dr Karol Dąbrowski
rok akademicki 2014/2015 - semestr letni
Historia bezpieczeństwa wewnętrznego w Polsce
Efekty kształcenia: (student)
Potrafi zdefiniować pojęcie służb ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz dokonać ich klasyfikacji w ramach poszczególnych form organizacyjnych aparatu państwowego w Polsce w jego rozwoju dziejowym
Ma wiedzę o podstawowych modelach organizacyjnych służb ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego i ich ewolucji na ziemiach polskich
Potrafi samodzielnie analizować czynniki społeczne, polityczne i gospodarcze, wpływające na sposób organizacji i funkcjonowania służb ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego w aspekcie historycznym
W ramach pracy zespołowej, potrafi rozwiązywać w aspekcie historycznym zagadnienia prawne z zakresu organizacji i funkcjonowania służb ochrony porządku publicznego
Rozumie konieczność doskonalenia swej wiedzy i potrzebę wykorzystywania doświadczeń historycznych w reformowaniu współczesnych polskich służb ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego
Weryfikacja efektów kształcenia
obecności na ćwiczeniach
sprawdzian „na wejściu”
weryfikacja na bieżąco na ćwiczeniach (pytania z zajęć poprzedzających, rozmowa kierowana, dyskusja)
praca zespołowa (prezentacja, poster, rozwiązywanie kazusów, analiza tekstów źródłowych)
zaliczenie końcowe → ocena z ćwiczeń
Treści kształcenia
Pojęcie służb ochrony porządku publicznego i ich klasyfikacja - zajęcia wprowadzające (2h)
Służby policyjne w okresie I wojny światowej: Komitety obywatelskie, polskie milicje miejskie i służby Generalnego Gubernatorstwa Warszawskiego (2h)
Teksty podręcznikowe:
A. Abramski, J. Konieczny, Justycjariusze, hutmani, policjanci. Z dziejów służb ochrony porządku w Polsce, Katowice 1987.
W. Szwarc, Okupacja niemiecka w Generalnym Gubernatorstwie Warszawskim (1915-1918) - zagadnienia ustrojowe, „Rocznik Lubelski” 1976, t. 19.
W. Szwarc, Podstawy prawne działalności policyjnej okupacyjnego zarządu cywilnego w Generalnym Gubernatorstwie Warszawskim i organizacja jego aparatu wykonawczego (1915-1918), „Annales UMCS” sectio G 1973, vol. 20.
W. Szwarc, Uprawnienia i działalność policyjna niemieckiego zarządu wojskowego w Generalnym Gubernatorstwie Warszawskim (1915-1918), „Annales UMCS” sectio G 1972, vol. 19.
Unifikacja formacji policyjnych w latach 1918-1919 (2h)
Źródła:
P. Majer, Ustawy polskiej Policji (1791-2011). Źródła z komentarzem, Szczytno 2013, s. 119-185.
Teksty podręcznikowe:
A. Abramski, J. Konieczny, Justycjariusze, hutmani, policjanci. Z dziejów służb ochrony porządku w Polsce, Katowice 1987, s. 151-176.
P. Majer, Ustawy polskiej Policji (1791-2011). Źródła z komentarzem, Szczytno 2013, s. 113-119.
A. Misiuk, Historia bezpieczeństwa wewnętrznego w Polsce. Zarys dziejów instytucji i służb w latach 1764-1990, Warszawa 2015, s. 93-110.
Policja Państwowa w II RP (2h)
Źródła:
Ustawa z dnia 24 lipca 1919 r. o Policji Państwowej (Dz.P.P.P. Nr 61, poz. 363).
Rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 6 marca 1928 r. o Policji Państwowej (Dz.U. RP Nr 28, poz. 257).
Inwentarz Komendy Powiatowej Policji w Łukowie 1919-1939, http://szukajwarchiwach.pl/35/461/0/#tabZespol
Teksty podręcznikowe:
P. Majer, Ustawy polskiej Policji (1791-2011). Źródła z komentarzem, Szczytno 2013, s. 113-119.
A. Misiuk, Historia bezpieczeństwa wewnętrznego w Polsce. Zarys dziejów instytucji i służb w latach 1764-1990, Warszawa 2015, s. 111-178.
