EKOLOGIA WYKŁADY

Ekologia - oikos (gr. Dom, mieszkanie)

Kryzys środowiskowy

Krzywa demograficzna (przyrost naturalny)

Populacja we współczesnych czasach

Od gwałtownego przyrostu naturalnego zaczęły się problemy ze środowiskiem np. energia, pożywienie.

W latach 60tych przygotowano „Raport...”, w którym została przedstawiona zła sytuacja środowiska. Stąd wzięła się nazwa i moda na ochronę przyrody, środowiska. Środowisko było bardzo poważnie zdegradowane - szczególnie po wojnie.

W latach 40-60 był bardzo potrzebny przemysł. Nie wiadomo było, że jest on szkodliwy. Nie wolno było mówić o zanieczyszczeniach, o szkodliwości postępu przemysłu. Dopiero za Gierka zaczęto myśleć, zwracać uwagę na środowisko, na to, że jest ono naruszone.

1983 rok - Rada Ministrów ogłosiła Obszary Ekologicznego Zagrożenia - 27 regionów ekologicznego zagrożenia. Środowiska są zanieczyszczone ponad normę, gleba, powietrze albo woda - 2 z 3. Dopiero od tego czasu zaczęto mówić o zanieczyszczeniach i o oczyszczaniu. Zaczęto tworzyć plany ochrony.

W latach '80 50% jezior było zanieczyszczonych. Dziś każdy region wydaje raport o zanieczyszczeniach występujących w danym regionie. Środowisko jest monitorowane, badane.

Problemy ogólnoświatowe:

• wzrost CO₂ w atmosferze - przez przemysł, rozwój rolnictwa,

• efekt szklarniowy - nagromadzony CO₂ nad atmosferą blokuje przepływ, wymianę I, wzrost powoduje ocieplenie (wahania klimatyczne były notowane wcześniej)

ZMIANY ŚRODOWISKA W PRZESZŁOŚCI

Wzrost liczby ludzi na Ziemi w ostatnich czasach. Dlaczego tak gwałtowny wzrost nastąpił dopiero teraz?

• postęp techniczny, cywilizacyjny

• kiedyś na obszarze 1km2 żył średnio 1 człowiek

• 1 000 lat temu na 1km2 żyło około 4-5 osób - nauczyli się uprawiać role, hodować zwierzęta, rewolucja agrarna, jest więcej żywności, można ją magazynować, podział pracy - jedna osoba pracuje w rolnictwie, a druga w rzemiośle.

• Głównym źródłem energii w średniowieczu były lasy. Lasy oddalają się od miast, są wycinane. 1 mieszkaniec potrzebował od 1-1,5 tony opału. Miasta około 10 tys.

• Wraz ze wzrostem populacji wzrasta ingerencja w środowisko. Lasy coraz bardziej się oddalają od miast. Zaczyna być brak drewna, niemożność dalszego postępu - drewno wykorzystywane do wszystkiego.

Rozwój przemysłowy w XIX wieku

Odkrycie węgla jako opał, źródło energii - okres wynalazków, pary i lokomotywy.

Wiek XIX to także postęp medycyny - Pasteur.

Rozwój przemysłu. Rozwój ten w XIX wieku zaczyna negatywnie wpływać na środowisko. Dżuma w XIV wieku pochłonęła 1/3 populacji Europy.

Dziś epoka postindustrialna. „Raport Utanta” - o stanie środowiska. Dziś odchodzi się od konwencjonalnych źródeł pozyskiwania energii - palenie ropy, zasobów naturalnych. Niekonwencjonalne metody pozyskiwania energii są bardzo drogie np. wiatr, woda.

Elektrownie jądrowe (atomowe) - nie wiadomo, co robić z odpadami, kiedyś wrzucano do zbiorników wodnych, zakopywano. Te odpady to bomby atomowe. Teraz państwa wstrzymują budowy elektrowni atomowych np. w Belgii wybudowano ich za dużo.

Odkryto szczątki „Polan” między Poznaniem a Gnieznem, po ich zbadaniu stwierdzono, że tylko 2/3 mężczyzn dożywało wieku dorosłego - 30-50 lat, a tylko 60% kobiet - 20-30 lat. Były bardzo trudne warunki życia.

Ekologia - nauka o gospodarce natury. Była to nazwa i definicja wprowadzona w latach60 XVIII wieku przez Heckla.

