ANDRAGOGIKA
Znaczenie edukacji ustawicznej w różnych sytuacjach mojego życia i pracy.
Kształcenie ustawiczne jest ideą edukacyjną o głęboko humanistycznym charakterze, albowiem w centrum swojego zainteresowania. Stawia człowieka, któremu w imię jego dobra i pomyślności należy stworzyć optymalne warunki i możliwości całożyciowego uczenia się i kształcenia, zapewniając mu tym samym jak najpełniejszy rozwój w sferze osobistej, społecznej i zawodowej. Aktualnie na gruncie polskim można wyróżnić dwa równoległe i niejako równoważnie funkcjonujące znaczenia terminu: kształcenie ustawiczne. Są to:
traktowanie kształcenia ustawicznego jako procesu całożyciowego,
traktowanie kształcenia ustawicznego jako kształcenia poszkolnego, kształcenia charakterystycznego dla okresu dorosłego człowieka.
Kształcenie ustawiczne jest wszechstronną koncepcją, która obejmuje formalne i nieformalne uczenie się rozciągnięte na przestrzeni całego życia jednostki i umożliwiające jej osiągnięcie jej najpełniejszego rozwoju w życiu osobistym, społecznym i zawodowym. To koncepcja obejmujące zespół perspektyw, sposobów i środków edukacyjnych, dzięki którym każdy może bardziej rozwijać swoje zdolności i aspiracje na przestrzeni całego życia. Kształcenie ustawiczne to całożyciowy system w tym sensie, że obejmuje on wszystkie formy uczenia się w ciągu życia. Jest ono również swoistą filozofią człowieka jego twórczego rozwoju. Kształcenie ustawiczne dorosłych to proces systematycznego uczenia się, następujący po zakończeniu obowiązku szkolnego lub wydłużonej edukacji, stacjonarnej i trwający przez cały okres aktywności zawodowej.
W Polsce w całym okresie powojennym, tj. w okresie PRL-u, w kształceniu ustawicznym dominowały problemy: ogólno-edukacyjne, ekonomiczne, rolnicze, medyczne, pedagogiczne, techniczne, polityczne i kulturowo-oświatowe. Tworzono różnego rodzaju szkoły dla pracujących, nazywane szkołami dla dorosłych. Najogólniejsza klasyfikacja prowadzi do wyróżnienia szkolnych i pozaszkolnych form dalszego kształcenia, przy czym w obu przypadkach mają zastosowanie przeróżne rozwiązania organizacyjno - programowe. Poza powyższym podziałem sytuuje się samokształcenie, które stanowi naturalną właściwość osoby dorosłej, dążącej do poszerzenia posiadanego stanu wiedzy oraz wzbogacenia własnej osobowości. W przypadku form szkolnych dominują państwowe szkoły dla dorosłych, ale znaczącymi stają się także niepaństwowe - społeczne i prywatne. Można nawet stwierdzić, że w przypadku szkół dla dorosłych (pracujących) poszerza się coraz bardziej tendencja, aby to były w dominacji szkoły społeczne i prywatne. Dokument „Zadania Kształcenia Ustawicznego Ministerstwa Edukacji Narodowej” stwierdza iż wykształcenie zdobyte w systemie szkolnym (tzw. dziennym) stopniowo staje się przestarzałe i niewystarczające, zatem koniecznością stało się kontynuowanie kształcenia przez cale życie w takich formach organizacyjnych, jakie umożliwiają ludziom dorosłym odnawianie i poszerzanie kwalifikacji ogólnych i zawodowych. Spośród licznie tworzonych organizacji i stowarzyszeń najpoważniejszą aktywnością zaczęło wykazywać się Stowarzyszenie Oświatowców Polskich, będące organizacją stwarzającą warunki dla rozwoju każdej jednostki ludzkiej, szczególnie dla osób dorosłych, w utrzymaniu ich godności i osiąganiu odpowiednich celów w sferze duchowej i materialnej. To właśnie Stowarzyszenie uznało ideę kształcenia ustawicznego jako ważny fundament dla tworzenia nowoczesnych systemów oświatowych.