Policja polska (granatowa) w Generalnym Gubernatorstwie (2h)
Tekst podręcznikowy:
A. Misiuk, Historia bezpieczeństwa wewnętrznego w Polsce. Zarys dziejów instytucji i służb w latach 1764-1990, Warszawa 2015, s. 179-201.
Organizacja aparatu bezpieczeństwa wewnętrznego w Polsce Ludowej (4h)
A. Misiuk, Historia bezpieczeństwa wewnętrznego w Polsce. Zarys dziejów instytucji i służb w latach 1764-1990, Warszawa 2015, s. 202-259.
Zajęcia podsumowujące (1h)
Zagadnienia zaliczeniowe (w trakcie opracowywania)
Pojęcia "policja" i "Policja" - umiejscowienie służb policyjnych w strukturze administracyjnej państwa współcześnie i w przeszłości.
Policja jako rodzaj służb ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego.
Modele organizacyjne służb policyjnych w poszczególnych okresach dziejowych (dawna Polska, okres zaborów, I wojna światowa, II RP, II wojna światowa, PRL).
Przykłady czynników społecznych, politycznych i gospodarczych wpływających na sposób organizacji i funkcjonowania służb policyjnych w poszczególnych okresach dziejowych.
Przykłady doświadczeń historycznych w zakresie zwalczania przestępczości możliwych do zastosowania w reformowaniu Policji w XXI wieku.
Geneza żandarmerii.
Różnice między policją administracyjną a policją bezpieczeństwa.
Rodzaje formacji policyjnych w Generalnym Gubernatorstwie Warszawskim w czasie I wojny światowej.
Straże obywatelskie w latach 1914-1915.
Rodzaje formacji policyjnych polskich w latach 1918-1922.
Formacje ochrony granic w okresie II RP.
Podstawy prawne funkcjonowania Policji Państwowej w okresie II RP.
Struktura Policji Państwowej.
Organizacja i zadania Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa w czasie II wojny światowej.
Charakter tzw. policji granatowej i Polskiej policji kryminalnej w czasie II wojny światowej.
Struktura i zadania Milicji Obywatelskiej.
Zmotoryzowane Odwody Milicji Obywatelskiej oraz Ochotnicza Rezerwa Milicji Obywatelskiej.
Organy bezpieczeństwa publicznego w latach 1944-1989.
Status i główne przejawy działalności Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego.
Literatura uzupełniająca
80 lat w służbie państwa i narodu, red. T. Frączak, Szczytno 2001.
85 lat polskiej policji, red. G. Kędzierska, Szczytno 2004.
Abramski A., Konieczny J., Justycjariusze, hutmani, policjanci, Katowice 1987.
Abramski A., Konieczny J., Organizacja bezpieczeństwa w miastach polskich do roku 1795, „Problemy Kryminalistyki” 1983, nr 161.
Brzęk W., Laboratoria kryminalistyczne Policji Państwowej, „Problemy Kryminalistyki” 1982, nr 155.
Cygański M., Policja kryminalna i porządkowa III Rzeszy w Łodzi i rejencji łódzkiej (1939-1945, "Rocznik Łódzki" 1972, t. 16.
Czop A., Sokołowski M., Historia polskich formacji policyjnych od II wojny światowej do czasów współczesnych, „Kultura Bezpieczeństwa. Nauka - Praktyka - Refleksje” 2013, nr 13.
Dargacz J., Nadzór policji pruskiej nad polskimi letnikami w Sopocie na przełomie wieków XIX i XX, „Kronika Muzeum Sopotu” 2011, nr 8.
Dąbrowski P., Policja Państwowa XVI Okręgu Wileńskiego w latach 1922-1926. Geneza, struktura i zadania, [w:] Prawo policyjne, red. M. Czuryk et alt., Warszawa 2014.
Dworzecki J., Zarys działalności formacji policyjnych na Śląsku Cieszyńskim w latach 1918-1922, [w:] Dziedzictwo kulturowe jako klucz do tożsamości pogranicza polsko-czeskiego, red. H. Rusek, A. Pieńczak, J. Szczyrbowski, Cieszyn 2010.