Ekologia - nauka systemowa o obiegu materii i nauki.

W latach50 Bertelanffi wykazał istnienie nauki „o całości” z matematyką, systemowa teoria organizmu, śledzenie zależności między ..............

Ukłądy ekologiczne - zbiór elementów powiązanych ze sobą i realizujących swoje funkcje w określony sposób.

System ekologiczny - wynika z teorii Bertelanffiego.

Wszelkie zjawiska ekologiczne dzieją się w pewnych układach. Taki układ stanowi komponent biologiczny i środowiska, w którym komponent przebywa.

Zależności między komponentami a środowiskiem - ekosystem (Tansley to twórca tej teorii).

Ekosystem to wszelkie układy przyrodnicze, w których zachodzą związki i procesy ekologiczne - monoceny, pleoceny.

Zależności:

• akcje

• reakcje

• koakcje - środowisku między całym środowiskiem (wszystkimi osobnikami) - reakcje eksploatacyjne pomiędzy organizmami, powstaje łańcuch zależności pokarmowych - obieg materii, przepływ energii.

POZIOMY ORGANIZACJI ŻYWEJ MATERII:

1. 
   molekularny (cząsteczkowy)

2. 
   organelle komórkowe

3. komórka (cytologia)

4. tkanka (histologia)

5. narząd

6. układ narządów

7. organizm (bakteria, człowiek, róża)

8. populacja

9. zespół populacji

10. biocenoza

11. ekosystem

12. krajobraz

13. biosfera

Ekologia organizmów.

Pierwotne podłoże: przekształcanie skały macierzystej miało wpływ na skład powietrza. Środowisko jest różne dla różnych organizmów. Środowisko powstało w wyniku przekształcania się skały macierzystej. Każdy organizm żyje w różnych warunkach.

Wybiórczość środowiskowa gatunków - każdy gatunek wybiera te produkty, które są dla niego ważne. Sjeczenow sformułował zasadę jedności organizmu i środowiska (poprzez przemianę materii). Związek zależności organizmu i środowiska jest nierozerwalne.

Andrewarta - „środowiskiem zwierzęcia jest wszystko co wpływa na szansę przeżycia i rozrodu”.

Autekologia

Synekologia - przeciwieństwo autekologii, ekologia zbiorowości.

Miejsce życia organizmów:

• siedlisko - miejsce życia organizmów

• nisza ekologiczna - funkcja organizmu w biocenozie i zależności jego od warunków fizycznych środowiska (to jak gdyby zawód organizmu

Czynniki środowiskowe:

1. abiotyczne - wynikają ze składu środowiska, ze względu na jego skład fizyczny

2. biotyczny: Andrewart i Biirch podzielili czynniki środowiska na:

1. fizyczne - klimat, pogoda

2. miejsce życia

3. pokarm

4. inne organizmy

Prawa czynników ograniczających:

• prawo minimum - niemiecki uczony Liebik (badał czynniki wpływające na wzrost roślin) sformułował prawo minimum w nie zmieniających się warunkach środowiska spośród licznych pierwiastków, czynników fizycznych, decydujący wpływ na czynnik, którego jest najmniej i staje się czynnikiem ograniczającym

• prawo tolerancji Sheldorfa - niedobór, nadmiar któregokolwiek czynnika powoduje, że organizm nie występuje lub występuje w małych ilościach.

Stopień tolerancji używa się sformułowań z przedrostkiem STENO (wąski), EURY (szeroki), np. euryhydryczne, stenohydryczne.

W ciągu 1h człowiek może wytrzymać bez uszczerbku na zdrowiu -1oC.

Wskaźniki ekologiczne (typ środowiska można określić na podstawie organizmów):

Np. gdy w zbiorniku występują organizmy wymagające dużej zawartości tlenu, to wiemy, że środowisko jest mocno utlenione.

Przy wyznaczaniu środowiska bierze się organizmy stenotropowe (mało wytrzymałe) organizmy większe są lepszymi wskaźnikami środowiskowymi.

Wpływ warunków środowiskowych jest większy, gdy wpływa na całość niż na część.

Wskaźniki i czynniki środowiskowe.

Czynniki fizyczne ograniczających występowanie organizmów:

1. temperatura - skrajne górne temperatury są bardziej niebezpieczne dla organizmu niż skrajnie dolne. Aktywność podczas dnia / sezonu zmiany organizmu pod wpływem temperatury zajmuje się fenologia.