Kształcenie ustawiczne dorosłych traktowane jest jako kształcenie poszkolne i nie stanowi głównego obowiązku jednostki w danym okresie życia. W zaakcentowanym kształceniu wyróżnia się takie odmiany jak: samokształcenie - proces całożyciowy, swoista odmiana uczenia się, to proces przedłużonego i poszerzonego kształcenia prowadzący do wzbogacenia intelektu i osobowości jednostki zgodnie z jej potrzebami ideowymi, społecznymi, zawodowymi i indywidualnymi. Dokształcanie - proces podwyższania kwalifikacji formalnych, a szczególnie proces teoretycznego dopełniania kwalifikacji zawodowych, kończących się uzyskaniem odpowiedniego świadectwa, dyplomu, doskonalenie - proces systematycznego aktualizowania, poszerzania i pogłębiania wiadomości i umiejętności oraz sprawności ogólnych i zawodowych i kształcenie bezinteresowne - proces dochodzenia przez jednostkę do dobrowolnie założonego stanu wiedzy i umiejętności, proces doskonalenia własnej osobowości, podejmowany z własnej inicjatywy i dla własnej przyjemności. W Polsce, jak w wielu krajach, doskonalenie kadr pracowniczych objęte jest regulacjami państwowymi, które zamierzają do powiązania systemu dokształcania i doskonalenia zawodowego pracujących z prognozą społecznego i gospodarczego rozwoju kraju. Rozbudowano sieć instytucji ustawicznego kształcenia pracujących, obejmując w rok setki tysięcy osób. Ustawicznym kształceniem - przynajmniej formalnie - obejmuje się w toku życia zawodowego wszystkie grupy pracowników, zatrudnione w pracy produkcyjnej, w ważnych dziedzinach życia społecznego, administracji, kultury, służb socjalnych. Edukacja ustawiczna jako koncepcja wychowawcza przełamuje tradycyjny podział życia człowieka na wiek szkolny, w którym młody człowiek zdobywa wykształcenie i kwalifikacje i długi wiek poszkolny , w którym człowiek w swej społecznej i profesjonalnej działalności wykorzystuje zasoby wykształcenia uzyskane w szkole. Obejmujemy pojęciem tym całe życie człowieka , każdemu okresowi życia przypisując określone funkcje w procesie edukacyjnym trwającym nieprzerwanie i wymagającym ciągłej adaptacji do zmieniających się stosunków. Edukacja ustawiczna jako koncepcja wychowawcza nakłada szczególne zadania na wiek szkolny, który ma wykształcić umiejętność nadążania za rozwojem oraz motywację do ciągłej aktywności intelektualnej, społeczno-kulturowej i profesjonalnej. Proces przygotowania młodzieży do życia wymagającego ustawicznego nadążania za rozwojem winno wspierać wychowanie poza szkołą, w rodzinie, w środowisku społecznym. Rozwój edukacji ustawicznej wymaga, by młody człowiek opuszczający szkołę odczuwał potrzebę dalszego kształcenia się i posiadał umiejętność zaspokojenia tej potrzeby. Innymi słowy, wiek szkolny winien rozbudzić motywację do dalszego kształcenia się, do rozwijania i doskonalenia posiadanej wiedzy i kwalifikacji zawodowych. Motywację do ciągłej aktywności intelektualnej i dalszego kształcenia się należy rozwijać od najwcześniejszych szczebli edukacji, kiedy naturalną ciekawość dziecka można uczynić stałą cechą jego osobowości. W tym okresie rozwojowym najłatwiej wzbudzić motywację „wewnętrzną” do dalszej nauki, czyli opartą nie na zewnętrznej presji, a na rozbudowanej potrzebie poszerzania, poznania. Jest to również najwłaściwsza droga do formowania tzw. wiedzy dynamicznej, możliwej do reprodukcji zróżnicowanej, w przeciwieństwie do wiedzy reprodukcyjnej, polegającej na powielaniu pojęć i sądów. Najłatwiej cechy te rozwijać w wieku przedszkolnym, dlatego obserwujemy obecnie tak wielki renesans pedagogiki przed - i wczesnoszkolnej oraz rozwijanie zainteresowania jakością wychowania w początkowych szczeblach systemu oświatowego. Z punktu widzenia edukacji ustawicznej preferuje się te metody nauczania, które prowadzą do rozwijania w nim samodzielności rozumowania, umiejętności wykorzystywania różnych źródeł informacji, stawiania problemów i ich rozwiązywania. Edukacja ustawiczna nie ogranicza, ani nie przyjmuje dotychczasowych zadań poszczególnych ogniw systemu oświatowego, przeciwnie wzbogaca je o nowe zakresy, wynikające z założeń ciągłości procesu edukacyjnego.