Dziesięciolecie Służby Bezpieczeństwa w Polsce Odrodzonej, red. E. Grabowiecki, Warszawa 1925.
Dziurok A., Początki milicji na Górnym Śląsku, „Biuletyn IPN” 2002, nr 6 (17).
Firszt S., Uzbrojenie oddziałów miejskich w średniowieczu na przykładzie miast śląskich, „Archaeologia Historica Polona” 1998, t. 7.
Franecki J., Policja hitlerowska w dystrykcie radomskim w latach 1939-1945, Radom 1978.
Getter M., Zarys organizacji policji niemieckiej w Warszawie i dystrykcie Warszawa w latach 1939-1945, „Rocznik Warszawski” 1967, t. 4.
Grabowski W., Policja w planach Delegatury Rządu RP na Kraj, Kraków 1995.
Gryz G., Milicja Miejska m. st. Warszawy, „Gazeta Policyjna” 2004, nr 27.
Hempel A., Pogrobowcy klęski: rzecz o policji "granatowej" w Generalnym Gubernatorstwie 1939-1945, Warszawa 1990.
Innes B., Historia tortur, Warszawa 2000.
Janik M., Policja sanitarna, Warszawa 2012.
Kalisz M., Placówka Bahnschutzpolizei w Stróżach w latach 1939-1945, „Rocznik Sądecki” 2014, t. 40.
Kapuścik B., Policja w województwie poznańskim, [w:] Wielkopolska w pracy zbrojnej i obywatelskiej, t. 2, Poznań 1937.
Karpińska M., Złodzieje, agenci, policyjni strażnicy... Przestępstwa pospolite w Warszawie 1815-1830, Warszawa 1999.
Kędzierska G., Siemak K., Przestępczość polityczna w województwie lubelskim w okresie międzywojennym, „Archiwum Kryminalistyki” 2013, nr 34.
Krajewski K., Przestępczość w II RP w świetle danych statystycznych, „Archiwum Kryminalistyki” 2013, nr 34.
Kobuszewski B., Zwalczanie transportu kolejowego na terenie dystryktu lubelskiego w świetle dokumentów okupanta, "Wojskowy Przegląd Historyczny" 1989, nr 4.
Komendanci główni Policji Państwowej 1919-1939, red. K. Filipow, Białystok 1997.
Kostrubiec J., Organizacja i funkcjonowanie Policji Państwowej w II Rzeczypospolitej, [w:] Prawo policyjne, red. M. Czuryk et alt., Warszawa 2014.
Kurka A., Dzieje i tajemnice lwowskiej policji z czasów zaboru austriackiego 1772-1918, Lwów 1930.
Leinwand A., Pogotowie Bojowe i Milicja Ludowa w Polsce 1917-1919, Warszawa 1972.
Letkiewicz A., Majer P., Zarys dziejów polskiej policji, Szczytno 2010.
Listy nieprawomyślne. Wybór z akt Warszawskiego Gubernialnego Zarządu Żandarmerii 1886-1914, oprac. M. Pleskaczyńska, Warszawa 1989.
Litwiński R., Korpus policji w II Rzeczypospolitej: służba i życie prywatne, Lublin 2010.
Losy policjantów polskich po 1 września 1939, red. P. Majer, A. Misiuk, Szczytno 1996.
Maciejewski T., Narzędzia tortur, sądów bożych i prób czarownic, Koszalin 1997.
Majer P., Bezpieczeństwo wewnętrzne Polski w rozwoju dziejowym od X do końca Polski Ludowej, Szczytno 2012.
Majer P., Ustawy polskiej policji (1791-2011). Źródła z komentarzem, Szczytno 2013.
Mączyński M., Ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego w Polsce przedrozbiorowej, [w:] Zapobieganie przestępczości w społecznościach lokalnych, red. J. Czapska, W. Krupiarz, Warszawa 1999.
Mączyński M., Policja Państwowa w II RP, Kraków 1997.
Mikitin J., Szkolnictwo policyjne w województwie śląskim w okresie międzywojennym, rozprawa doktorska, Katowice 2007.
Milewski S., Ciemne sprawy dawnych warszawiaków, Warszawa 1982.
Misiuk A., Administracja spraw wewnętrznych w Polsce: od połowy XVIII wieku do współczesności. Zarys dziejów, Olsztyn 2005.