2. woda

3. światło

4. ogień

5. składniki pokarmowe

6. skład gazów powietrza

woda - składnik niezbędny do życia. Zawartość wody w organizmach zwierzęcych: więcej organizmy wodne, mniej organizmy lądowe. U roślin występuje zmiana zawartości wody w czasie fazy rozwojowej. Rośliny cieniolubne są bardzo wrażliwe na utraty wody - 1% może doprowadzić do wyschnięcia. Trivolium .... (żyjący w mące) zawiera zawsze 56% wody. Traci ciężar ciała, ale nigdy nie traci wody.

Typy wód w krajobrazie:

Oczka, cieki wodne w krajobrazie rolniczym - w nich rozwijają się liczne rodzaje owadów, występowanie owadów w tych oczkach wodnych związane jest z podnoszeniem i obniżaniem lustra wody. W innych zbiornikach (nie oczkach) gdzie poziom wody utrzymuje się występują inne organizmy niż owady.

Zmiany rozwojowe dostosowujące do zmiennych warunków (rośliny):

• kseromorfozy - forma występująca u roślin, które umożliwiają przeżycie w wysokich warunkach i trudnym dostępie do wody np. dęby

• sukulencja (grubszowatość) - silne rozwinięcie tkanek przechowujących wodę. Tkanki miękiszowe przejęły magazyny wody, np. kaktus rozchodnik

Najmniejsze dostosowane na utratę wody wśród zwierząt (lądowe, lądowo-wodne)

Makro i mikro elementy.

Biogenne - sole (najczęstsze sole to azoty) rozpuszczane w wodzie.

Inne ważne pierwiastki:

• potas

• magnez

• wapń

• żelazo

Makroelementy - podstawowe pierwiastki chemiczne wchodzące w skład ciała, niezbędne do rozwoju i przeżycia organizmu:

• węgiel

• wodór

• tlen

• azot

• siarka - wchodzi w skład aminokwasów

• fosfor - składnik kwasów nukleinowych, fosfolipidów, ma decydujący wpływ na przemianę materii i energii, wchodzi w skład kości

• wapń - tworzy kości, muszle, pancerze i szkielety bezkręgowców. Zmniejsza stopień pęcznienia koloidów w komórkach. Brak Ca hamuje podział komórek

• potas - antagonista wapnia - wzmaga pęcznienie koloidu protoplazmy. U roślin najwięcej potasu występuje w tych narządach, w których najenergiczniej przebiega synteza związków organicznych i odbywa się wzrost tkanek. Jest niezbędny w syntezie chlorofilu i skrobi

• magnez - składnik chlorofilu, aktywator enzymów katalizujących reakcję z ATP, rośliny pobierają Mg z roztworów glebowych, u ludzi niedobór Mg powoduje: zaburzenie metabolizmu, rozwój miażdżycy, powoduje choroby nowotworowe; odpowiednia ilość Mg w organizmie zapobiega zawałom i nowotworom

• żelazo - wchodzi w skład hemoglobiny (przenośnik elektronów), mioglobiny, cytochromu, katalozy i wielu białek; niedobór prowadzi do anemii. Dla roślin żelazo jest niezbędne do syntezy chlorofilu

Do wzrostu i rozwoju roślin niezbędne są:

• bor

• magnez

• chlor

• potas

• wapń

• wanad

• mangan

• żelazo

• kobalt

• miedź

• cynk

• molibden

mamgan, kobalt, midź, cynk, molibden to pierwiastki aktywizujące enzymy.

Chlor, wandan, mangan, żelazo, cynk są konieczne w fotosyntezie.

Bor, żelazo, kobalt, molibden - bierze udział w przemianie azotowej. Niedobór boru powoduje zmniejszenie szybkości pobierania wody przez rośliny.

Mikroelementy - liczne pierwiastki występujące w ciele, w glebie, środowisku w ilości minimalnej:

• bor

• mangan

• miedź

• kobalt

• cynk

• molibden

• wanad

• chlor

• sód

• krzem

ad. Miedź i cynk - w organizmie człowieka wchodzi w skład wielu enzymów

ad. Kobalt - niezbędny składnik witaminy B12.

Ad. Molibden i mangan - składniki niektórych enzymów w organizmie człowieka.

chrom - regulacja metabolizmu glukozy. Nadmiar i niedobór mikroelementów są szkodliwe.

