DYDAKTYKA- ZAGADNIENIA EGZAMINACYJNE
12. Współczesne uwarunkowania odbioru literatury
Opracowane wg: B. Chrząstowska, Lektura i poetyka. Zarys problematyki kształtowania pojęć literackich w szkole podstawowej, Warszawa 1987
Pojęcie lektura oznacza zarówno sam proces czytania, jak i materiał do czytania. Proces ten, w obrębie przedmiotu język polski obejmuje czytanie dzieł literatury pięknej. Warto zwrócić uwagę na swoistość dzieła literackiego (które z pewnością różni się od książek czytanych na innych przedmiotach).
Na swoistość dzieła literackiego składają się:
- fikcyjny charakter świata przedstawionego
- obrazowość
- poetycka funkcja języka
Przy czym każde dzieło wyznacza inne progi trudności (proza a poezja, tradycyjna i awangardowa poetyka, wiersz współczesny i dawny). Intensyfikację w procesach lektury i pełniejszy odbiór zapewni nam rozpoznanie swoistości literatury, swoistości języka utworów literackich, cech rodzajowych i gatunkowych.
Dla nauczyciela- polonisty istotna zdaje się być wiedza, że dobre rozwiązania dydaktyczne oparte są na trzech czynnikach:
wiedzy o literaturze
wiedzy o procesie dydaktycznym
wiedzy o uczniu
Termin odbiór czy też proces odbiorczy pojawił się w pracach z metodyki literatury dopiero pod koniec lat 70-tych ( W. Pasterniak, Przygotowanie do odbioru dzieła literackiego, Wrocław 1977, następnie kolejno: Marzec, Polakowski, Chrząstowska, Uryga) za sprawą teorii Ingardena. Wcześniej zamiast: recepcja, odbiór mówiono: czytanie, lektura. Pojęcie konkretyzacji Ingardena utorowało drogę badaniom nad odbiorem i odbiorcą, w których dziś wskazać możemy następujące nurty:
- zainteresowanie samym dziełem jako zorientowanym na odbiór
- badania historycznoliterackie ujmowane z perspektywy odbiorcy
- badania nad mechanizmami odbioru w kulturze literackiej
Współcześnie problematykę tę wspiera semiologia, czyli teoria znaku (nauka o istocie i funkcjonowaniu znaków). Bada ona także funkcjonowanie znaków pomiędzy odbiorcą i nadawcą, czyli komunikację (proces porozumienia za pomocą znaków).
Komunikacja dokonuje się poprzez proces emisji (nadawania) i recepcji (odbioru) znaku. Porozumiewamy się za pomocą znaków: świetlnych, dźwiękowych, ikonicznych, symbolicznych (umownych). Znaki językowe należą do znaków umownych, czyli symbolicznych. Dzieło literackie jest systemem znaków literackich i samo- jako całość- także jest znakiem szerszym systemie kultury.
Proces zachodzący pomiędzy nadawcą i odbiorcą dzieła literackiego nazywamy komunikacja literacką.
Szczególnym przypadkiem komunikacji literackiej jest proces odbioru literatury w szkole. Jest ona bowiem zapośredniczony. Pomiędzy autorem (nadawcą) i uczniem (odbiorcą) pośredniczą: podręcznik, program nauczania, opracowania pomocnicze, nauczyciel.
Odbiór szkolny jest zatem wielorako uwarunkowany.
Rodzaj |
Wyszczególnienie |
instytucjonalne |
system oświaty, struktura szkolnictwa wyposażenie bibliotek, szkół przymus lekturowy program nauczania, podręczniki szkolne, pomoce naukowe kadra, system kształcenia kadry, instruktaż metodyczny, pomoce metodyczne, poradniki
|
socjologiczne |
grupa uczniowska, szkolna środowisko, podkultura dziecięca i młodzieżowa komunikacja masowa
|
psychologiczne |
uczeń- wiek, stadium rozwoju umysłowego, uzdolnienia, dyspozycje umysłowe i emocjonalne, wykształcone nawyki odbioru, osobista kultura literacka nauczyciel- osobowość, temperament, zamiłowanie, kultura literacka, głos, wiek, powierzchowność, autorytet (jego brak), takt (nietakt) |
prakseologiczno- pedagogiczne |
model dydaktyki, teoria wychowania, poprawność prakseologiczna (ład, spójność, logika, celowość czynności dydaktycznych, konsekwencja w działaniu, wymagania, dyscyplina) |
literackie |
Tekst- treść, rodzaj i gatunek utworu, jego geneza, odbiorca wirtualny teoria dzieła literackiego, założenia metodologiczne procesu analizy i interpretacji |
2