Misiuk A., Historia bezpieczeństwa wewnętrznego w Polsce. Zarys dziejów instytucji i służb w latach 1764-1990, Warszawa 2015.
Misiuk A., Instytucje bezpieczeństwa wewnętrznego w Polsce. Zarys dziejów (od X wieku do współczesności), Szczytno 2012.
Misiuk A., Organizacja instytucji policyjnych w II Rzeczypospolitej: wybór źródeł i dokumentów, Szczytno 1994.
Misiuk A., Policja Państwowa 1919-1939: powstanie, organizacja, kierunki działania, Warszawa 1996.
Misiuk A., Samorząd a Policja w Polsce w okresie międzywojennym, [w:] Straże Miejskie w systemie organów odpowiedzialnych za bezpieczeństwo i porządek publiczny, red. J. Liszewski, Szczytno 1996.
Misiuk A., Tworzenie się polskich organów policyjnych w okresie I wojny światowej (1914-1918), „Problemy Kryminalistyki” 1987, nr 176.
Mitkin J., Policja autonomicznego województwa śląskiego, Katowice 2014.
Na straży honoru Warszawy. Z działalności Straży Obywatelskiej m. st. Warszawy 1915 roku, red. J. Kunert, Warszawa 1935.
Od Straży Obywatelskich do Policji. Służby porządkowe na ziemiach polskich w XX wieku, red. R. Łaszewski, B. Sprengel, Włocławek 2007.
Organizacja instytucji policyjnych w II RP 1918-1926, red. A. Misiuk, A. Pepłoński, Szczytno 1994.
Organy bezpieczeństwa i wymiar sprawiedliwości Polskiego Państwa Podziemnego, red. W. Grabowski, Warszawa 2005.
Ostaszewski P., Służby porządku i sprawiedliwości w Polsce Podziemnej, „Gazeta Policyjna” 2004, nr 10.
Ostrowski M., Policja kryminalna 'Kripo' w getcie łódzkim, "Rocznik Katedry Badań Niemcoznawczych Uniwersytetu Łódzkiego" 2008, t. 3.
Pepłoński A., Inwigilacja i rejestracja kryminalna w Policji Państwowej, „Problemy Kryminalistyki” 1984, nr 164.
Policyjne szkolnictwo oficerskie w latach 1919-2000. Zarys problematyki, red. P. Majer, Z. Siemak, Szczytno 2000.
Pepłoński A., Geneza Policji Państwowej w II RP, „Zeszty Naukowe ASW” 1990, nr 60.
Popławski J., Szkolenie policji polskiej Generalnego Gubernatorstwa w okresie okupacji niemieckiej w Polsce (1940-1945), „Problemy Kryminalistyki” 1983, nr 162.
Powstanie Policji Państwowej w odrodzonej Rzeczypospolitej (1915-1922), red. A. Misiuk, Szczytno 2009.
Prawo Policji Państwowej w II RP 1915-1945. Wybór źródeł, oprac. P.K. Marszałek, Toruń 2009.
Raporty warszawskich oberpolicmajstrów (1892-1913), oprac. H. Kiepurska, Z. Pustuła, Wrocław 1971.
Rodak M., Skazani z Warszawy osadzeni w więzieniu karnym „Mokotów” w latach 1918-1939. Obraz statystyczny i próba charakterystyki (ustalenia wstępne), „Archiwum Kryminalistyki” 2013, nr 34.
Socha R., Policyjne oddziały i pododdziały zwarte w Polsce: historia i teraźniejszość, Szczytno 2010.
Sprengel B., Fałszerstwa pieniędzy (banknotów i bilonu) oraz czeków i książeczek oszczędnościowych w Polsce w latach 1918-1939, „Archiwum Kryminalistyki” 2013, nr 34.
Sprengel B., Policja państwowa a organy władzy publicznej w polityce ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego w Polsce w latach 1918-1939, Toruń 2011.
Sprengel B., Policja państwowa a przestępczość w powiecie włocławskim w latach 1919-1939, Włocławek 2006.
Sprengel B., Policja Państwowa w Toruniu 1920-1939, Toruń 1999.