Pierwiastki toksyczne (szkodliwe):

• glin

• bar

• rtęć

• ołów

• cynk

• cyna

Choroby wywołane brakiem poszczególnych pierwiastków:

• tarczyca - jod

• cukrzyca

• depresja, agresja

• skłonności do schizofrenii

• nerwica, anemia - niedobór magnezu

Prawo minimum Liebiga - jeżeli któraś z koniecznych substancji pokarmowych występuje w środowisku w ilości niewystarczającej, tj. mniejszej niż ilość zapewniająca prawidłowy rozwój rośliny, to staje się ona czynnikiem ograniczającym dla tej rośliny.

Gleba - litosfrera - składa się ze zwietrzałych warstw skorupy ziemskiej oraz organizmów w niej żyjących.

Poziomy gleby:

• próchniczy

• związki mineralne

• przekształcona w różny sposób skała macierzysta

Rodzaje gleb naniesionych przez .................................:

• lessowe -żyzna gleby

• alflalne - naniesione przez wodę

gleba stepów trawiastych ...................................

humifikacja - próchnica, proces powstaje z substancji organicznej.

Białka, lignimy, cukry przekształcane są w kwasy tłuszczowe.

Średnia zawartość próchnicy 1 500 ton / ha (gleby stepowe), a w lesie 10 razy mniej.

Dlaczego nie można lasów równikowych oddać pod uprawę? Jest wilgotno, ciepło. Cała warstwa organiczna zawarta jest w drzewach, w korze, a gleby są jałowe, ubogie. Dlatego jest taka bujna roślinność bo...............

Stałe deszcze powodują że gleba w ladach tropikalnych jest czerwona.

Hawaje - są bogate gleby bo młode i są pierwiastki biogenne.

Ogień - czynnik ekologiczny. Pożary w lasach i rejonach stepowych i lasach tropikalnych. Powstają samoistnie lub przez ludzi. Dla niektórych roślin ogień jest niezbędny np.

Ekologia populacji.

Populacja - zespół osobników należących do wspólnej puli genowej, genów.

Oddziaływania wewnątrz populacyjne

1. związki troficzne - pokarmowe

2. związki paratroficzne

zachodzą w przypadku przekazywania między 2 osobnikami związków substancji odżywczych np. kanibalizm, karmienie dziecka przez matkę

metapopulacja - rozmieszczona w różnych częściach środowiska (krajobrazu)

populację można scharakteryzować na podstawie cech struktury: wielkości, liczebności, zagęszczenia (areału populacji),

struktura: przestrzenna, wiekowa, płci, socjalna, morfo-fizjologiczna, genetyczna (częstość występowania)

liczebność - zagęszczenie, trudne przy małych zwierzętach, wówczas stosujemy pojęcie próby statystycznej (różne metody badawcze liczebności) np. w głąb ziemi, wbija się w głąb ziemi, pobiera próbę ziemi), metody bezpośrednie i porównawcze.

Rozkład:

• przypadkowe - rzadko występuje w jednolitym środowisku

• równomierne - występuje gdy wśród zwierząt jest konkurencja, każde zwierzę ma swój areał

• skupiskowe - tendencja do tworzenia grup. Stad - zwierzęta, kępy rośliny

terytorializm występuje trwale bądź krótko na czas np. rozrodu. Areał (terytorium) jest znaczony: granice znaczone, bronione, wyczuwalne dla osobników innego gatunku, terytorium na którym dane zwierzęta spełniają wszystkie czynności życiowe. Wielkości terytoriów są różne w zależności od gatunków.

Terytorializm nie występuje wśród zwierząt, które łatwo zaspokajają swoje potrzeby.

Dynamika liczebności populacji - zmiany liczebności w czasie (urodzenia i śmiertelność). Określają ją krzywe przeżywania:

ogromna śmiertelność we wczesnym okresie (ryby, owady, rośliny)

mała śmiertelność (człowiek, duże ssaki)

Wahania liczebności populacji - większość mają maksymalną (pojawów) i minimalną (spadek) liczebność. W większości przypadków roczne szczyty liczebności występują w jednym czasie np. wśród owadów.

Gradacje - masowe pojawy jakiegoś gatunku, który przekracza pojemność ekologiczną środowiska i powoduje jego zniszczenie (w Polsce co 3-4 lata) powoduje ogromne straty na polach. Zwierzęta, które mają gradacje to zazwyczaj małe, roślinożerne, przede wszystkim owady np. szarańcza, stonka ziemniaczana, kraby, piżmak.

wzrost populacji.

