Nerwy czaszkowe (nn. craniales)
- 12 par - wychodzą z powierzchni podstawnej mózgowia
- nerwy czaszkowe zaopatrują głównie obszar głowy i szyi
- wyróżnia się następujące nerwy czaszkowe, których kolejność jest liczona od strony czołowej do potylicznej:
I - nerwy węchowe
II - nerw wzrokowy
III - nerw okoruchowy
IV - nerw bloczkowy
V - nerw trójdzielny
VI - nerw odwodzący
VII - nerw twarzowy
VIII - nerw przedsionkowo - ślimakowy
IX - nerw językowo - gardłowy
X - nerw błędny
XI - nerw dodatkowy
XII - nerw podjęzykowy
- nerwy te dzielimy na 3 grupy: nerwy czuciowe (nerwy węchowy, wzrokowy, przedsionkowo - ślimakowy), nerwy ruchowe (nerw okoruchowy, bloczkowy, odwodzący, dodatkowy, podjęzykowy), nerwy mieszane (nerw trójdzielny, twarzowy, językowo - gardłowy, błędny)
Nerwy węchowe - nn. olfactorii - I
-są nerwami czuciowymi
- zaczynają się w nabłonku węchowym błony śluzowej jamy nosowej
- ciało komórki leży w głębi nabłonka, a na powierzchnię wysyła wypustkę obwodową
- z przeciwnego bieguna komórki wychodzą włókna, które łączą się w pęczki
- pęczki w postaci nici węchowych kierują się do jamy czaszki, gdzie wnikają do opuszki węchowej (bulbus olfactorius)
- komórki nerwowe opuszki są neuronem II - ich wypustki tworzą pasmo węchowe, które biegnie do trójkąta węchowego i dalszych struktur związanych ze zmysłem węchu
Nerw wzrokowy - n. opticus - II
- należy do mózgowia i jest nerwem czuciowym
- w siatkówce oka są ułożone 3 neurony drogi wzrokowej: neuron zewnętrzny: tworzą czopki i pręciki, neuron środkowy: to komórki dwubiegunowe, neuron wewnętrzny :tworzą komórki wielobiegunowe, których neuryty łączą się w nerw wzrokowy.
- nerw wzrokowy wychodzi z gałki ocznej i dostaje się do jamy czaszki
- nerw wzrokowy łączy się z nerwem drugostronnym, wytwarzając skrzyżowanie wzrokowe ( chiasma opticum)
- w przedłużeniu skrzyżowania biegną pasma wzrokowe (tractus optici), które dochodzą do ciał kolankowatych bocznych
- z ciał kolankowatych bocznych w postaci promienistości wzrokowej przez torebkę wewnętrzną idą do płata potylicznego
Nerw okoruchowy - n. oculomotorius - III
- jest nerwem ruchowym i prowadzi włókna przywspółczulne
- jądra tego nerwu są położone w śródmózgowiu na wysokości wzgórków górnych blaszki pokrywy
- nerw ten wychodzi z podstawy mózgowia w rejonie dołu międzykonarowego
- nerw kieruje się przez szczelinę oczodołową górną do oczodołu
- gałązki tego nerwu zaopatrują mięśnie proste gałki ocznej: górny, dolny, przyśrodkowy, skośny dolny i dźwigacz powieki górnej
Nerw bloczkowy - n. trochlearis - IV
-jest nerwem ruchowym, którego jądro położone jest w śródmózgowiu, na wysokości wzgórków dolnych blaszki pokrywy
- nerw ten wychodzi po stronie grzbietowej mózgowia z rejonu brzegu dolnego blaszki pokrywy
- kieruje się na powierzchnię podstawną mózgu, w stronę szczeliny oczodołowej górnej
- przez szczelinę wnika do oczodołu i unerwia mięsień skośny górny oka
Nerw trójdzielny - n. trigeminus - V
- jest nerwem mieszanym, pochodzącym z pierwszego łuku skrzelowego
- zbudowany jest z części większej - czuciowej i części mniejszej - ruchowej
- komórki czuciowe tego nerwu tworzą zwój półksiężycowaty (ganglion semilunare)
- zwój ten leży na powierzchni przedniej piramidy kości skroniowej
- dośrodkowe włókna czuciowe tego zwoju dochodzą do jąder krańcowych
- jądro nerwu trójdzielnego położone jest w moście
- ze zwoju półksiężycowatego wychodzą trzy gałęzie nerwu trójdzielnego