Suproniuk J., Miejskie służby porządkowe a społeczeństwo w Polsce XIV-XVI w., „Przegląd Historyczny” 1999, t. 90, zesz. 2.
Suproniuk J., Ustawodawstwo miejskie regulujące bezpieczeństwo i porządek w miastach późnośredniowiecznej Polski (XIV-XVI w.), „Gryfita. Białostocki Magazyn Historyczny” 1997, nr 14.
Walka instytucji państwowych z białoruską działalnością dywersyjną 1920-1925, oprac. W. Śleszyński, Białystok 2005.
Wałęga S., O katach, hyclach i oprawcach w dawnym Toruniu, „Rocznik Toruński” 1975, nr 10.
Z dziejów policji polskiej w latach 1919-1945, red. E. Majcher-Ociesa, Kielce 2010.
Zabierowski S., Organizacja, obsada personalna i działalność placówek Bahnschutzpolzei we wschodniej części dystryktu krakowskiego, „Studia nad okupacją hitlerowską w południowo-wschodniej części Polski, red. S. Zabierowski, t. 2, Rzeszów 1978.
Zabierowski S. Zarys struktury organizacyjnej i obsady stanowisk kierowniczych placówek żandarmerii niemieckiej we wschodniej części dystryktu krakowskiego w latach 1939 do 1945, Rzeszów 1976.
Zaremska H., Niegodne rzemiosło: kat w społeczeństwie Polski XIV-XVI w., Warszawa 1986.
Powszechna historia służb ochrony porządku publicznego
Efekty kształcenia: (student)
Potrafi zdefiniować pojęcie służb ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz dokonać ich klasyfikacji w ramach poszczególnych form organizacyjnych aparatu państwowego w jego rozwoju dziejowym
Ma wiedzę o podstawowych modelach organizacyjnych służb ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego i ich ewolucji w czasach nowożytnych
Potrafi samodzielnie analizować czynniki społeczne, polityczne i gospodarcze, wpływające na sposób organizacji i funkcjonowania służb ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego w aspekcie historycznym
W ramach pracy zespołowej, potrafi rozwiązywać w aspekcie historycznym zagadnienia prawne z zakresu organizacji i funkcjonowania służb ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego
Rozumie konieczność doskonalenia swej wiedzy i potrzebę wykorzystywania doświadczeń historycznych w reformowaniu współczesnych służb ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego
Weryfikacja efektów kształcenia
obecności na ćwiczeniach (wykład jest dla chętnych)
sprawdzian „na wejściu”
weryfikacja na bieżąco na ćwiczeniach (pytania z zajęć poprzedzających, rozmowa kierowana, dyskusja)
praca zespołowa (prezentacja, poster, rozwiązywanie kazusów, analiza tekstów źródłowych)
zaliczenie końcowe → ocena z ćwiczeń → ocena z wykładu
Treści kształcenia
Pojęcie służb ochrony porządku publicznego i ich klasyfikacja. Pojęcie porządku i bezpieczeństwa publicznego - wykład wprowadzający (2h) [17 lutego]
Służby ochrony porządku publicznego w Europie w okresie starożytności i średniowiecza na przykładzie Cesarstwa Bizantyńskiego (2h) [3 marca]
tekst źródłowy: Księga Eparcha, przeł. A. Kotłowska, wstęp K. Ilski, Poznań 2011.
tekst podręcznikowy:
P. Filipczak, Bunty i niepokoje w miastach wczesnego Bizancjum (IV wiek n.e.), Łódź 2009, s. 21-49.
P. Filipczak, Władze Konstantynopola, [w:] Konstantynopol Nowy Rzym. Miasto i ludzie w okresie wczesnobizantyńskim, red. M.J. Leszka, T. Wolińska, Warszawa 2011, s. 282-297.
Służby ochrony porządku publicznego w Europie nowożytnej na przykładzie państw oświeconego absolutyzmu (2h) [17 marca]
tekst źródłowy: Księga Ustaw na zbrodnie i ciężkie policyine przestępstwa, cz. 1: Kraków 1804, cz. 2: Lwów 1804.