Gwałtowny wzrost i gwałtowny spadek „I” kształtny, przekracza pojemność środowiskową.

Układ „S” kształtny. Stałe utrzymywanie się populacji przy życiu, wzrost nie jest tak gwałtowny.

Interakcje populacyjne. Działanie jednej populacji na drugą wpływając na jej wzrost lub śmiertelność. Wyróżniono różne typy interakcji:

• neutralizm - 2 gatunki, populacje mogą obok siebie występować nie wpływając na siebie

• konkurencja bezpośrednia - 2 populacje działają na siebie negatywnie

• konkurencja o ograniczone zasoby (wykorzystanie zasobów) np. pokarm

• amensalizm - gdy 1 populacja jest hamowana a druga żyje sobie spokojnie (nie ma na nią wpływu) np. antybiotyk hamuje wzrost innych organizmów, allelopatia - oddziaływanie 1 na 2, walka 2 gatunków, wydzielana substancja

• pasożytnictwo np. huba i drzewo

• drapieżnictwo - równanie Lotka-Waltera, populacja 1 (ofiary drapieżców) równa (podobna) populacji drapieżcy, np. zależność między populacją wilków i zajęcy

• komensalizm - Komensale - populacja pierwsza czerpie korzyści z czegoś, gdy dla innych nie ma to większego znaczenia

• protokooperacja - wzajemne korzystne interakcje dla obu stron, mogą zastąpić się innymi partnerami (nie są ze sobą związane)

• mutualizm - współżycie, nieodzowne dla obu populacji

biocenoza - zbiór populacji w określonym środowisku fizycznym

ekosystem

jednostka:

• własne cechy charakterystyczne

• funkcjonuje jako całość dzięki wymianie metabolicznej

• zachowuje strukturę

lepsze jest modyfikowanie biocenozy niż oddziaływanie na organizm. „tak jak zagra środowisko, tak zatańczy organizm”.

Jednostki wewnątrz biocenotyczne np. duże zwierzęta - słoń.

Charakterystyczne cechy biocenozy, na podstawie:

• głównie cechy strukturalne np. gatunki dominujące i wskaźnikowe

• na podstawie fizycznego siedliska

• funkcja funkcjonalna

• skład gatunkowy danej biocenozy

Struktura biocenozy - układ wynikający z rozmieszczenia organizmów oraz ich interakcji ze środowiskiem, struktury rozmieszczenia biocenozy:

• pionowe

• strefowe

• funkcjonalne

• troficzne - łańcuchy pokarmowe, zdolność do tworzenia

• socjalna

• związana z reprodukcją - powstają grupy rodzinne

• wzajemne oddziaływanie np.. mutualizm

• przestrzenne - warstwowe zależne od oświetlenia, termika (ciepło warstwowe, termoklima - zimna warstwa). Afifity np. turzyce mają trójkątny przekrój, skrzypy, łany tataraków; helofity np. oczerety; rośliny o liściach pływających: pędy zakorzenione do 3m w dnie np. lilia wodna, jaskier wodny.

Interakcje między 2 gatunkami. Ekosystem.

Sukcesja ekologiczna - rozwój ekosystemu. Wyróżniane są 3 etapy (aspekty):

• sukcesja jest procesem ukierunkowanym, uporządkowanym rozwój biocenozy

• wynikiem zmian zachodzących w ........ abiotycznych środowisku (sprzężenia zwrotne) pod wpływem tej biocenozy

• ukształtowanie się ekosystemu ustabilizowanego (ekosystem w którym utrzymuje się maksimum biomów) zostały rozwiązane symbiotyczne związki między organizmami, nazywany jest elimaksem.

Sukcesja jest spontanicznym procesem, występuje wszędzie tam gdzie jest gleba. Wtórna sukcesja - odbudowa np. lasu.

Sukcesje można nie tylko obserwować w naturalnych środowiskach, ale także np. w słoiku z wygotowanym sianem - jedne organizmy zastępują inne.

Ekosystem - podstawowa jednostka analityczna w ekologii - jest dowolny naturalnym zespołem posiadającym żywe organizmy i nieożywione będące w celu wymiany materii między sobą np. las. Układ ekologiczny obejmujący wszystkie organizmy będące na danym obszarze.

Ekosystem (termin) wprowadzony w 1935 roku przez Tanslej Artur świadomie podjął próbę odejścia od paradygmatu.

