DYDAKTYKA -ZAGADNIENIA EGZAMINACYJNE
32. Kształtowanie pojęć teoretycznoliterackich
Opracowane wg: Z. Uryga, Godziny polskiego…, Warszawa- Kraków 1996 oraz
B. Chrząstowska, Lektura i poetyka, Warszawa 1987
Dla kształcenia kultury literackiej istotnym problemem wydaje się być wprowadzenie uczniów w wiedzę o strukturze i tworzywie artystycznym dzieł. Został on omówiony przez B. Chrząstowską i W. Szyszkowskiego.
Wg nich podstawę orientacji ucznia w wielowymiarowej strukturze dzieła daje przede wszystkim bezpośrednia lektura, a ona z kolei otwiera drogę do sfunkcjonalizowanej analizy (wyodrębnienie składników, ustalenie związków, jakie między nimi zachodzą, badanie ich roli w budowaniu znaczeń). Ważnym elementem aktu obcowania z dziełem jest wprowadzenie pojęć literackich i kształcenie umiejętności posługiwania się nimi.
Nieco inny jest stosunek badaczy do kierunku analizy dzieła. I tak Chrząstowska sugeruje przejście od planu wyrażania do planu treści, natomiast Szyszkowskiemu bliższy jest bardziej tradycyjny sposób oglądu dzieła: od intuicyjnego, wstępnego rozpoznania problematyki, do pogłębionego dzięki analizie kompozycji środków wyrazu zrozumienia treści artystycznej i wartości.
Zarówno Chrząstowska, jak i Szyszkowski kwestionują okazjonalne, chaotyczne wprowadzanie wiadomości z zakresu poetyki. Ponadto postulują dostosowanie treści kształcenia, sposobów kształcenia świadomości literackiej uczniów do wieku i poziomu rozwoju myślenia uczniów.
Za Chrząstowską wyróżniamy cztery etapy działania:
FAZA PROPEDEUTYCZNA- zabawa i twórcze formy obcowania z utworami (zwłaszcza adresowanymi do dzieci), dostosowane do myślenia konkretno- wyobrażeniowego
FAZA WSTĘPNEGO KSZTAŁTOWANIA POJĘĆ W PROCESIE CZYTANIA , ANALIZOWANIA I WYKONYWANIA UTWORÓW (przekład intersemiotyczny)
FAZA ŚWIADOMEGO POSŁUGIWANIA SIĘ POJECIAMI I TERMINAMI Z POETYKI OPISOWEJ I STYLISTYKI (narzędzie analizy tekstów)
FAZA POSZERZANIA ZASOBU POJĘĆ (poetyka historyczna)
Nadmierne zagęszczenie pojęć i terminów literackich (abstrakcyjnych dla ucznia) może w praktyce szkolnej rodzić poważne błędy:
wyprzedzenie lektury słownikową wiedzą z zakresu poetyki
niefunkcjonalne, nie służące rozumieniu i odkrywaniu wartości utworu wymienianie środków artystycznych
preferowanie wiedzy encyklopedycznej
zepchnięcie na margines lekcji sfery przeżyć, refleksji odbiorcy