Wskaźniki wspomagania finansowego - informują o zdolności przedsiębiorstwa do wywiązywania się z całkowitego zadłużenia, tzn. zarówno ze zobowiązań krótkoterminowych, jak i długoterminowych. Wskaźniki te mają za zadanie pokazywać jakie jest zabezpieczenie wierzytelności w przypadku niezdolności przedsiębiorstwa do spłaty zadłużenia z bieżących przychodów, a także określać zdolność przedsiębiorstwa do obsługi długu.
Wśród wskaźników wspomagania finansowego wyróżniamy:
1) wskaźnik ogólnego zadłużenia
wskaźnik ogólnego zadłużenia = zobowiązania ogółem [ kapitał obcy] / aktywa ogółem
Wskaźnik ten pokazuje, jaki jest udział kapitałów obcych w finansowaniu majątku przedsiębiorstwa. Im niższy jest jego poziom, tym mniejsze ryzyko finansowe wierzycieli. Należy jednak pamiętać, że sprowadzanie tego wskaźnika do zera świadczy zazwyczaj o prowadzeniu nieracjonalnej polityki rozwojowej i nie korzystaniu z pozytywnych efektów dźwigni finansowej.
2) wskaźnik pokrycia majątku kapitałem własnym
wskaźnik pokrycia majątku kapitałem własnym = kapitał własny / aktywa ogółem
Wskaźnik ten jest dopełnieniem poprzedniego wskaźnika do jedności. Kapitał własny ma dla przedsiębiorstwa istotne znaczenie; jeśli przedsiębiorstwo go nie posiada, to nie ma w zasadzie możliwości pozyskiwania kapitału obcego. Wraz ze wzrostem wskaźnika rośnie zdolność kredytowa przedsiębiorstwa oraz jego niezależność finansowa pozwalająca podejmować samodzielne decyzje gospodarcze obciążone wysokim ryzykiem.
3) wskaźnik zadłużenia długoterminowego
wskaźnik zadłużenia długoterminowego = zobowiązania ogółem / kapitał własny
Wskaźnik ten wyraża relację zadłużenia długoterminowego do kapitału własnego. Zadłużenie długoterminowe jest zazwyczaj korzystniejsze dla sytuacji finansowej przedsiębiorstwa od zobowiązań bieżących ze względu na dłuższe terminy spłaty. Nie oznacza to jednak, że poziom tego wskaźnika nie ma znaczenia dla płynności przedsiębiorstwa i bezpieczeństwa wierzycieli. Wskaźnik wyższy od 1 oznacza, że zadłużenie długoterminowe przewyższa kapitał własny, co może powodować permanentne zagrożenie płynności oraz utrudniać dostęp do nowych kredytów. Bank Światowy przyjmuje, że wskaźnik ten nie powinien przekraczać 0,5. Z kolei banki komercyjne mogą być gotowe zaakceptować wyższe wartości wskaźnika, na przykład pod warunkiem uzyskania dodatkowych gwarancji (poręczenia, gwarancji innego banku).
4) wskaźnik pokrycia odsetek zyskiem
wskaźnik pokrycia odsetek zyskiem = (zysk brutto + odsetki) / odsetki
Wskaźnik ten określa wielokrotność efektów finansowych w relacji do płaconych odsetek. Odsetki od kredytów stanowią element kosztów i nie podlegają opodatkowaniu podatkiem dochodowym, stąd też w konstrukcji tego wskaźnika relacjonuje się je do sumy zysku brutto i odsetek. Im wyższy jest jego poziom, tym przedsiębiorstwo mniej odczuwa uciążliwość płacenia odsetek. Wraz ze spadkiem wskaźnika rośnie ryzyko kredytodawców. Teoretycznie dolny poziom wskaźnika nie powinien być mniejszy od 1, a w praktyce uważa się, że ryzyko jest już bardzo duże, gdy jego wartość spada poniżej 2. Przy czym wielu kredytodawców uznaje ryzyko przy udzielaniu kredytów za dopuszczalne, jeżeli wysokość wskaźnika wynosi co najmniej 4-5.
5) wskaźnik pokrycia długu
wskaźnik pokrycia długu = zysk netto / (raty kapitałowe + odsetki)
Powyższy wskaźnik jest najczęściej stosowanym wskaźnikiem w ocenie wiarygodności kredytowej. Jego minimalny poziom powinien być większy od 1; przyjmuje się zazwyczaj 1,2-1,3. Bank Światowy określa optymalną wielkość tego wskaźnika na poziomie 2,5. Oznacza to, że jeżeli nawet wynik finansowy przedsiębiorstwa spadnie o połowę, to i tak będzie ono w stanie spłacać zadłużenie w granicach minimalnego wskaźnika.