Ważnym elementem w ekosystemie jest:

• obieg materii

• przepływ energii

stabilność ekosystemu - najbardziej stabilny ekosystem to ten, który jest najbardziej zróżnicowany.

Energia w układach ekologicznych:

Zasady termodynamiki

1. energia nie powstaje ani nie ulega zmniejszeniu tylko ulega zmianie

2. prawo wzrostu entropii - degradacja energii następuje samorzutnie, ale w premianach tych wydziela się pewna część energii, która ucieka.

Piramida pokarmowa - 2 zasada termodynamiki

Energia ucieka np. oddychanie. tych biomów jest mniej bo ucieka energia zgodnie z II zasadą termodynamiki. Dlatego mniej jest lwów niż antylop.

PRODUKTYWNOŚĆ

• pierwotna - jest to szybkość z jaką producenci przekształcają energię słoneczną w procesie fotosyntezy lub chemosyntezę w energię chemiczną materii organicznej

• wtórna - to szybkość wiązania energii przez konsumentów, ilość materii wytworzona w jednostce czasu)

łańcuch pokarmowy - szereg organizmów zjadających i zjadanych, w ten sposób odbywa się przepływ energii (w myśl I zasady energii wpływa duża ilość energii między jednym a drugim ogniwem).

2 typy łańcuchów pokarmowych:

• spasania - zaczyna się od roślin zielonych zwierzęta roślinożerne drapieżniki

• detrytusowy - od martwej materii organicznej , mikroorganizmy, saprofagi, drapieżniki.

Sieci pokarmowe - powiązania między łańcuchami.

Koncentracja w łańcuchu pokarmowym - pewne substancje nie ulegają rozproszeniu między poszczególnymi łańcuchami, gromadzą się, działanie substancji ulega skumulowaniu, akumulacja biologiczna.

Cykle biogeochemiczne - pierwiastki chemiczne krążą po drogach od środowiska do organizmu i znowu do środowiska. Mniej lub bardziej zamknięte obiegi pierwiastków to cykle biogeochemiczne.

Krajobraz - przestrzenna jednostka przyrodnicza o nieokreślonej randze, fizyczny geokompleks, względnie zamknięty fragment przyrody, ograniczony naturalnymi granicami i stanowiący całość dzięki zachodzącym związkom, procesom.

Ten system jest pod wpływem innych ekosystemów. W relacji między różnymi ekosystemami powstała koncepcja krajobrazu. Pomiędzy krajobrazami występują relacje. Krajobraz - jednostka najwyższego rzędu.

Profesor Adam Wodziczek mówi o krajobrazie (przed wojną), że jest jednostką wyższego rzędu, całością, która dzięki procesom samoregulacyjnym panuje równowagą między..........

Ta relacja to fizjocenoza - krajobraz.

Siłę napędową w ekosystemie są same żywe organizmy (przekazywanie energii i materii), zjadanie jednych organizmów przez drugie.

W krajobrazie tę siłę napędową wynikającą z ruchu grawitacyjnego wody, która krąży w biosystemie.

Zlewnia - główna rzeka i jej dopływy.

Granicami krajobrazu są zlewy wody, a siłą obieg wody.

Najskuteczniejsza ochrona przyrody to ochrona całego systemu zlewni wód (rzek) całego krajobrazu. Skuteczną ochroną przyrody jest zrozumienie sił drzemiących w przyrodzie, krajobrazie.

Krajobrazy:

• naturalne

• wiejskie

• rolne

• miejskie

krajobraz poprawnie skonstruowany jest bardzo zróżnicowany (zarówno stawki, lasy i inne).

Rola zbiorników wodnych:

• żyją w nich organizmy

• zbiorniki retencyjne utrzymujące wodę w przyrodzie, regulują mikroklimat

• naturalna oczyszczalnia ścieków, w dnie - osady denne, są różne żyjątka, które oczyszczają zanieczyszczenia

• zadrzewienia - kępy drzew między polami, łąkami

• miejsce życia wielu organizmów z pogranicza pól i lasu, przebywają tam również szkodniki rolne

Rola wiatru.

Promieniowanie.

Efekt styku e ekosystemie

Ekoton - miejsce styku dwóch ekosystemów.

10

Ostatnie stulecia

tym nie zajmuje się ekologia

II rzędu

I rzędu

roślinorzerne

---