych państwa.
c) Projektowanie założeń polityki pieniężnej na rok następny oraz podejmowanie odpowiednich środków w celu zapewnienia wykonania tych zadań a mianowicie:
ustalenie stopy rezerw obowiązkowych banków, stopy redyskontowej, weksli, oprocentowanie kredytu refinansowego i maksymalnej wysokości prowizji pobieranych przez NBP.
Ograniczenie wielkości środków pieniężnych , które mogą być oddane przez banki do dyspozycji kredytobiorców i pożyczkobiorców.
d) Prowadzenie wspólnie z rządem polityki kursu walutowego.
Prowadzenie działalności kredytowej
Bank centralny występuje w roli kredytodawcy ostatniej instancji. Kredyt może być udzielany innym bankom w formie kredytu refinansowego oraz kredytu redyskontowego . Kredyt refinansowy może być udzielony także w ramach postępowania uzdrawiającego banku. Wówczas celem kredytu jest stworzenie warunków umożliwiających realizację programu uzdrowienia gospodarki badnku.
Kredyt refinansowy może mieć formę:
Kredytu udzielonego w rachunku kredytu
Kredytu udzielonego pod zastaw papierów wartościowych tzw. Kredyt lombardowy
Kredytu redyskontowego
Skala kredytu redyskontowego związana z obrotem wekslowym nie jest zbyt zadowalająca.
Barierą jest tu niewielkie zainwestowanie zainteresowanie ze strony przedsiębiorców wiąże się między innymi z niedostateczną znajomością tej formy rozliczeń oraz kadrę kierowniczą, jak też z obawami przed odpowiedzialnością wekslową.
4.Prowadzenie rachunków bankowych oraz emisja i obrót papierów wartościowych
Bank centralny prowadzi rachunki bieżące innych banków , budżetu i jednostek budżetowych oraz określonych przez prezesa NBP w porozumieniu z Ministerstwem Finansów państwowych jednostek organizacyjnych . Bank centralny dokonuje rozrachunków międzybankowych w zakresie wynikającym z prowadzenia rachunków bieżących banków. Emitowane przez bank centralny papiery wartościowe służą do realizacji założeń polityki pieniężnej i oddziaływaniu na banki komercyjne. Wpływają także na kształtowanie się krótkoterminowych stóp procentowych.
Operacje te polegają na kupnie bądź sprzedaży przez bank centralny papierów wartościowych od banków komercyjnych. Tą drogą bank centralny zapewnia płynność w systemie bankowym i absorbuje nadwyżkowe fundusze.
Skuteczność oddziaływania banku centralnego za pośrednictwem otwartego rynku wiąże się z możliwościami jego interwencji na dużą skalę. Ta z kolei wymaga istnienia odpowiedni rozwiniętego rynku pieniężnego.
Gromadzenie rezerw obowiązkowych innych banków
Cel ten jest osiągany w drodze odprowadzenia przez banki na rachunek rezerw części środków pieniężnych zgromadzonych w tych bankach na rachunkach, które są związane z działalnością gospodarczą, na rachunkach oszczędnościowych i innych rachunkach oraz przez pozbawienie banków prawa dysponowania środkami pieniężnymi -odprowadzonymi jako rezerwy. Rezerwy obowiązkowe wpływają na poziom oprocentowania kredytów i pożyczek pieniężnych.
Podwyższanie rezerwy obowiązkowej ogranicza akcje kredytową.Przepisy o rezerwach obowiązkowych w jednakowym stopniu odnoszą się do zgromadzonych na rachunkach bankowych środków w złotych i w walutach innych.
6.Działalność międzynarodowa
Bank centralny jest w zasadzie jedyna instytucją , której na mocy odpowiednich ustaw przysługuje prawo przeprowadzenia operacji dewizowych z krajowymi i zagranicznymi instytucjami(innymi bankami centralnymi). Narodowy Bank Polski z racji swojej roli i pełnionych funkcji reprezentuje również interesy państwa w międzynarodowych instytucjach bankowych oraz organizuje współpracę z bankami zagranicznymi. Szczególny ciężar gatunkowy ma współpraca z Międzynarodowym Funduszem Walutowym, Bankiem Światowym oraz Bankiem Rozrachunków Międzynarodowych w Brazylii co daje mu formalne prawo do uczestnictwa w podziale zysku oraz możliwość bliższej współpracy z a pośrednictwem BIS przeprowadzana jest miedzy innymi część międzynarodowych transakcji finansowych związanych z działalnością banków centralnych. Bank centralny ma możliwość dokonywania na rynku interwencji dewizowych, których celem jest przeciwdziałanie nadmiernym wahaniom kursów rynkowych w krótkich okresach czasu.
Bank centralny może częściowo odstąpić swoje prawa innym instytucjom i bankom komercyjnym. W zakresie określonym w ustawie , kontroluje czynności dewizowe banków.
Udzielanie zezwoleń na tworzenie nowych banków
Utworzenie nowego banku z udziałem krajowym i zagranicznym wymaga zgody prezesa NBP wydanej w porozumieniu z Ministrem Finansów.
Uzyskanie licencji jest uzależnione od:
Zgromadzenia odpowiedniego kapitału, którego minimalny poziom osiągalny w przepisach stanowi obecnie w przybliżeniu wartość 5 mln euro.
Przedstawienia odpowiednich kandydatów na stanowiska w zarządzie banku z doświadczeniem zawodowym i nie karanych w przeszłości za przestępstwa karno-skarbowe. Założycielami banku mogą być osoby prawne lub fizyczne w liczbie co najmniej dziesięciu(w przypadku osób fizycznych) lub trzech (w przypadku osób prawnych), chyba że założycielem jest Skarb Państwa, bank krajowy, bank zagraniczny lub międzynarodowa instytucja bankowa.
Zapewnienia personelu o odpowiednich kwalifikacjach
Przedłożenie założeń i planu działalności banku na kilkuletni okres
Dysponowania właściwymi pomieszczeniami do prowadzenia działalności bankowej-salą operacyjną, skarbcem itp.
8.Wykonywanie nadzoru nad bankami komercyjnymi
Sprawowanie nadzoru polegające na obserwacji, kontroli i koordynacji wykorzystania środków pieniężnych w tych bankach.
Kryterium oceny działalności banków w ramach nadzoru bankowego jest:
kryterium bezpieczeństwa ekonomicznego wkładów oszczędno
2
2