- gałąź pierwsza - nerw oczny (n. ophthalmicus) - kierują się do oczodołu
- gałąź druga - nerw szczękowy (n. maxillaris) - wchodzi do dołu skrzydłowo - podniebiennego
- gałąź trzecia - nerw żuchwowy (n. mandibularis) - wchodzi do dołu podskroniowego
- nerw oczny - jest nerwem czuciowym i zaopatruje górne piętro twarzy
- podzielony jest na 3 gałęzie: nerw łzowy, nerw czołowy, nerw nosowo - rzęskowy
- gałęzie dalsze tego nerwu unerwiają powiekę górną, skórę czoła i nasady nosa, gruczoł łzowy, spojówkę, zatokę czołową i klinową, błonę śluzową górno - przedniej okolicy jamy nosowej oraz błonę włóknistą i naczyniową gałki ocznej
- nerw szczękowy - jest nerwem czuciowym
- w okolicy jamy czaszki oddaje gałąź oponową środkową
- dochodzi do oczodołu i opuszcza go przez otwór podoczodołowy i przechodzi na przednią powierzchnię twarzy
- oddaje on wiele gałęzi, które unerwiają środkowe piętro twarzy
- są to: nerw podoczodołowy, nerw jarzmowy, nerwy skrzydłowo podniebienne
- nerwy te zaopatrują skórę skroni, policzka, powieki dolnej, bocznej powierzchni ściany nosa, zęby łuku szczękowego
- nerw żuchwowy - jest nerwem mieszanym, który zaopatruje dolne piętro twarzy
- wychodzi z czaszki do dołu podskroniowego
- nerw ten tworzy dwie grupy gałęzi: pierwsza grupa unerwia mięśnie żwaczowe, staw skroniowo - żuchwowy oraz skórę policzka, druga grupa to trzy nerwy: językowy, zębodołowy dolny, uszno - skroniowy.
- nerw językowy - unerwia brodawki języka, błonę śluzową, dna jamy ustnej i migdałki podniebienne
- nerw zębodołowy dolny - wchodzi do kanału żuchwy i unerwia zęby i dziąsła żuchwy, skórę wargi dolnej i bródki, i niektóre mięśnie nadgnykowe
- nerw uszno - skroniowy - unerwia małżowinę uszną, śliniankę przyuszną, staw skroniowo - żuchwowy, przewód słuchowy zewnętrzny i błonę bębękową
Nerw przedsionkowo - ślimakowy - n. vestibulocochlearis - VIII)
- jest nerwem czuciowym, zaopatrującym narząd równowagi i narząd słuchu
- nerw ten składa się z dwóch części:
- część przedsionkowa, która do mózgowia prowadzi włókna z nabłonka zmysłowego przewodów półkolistych, woreczka i łagiewki i prowadzi impulsy, które służą do zachowania równowagi
- część ślimakowa, jest właściwym nerwem słuchu - część ta wiedzie włókna z komórek słuchowych narządu spiralnego ślimaka ucha wewnętrznego
- każda z części nerwu ma zwój - zwój przedsionkowy (ganglion vestibulare) i zwój spiralny (ganglion spirale)
- w przewodzie słuchowym wewnętrznym obie części łączą się, wytwarzając nerw przedsionkowo - ślimakowy
- po wniknięciu do mózgowia obie części znowu się rozchodzą
- włókna części przedsionkowej dochodzą do jąder przedsionkowych położonych w bocznej części dołu równoległobocznego tyłomózgowia
- włókna części ślimakowej wnikają do swych jąder położonych w moście
- droga słuchowa biegnie przez ciało czworoboczne do ciał kolankowatych przyśrodkowych międzymózgowia
- w ciałach kolankowatych bierze początek promienistość słuchowa, która kieruje się do kory płata skroniowego
Nerw językowo - gardłowy - n. glossopharyngeus - IX
- jest nerwem trzeciego łuku skrzelowego o charakterze mieszanym
- jądro początkowe włókien ruchowych to jądro dwuznaczne, położone w rdzeniu przedłużonym
- początkiem włókien czuciowych są komórki zwoju górnego i dolnego, znajdujące się w okolicy otworu szyjnego
- włókna przywspółczulne pochodzą z jądra ślinowego dolnego, które leży w przedłużeniu jądra grzbietowego nerwu błędnego