Niski poziom wskaźnika może świadczyć o niskiej efektywności gospodarowania lub też o nadmiernej skłonności przedsiębiorstwa do zadłużania się.
Wadą tak zbudowanego wskaźnika jest oparcie go wyłącznie o zysk netto z pominięciem amortyzacji, która może być również źródłem spłaty kredytów. Jednocześnie abstrahuje się również od środków pieniężnych zgromadzonych w okresach wcześniejszych. Stąd też jednorazowy jego poziom, niższy od granicznego, nie musi oznaczać zagrożenia spłaty rat kapitałowych łącznie z odsetkami, jeśli równocześnie przedsiębiorstwo zachowuje płynność finansową.
Ponadto należy podkreślić, że nawet wysoki wskaźnik nie gwarantuje nie zakłóconego regulowania zobowiązań kredytowych. Zysk przyjęty do jego wyliczenia może być bowiem w znacznym stopniu zyskiem „na papierze”, jeśli przedsiębiorstwo ma trudności z windykacją swoich należności.
Wskaźniki płynności - dostarczają informacji o zdolności przedsiębiorstwa do wywiązywania się z bieżących (krótkoterminowych) zobowiązań, tzn. zobowiązań płatnych w ciągu 1 roku. Regulowanie zobowiązań bieżących zależy od stanu środków pieniężnych oraz możliwości zamiany innych składników majątku obrotowego na gotówkę w krótkim okresie.
Jednym z warunków egzystencji przedsiębiorstwa jest zachowanie płynności finansowej, której przejawem jest terminowe regulowanie zobowiązań. Terminowość oznacza tutaj, że płatność nastąpi w najpóźniejszym, możliwym do zaakceptowania przez wierzycieli, terminie.
Brak płynności finansowej rodzi zazwyczaj dla przedsiębiorstwa wiele niekorzystnych skutków, np.: dostawcy mogą żądać zapłaty wyłącznie gotówką; trudniejsze staje się uzyskanie kredytu, rośnie też zazwyczaj jego cena (oprocentowanie), a w konsekwencji koszty funkcjonowania przedsiębiorstwa; kredytodawcy mogą wywierać wpływ na decyzje przedsiębiorstw, co oznacza ograniczenie jego suwerenności gospodarczej.
Do oceny płynności finansowej wykorzystuje się następujące trzy wskaźniki pokazujące relację środków obrotowych o różnym stopniu płynności do zobowiązań bieżących:
1) wskaźnik płynności gotówkowej (super quick ratio)
wskaźnik płynności gotówkowej = środki pieniężne / zobowiązania bieżące
Wskaźnik ten informuje o tym, jaka część zobowiązań bieżących może być uregulowana bez zwłoki, gdyby stały się one w danym momencie wymagalne. Z doświadczenia gospodarki wynika, że środki pieniężne powinny stanowić co najmniej 16 - 20% zobowiązań bieżących, żeby przedsiębiorstwo było zdolne do ich sprawnego regulowania. Wyższy poziom tego wskaźnika oznacza większe bezpieczeństwo wierzycieli. Jednak z punktu widzenia przedsiębiorstwa utrzymywanie nadmiernych stanów środków pieniężnych jest nieracjonalne, ponieważ korzystne ich zainwestowanie może być źródłem przyszłych przychodów i zysków przedsiębiorstwa.
2) wskaźnik szybki płynności (quick ratio)
wskaźnik szybki płynności = (środki pieniężne + należności) / zobowiązania bieżące
lub
((aktywa bieżące - (zapasy + rozliczenia międzyokresowe)) / zobowiązania bieżące
Wskaźnik ten pokazuje stopień pokrycia zobowiązań krótkoterminowych aktywami płynnymi. Generalnie wskaźnik szybki nie mniejszy od 1 jest uważany za satysfakcjonujący. Pożądana jego wielkość mieści się w przedziale 1 - 1,2, co oznacza, że przedsiębiorstwo może bez trudu spłacać swoje zobowiązania. Niski poziom tego wskaźnika świadczy zazwyczaj o napiętej sytuacji płatniczej.
Przy wykorzystywaniu tego wskaźnika w ocenie płynności finansowej należy uwzględniać strukturę należności z punktu widzenia ich ściągalności. Znaczna część należności może być trudna do ściągnięcia, a nawet nieściągalna zwłaszcza, gdy dłużnikami są przedsiębiorstwa niesolidne, mające trudności finansowe czy wręcz bankrutujące. Ponadto terminy wpływu należności mogą być dłuższe niż terminy spływu zobowiązań. Wtedy mimo formalnie wysokiego poziomu szybkiego wskaźnika płynności przedsiębiorstwo może mieć kłopoty z regulowaniem zobowiązań.