Służby ochrony porządku publicznego w poszczególnych państwach europejskich od początku wieku XIX do I wojny światowej. Ewolucja pojęcia policji. Pojęcie policji w XIX-wiecznej nauce niemieckiej. Formacje policyjne w Niemczech (2h) [31 marca]
J. Bazan, Zarys rozwoju policji mundurowej i kryminalnej w Niemczech, „Prace Historyczno-Archiwalne” 2000, t. 9, s. 175-185.
W. Szwarc, Zarys ewolucji pojęcia „Policji” w Monarchii Pruskiej w XVIII i XIX w., [w:] Wybrane problemy teorii i praktyki państwa i prawa, red. Henryk Groszyk, Lech Dubel, UMCS, Lublin 1986, s. 117-133.
Formacje policyjne we Francji. Historia żandarmerii i gwardii francuskiej (2h) [21 kwietnia]
Służby ochrony porządku publicznego w państwach totalitarnych na przykładzie III Rzeszy (2h) [5 maja]
Służby ochrony porządku publicznego w państwach totalitarnych na przykładzie III Rzeszy ZSRR (2h) [19 maja]
Wykład podsumowujący (1h) [2 czerwca]
Zagadnienia zaliczeniowe (w trakcie opracowywania)
Pojęcie bezpieczeństwa publicznego.
Pojęcie policji.
Umiejscowienie służb policyjnych w ustroju monarchii absolutnej, dyktatury, państwa liberalnego, demokracji i totalitaryzmu.
Rodzaje służb ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego istniejące współcześnie i w przeszłości (milicje miejskie, straże obywatelskie, żandarmeria itp.).
Modele organizacyjne służb policyjnych: federacyjny, unitarny, scentralizowany, zdecentralizowany, mieszany.
Przykłady czynników społecznych, politycznych i gospodarczych wpływających na sposób organizacji i funkcjonowania służb policyjnych.
Przykłady doświadczeń historycznych w zakresie zwalczania przestępczości możliwych do zastosowania w reformowaniu służb policyjnych w wieku XXI.
Rodzaje służb stojących na straży bezpieczeństwa i porządku publicznego w Cesarstwie Bizantyńskim.
Policystyka - pojęcie, główne założenia doktryny, wybrani przedstawiciele.
Różnice między policją administracyjną a policją bezpieczeństwa
Rodzaje policji rozumianej jako dział zarządu bezpieczeństwem państwa: budowlana, sanitarna itd.
Ciężkie przestępstwa policyjne i kary za nie w prawie karnym okresu absolutyzmu oświeconego - geneza prawa wykroczeń i postępowania mandatowego.
Rodzaje formacji policyjnych w Niemczech od XIX do XXI wieku.
Rodzaje formacji policyjnych we Francji od XIX do XXI wieku.
Służby ochrony porządku publicznego w III Rzeszy.
Służby ochrony porządku publicznego w ZSRR.
Literatura uzupełniająca
Abramski A., Konieczny J., Justycjariusze, hutmani, policjanci, Katowice 1987.
Bazan J., Organizacja i zadania policji w federalistycznych państwach Europy Zachodniej, rozprawa doktorska, Kraków 2005.
Bazan J., Z historii policji w federalistycznych krajach Europy Zachodniej, [w:] Przez tysiąclecia: państwo - prawo - jednostka, t. 3, Gliwice 2001.
Bazan J., Zarys rozwoju policji mundurowej i kryminalnej w Niemczech, „Prace Historyczno-Archiwalne” 2000, t. 9.
Cygański M., Pruska policja polityczna — prekursor gestapo i freikorpsy jako poprzednicy SS i SA, „Studia Śląskie” 1987, t. 45.
Kawka W., Policja w ujęciu historycznym i współczesnym, Wilno 1939.
Klementowski M., Powszechna historia ustroju, Warszawa 2012.
Kulturowe uwarunkowania polityki kryminalnej, red. M. Filar, J. Utrat-Milecki, Warszawa 2014.
Marczuk K.M., Bezpieczeństwo wewnętrzne państw członkowskich Unii Europejskiej: od bezpieczeństwa państwa do bezpieczeństwa ludzi, Warszawa 2012.
Marczuk K.M., Trzecia opcja: gwardie narodowe w wybranych państwach Basenu Morza Śródziemnego, Warszawa 2007.
10