- nerw językowo - gardłowy po wyjściu z jamy czaszki, kieruje się do nasady języka i przechodzi w gałęzie końcowe
- nerw ten prowadzi włókna smakowe z tylnej części języka, a także włókna czuciowe z jamy bębenkowej, trąbki słuchowej, migdałka podniebiennego i ścian gardła
- włókna ruchowe unerwiają mięśnie gardła
- włókna wydzielnicze przywspółczulne są przeznaczone dla ślinianki przyusznej i gruczołów przedsionka ust
Nerw błędny - n. vagus - X
- ma charakter mieszany i biegnie od głowy do jamy brzusznej
- zawiera trzy rodzaje włókien: czuciowe, ruchowe i przywspółczulne
- jest największym nerwem układu przywspółczulnego i jest najdłuższym nerwem czaszkowym
- komórki czuciowe tego nerwu są położone w zwoju górnym (ganglion superius) i zwoju dolnym (ganglion inferius), w otworze żyły szyjnej
- jądro początkowe włókien ruchowych to jądro dwuznaczne rdzenia przedłużonego
- włókna przywspółczulne pochodzą z jądra grzbietowego nerwu błędnego, położonego w rdzeniu przedłużonym
- po wyjściu z jamy czaszki nerw błędny biegnie na szyi w towarzystwie naczyń
- do klatki piersiowej wchodzi przez otwór górny kierując się w stronę przełyku, a następnie do jamy brzusznej
- w tym nerwie wyróżniamy 4 odcinki: głowowy, szyjny, piersiowy, brzuszny
- gałęzie odcinka głowowego to: gałąź oponowa (r. meningeus) - unerwiają oponę twardą dołu tylnego czaszki, błonę bębękową, przewód słuchowy zewnętrzny i małżowinę uszną
- gałęzie odcinka szyjnego to: gałęzie gardłowe (rr. pharyngei), nerw krtaniowy górny (n.laryngeus superior), gałęzie sercowe górne (rr. cardiaci superiores), nerw krtaniowy wsteczny (n. leryngeus recurrens), oddający gałęzie sercowe środkowe, tchawicze i przełykowe
- te gałęzie unerwiają ruchowo mięśnie gardła, podniebienia i krtani
- czuciowo unerwiają błonę śluzową gardła, krtani i górnej części tchawicy
- gałęzie odcinka piersiowego to: gałęzie sercowe dolne (rr. cardiaci inferiores) , dochodzące do splotu sercowego , gałęzie tchawicze dolne (rr. tracheales inferiores) , gałęzie oskrzelowe (rr. bronchiales), które tworzą przedni i tylny splot płucny, gałęzie przełykowe (rr. esophagei) , wytwarzające splot przełykowy, gałęzie śródpiersiową (rr.mediastinales) oraz gałęzie osierdziowe (rr. pericardiaci). Unerwiają one narządy klatki piersiowej.
- na odcinek brzuszny składają się dwa pnie: pień błędny przedni (truncus vagalis anterior) i płeń błędny tylny (truncus vagalis posteriori)
- tworzą one sploty żołądkowe przedni i tylny, od których odchodzą liczne gałęzie dla trzewi jamy brzusznej
Nerw dodatkowy - n. accessorius - XI
- jest nerwem ruchowym
- składa się z korzeni czaszkowych i korzeni rdzeniowych
- korzenie czaszkowe wychodzą z jądra dwuznacznego
- korzenie rdzeniowe zaczynają się w komórkach tylnej części rogu przedniego górnych segmentów szyjnych rdzenia kręgowego i wchodzą do czaszki przez otwór wielki
- oba korzenie łączą się ze sobą w jamie czaszki i wychodzą z czaszki przez otwór żyły szyjnej
- jego gałęzie końcowe unerwiają mięsień mostkowo - obojczykowo - sutkowy i mięsień czworoboczny grzbietu
Nerw podjęzykowy - n. hypoglossus - XII
- jest nerwem ruchowym
- rozpoczyna się w jądrze nerwu podjęzykowego w rdzeniu przedłużonym
- opuszcza czaszkę kanału nerwu podjęzykowego i kieruje się, wytwarzając łuk, w stronę języka
- w języku oddaje liczne gałęzie przeznaczone dla mięśni wewnętrznych i zewnętrznych języka
4