Wraz z rozwojem edukacji ustawicznej wzmagać się będą nie tylko różnorodne formy uczestnictwa w kulturze, wykorzystywania wielkiego jej dorobku, ale również potrzeby czynnego zaangażowania w jej tworzeniu. Procesy te można obserwować już obecnie w atrakcyjności kół i zespołów pracy twórczej, w szeroko podejmowanych badaniach regionalnych, w ruchu wynalazczości i nowatorstwa. Jest to szeroki ruch społeczny, obejmujących ludzi różnych zawodów i różnych kierunków kształcenia. Ruch ten będzie się uwielokrotniać w miarę upowszechniania wykształcenia na wyższym poziomie, łącznie ze studiami wyższymi.
Charakterystyczne jest, więc dążenie do tego, by okres nauki był jak najbardziej otwarty, by człowiek w tym czasie jak najwięcej się nauczył z różnych dziedzin życia, zdobył jak najwięcej doświadczeń, które będą mu przydatne w pracy, aby zdobył jak najwięcej umiejętności. Karierę zawodową trzeba jednak świadomie zaplanować. Trzeba wyznaczyć sobie cel do którego będziemy dążyć. Jednak zanim to zrobimy, musimy poznać wiele czynników warunkujących właściwe zaplanowanie przyszłości. Poznanie ich z jednej strony ułatwi nam odnalezienie się na rynku pracy, a z drugiej pozwoli na wybór ścieżki zawodowej zgodnej z naszymi własnymi możliwościami, predyspozycjami, przekonaniami. Decyzję dotyczące zaplanowania zawodowej kariery są jednymi z najważniejszych. Od nich w dużym stopniu zależy przyszłe życie. I mimo, że zmieniająca się rzeczywistość związana z rynkiem pracy wymaga dużej mobilności, umiejętności przekwalifikowania się, to niezmiernie istotne jest, jak dalece człowiek świadomie podejmuje swoją pierwszą decyzję. Najsilniejsze i trwałe zainteresowania należy traktować jako drogowskaz przy kierunku kształcenia i zawodu. Określenie swojego stanu zdrowia ma bardzo istotne znaczenie przy planowaniu swojej zawodowej kariery, czy też przy wyborze zawodu. Praca jest głównym rodzajem aktywności człowieka w dorosłym życiu. Określa jego znaczenie i pozycję w społeczeństwie, jest źródłem dochodów, kształtuje jego środowisko społeczne i styl życia, przyczynia się do jego rozwoju, wywiera też wpływ na jego system wartości. Zamiłowanie do nauki i zajmowanie się nią nie ogranicza się do czasów szkolnych, lecz kończy się z życiem, ponieważ uczymy się przez całe życie. Bardo dobrze, że wprowadzono edukację dla dorosłych, pracujących, ponieważ mogą cały czas rozwijać swoje kompetencje, kształtować przez to swoją osobowość i docenić, że ich praca i nauka czemuś służy i owocuje w ich dalszych działaniach. Dorośli przez swoje zaangażowanie w kształcenie ustawiczne motywują młodzież do nauki i rozwoju intelektualnego poprzez edukację.
1