3) wskaźnik bieżącej płynności (current ratio)
wskaźnik bieżący = aktywa bieżące / zobowiązania bieżące
Wskaźnik ten pokazuje stopień pokrycia krótkoterminowych zobowiązań majątkiem obrotowym przedsiębiorstwa. Przyjmuje się, że wskaźnik ten powinien zawierać się w przedziale 1,2 - 2, chociaż niektórzy oceniają poziom wskaźnika niższy od 1,5 jako zapowiedź mogących się pojawić trudności płatniczych. Z kolei wskaźnik przewyższający znacznie górny poziom przyjmowanego przedziału, tj. 2, może oznaczać, że przedsiębiorstwo utrzymuje nadmierne środki obrotowe, co z punktu widzenia racjonalności gospodarowania jest niepożądane, odbija się niekorzystnie na kosztach i rentowności. Bezproduktywnie zamrożone środki mogłyby być źródłem dodatkowych przychodów, choćby w postaci odsetek od krótkoterminowych depozytów bankowych.
Niższy od 1 poziom bieżącego wskaźnika płynności jest równoznaczny z tym, że kapitał obrotowy netto obliczany jako różnica między majątkiem obrotowym a zobowiązaniami bieżącymi, ma wartość ujemną. A zatem zobowiązania krótkoterminowe finansują nie tylko aktywa bieżące, lecz również część majątku trwałego, co jest sprzeczne z zasadami finansowania majątku. Zgodnie z nimi majątek trwały powinien być sfinansowany z kapitałów długoterminowych.
Przy wykorzystaniu tego wskaźnika w ocenie płynności finansowej przedsiębiorstwa należy uwzględniać - podobnie jak przy szybkim wskaźniku płynności - strukturę należności z punktu widzenia ich ściągalności. Ponadto konieczna jest analiza jakości posiadanych zapasów od strony ich zbywalności. Istotne jest rozeznanie, czy zapasy wyrobów gotowych znajdą zbyt na rynku, czy posiadane zapasy materiałowe są przydatne w produkcji, a jeżeli nie, czy są one łatwo zbywalne.
Wskaźniki rentowności dostarczają informacji o zyskowności przedsiębiorstwa. Do podstawowych wskaźników rentowności zalicza się:
wskaźnik rentowności sprzedaży (return on sales - ROS), zwany również rentownością netto - informuje o wartości zysku netto (po opodatkowaniu), przypadającego na każdą złotówkę sprzedanych produktów, wyrobów i usług. Im jest on wyższy, tym wyższa jest efektywność dochodów, co oznacza, że dla osiągnięcia określonej kwoty zysku przedsiębiorstwo musi zrealizować niższą sprzedaż niż wówczas, gdy rentowność sprzedaży byłaby niższa.
Wskaźnik wyznaczany jest następującym wzorem:
ROS = zysk netto/sprzedaż netto
x 100%
Do oceny rentowności sprzedaży wykorzystywany jest też wskaźnik rentowności sprzedaży brutto:
wskaźnik rentowności sprzedaży brutto = zysk brutto/sprzedaż netto
x 100%
Duża wartość poznawcza tych dwóch wskaźników wynika z ich powszechności. W rozmaitych opracowaniach, w tym także i statystycznych, wymienia się właśnie rentowność netto oraz stopę zysku przed opodatkowaniem jako podstawowe wielkości, charakteryzujące firmę czy branżę. Stąd też wskaźnikami tymi najlepiej jest się posługiwać w celu dokonania porównań rentowności badanego przedsiębiorstwa ze średnią dla danej branży.
- wskaźnik rentowności aktywów (return on total assets - ROA) - służy do oceny rentowności majątku. Wskaźnik ten informuje o zdolności przedsiębiorstwa (a konkretniej - jego aktywów) do generowania zysku. Pokazuje, jak efektywnie firma zarządza swoim majątkiem. Im wyższy poziom rentowności aktywów, tym lepsza sytuacja finansowa przedsiębiorstwa. Wielkością ROA zainteresowani są szczególnie kredytodawcy firmy, gdyż stanowi on cenne źródło informacji o zdolności majątku do przynoszenia dochodów, będących źródłem rat i odsetek od zaciągniętych kredytów. Banki oczekują, aby wskaźnik ten osiągał poziom 2-6 proc., przy czym w małych firmach powinien on być wyższy niż w dużych. Niski poziom wskaźnika na tle przedsiębiorstw z tej samej branży oznacza zazwyczaj niewykorzystanie pełnych mocy wytwórczych firmy.
ROA = zysk netto / aktywa
x 100%
- wskaźnik rentowności kapitałów własnych (return on equity - ROE) - jest stosunkiem zysku netto do kapitału własnego przedsiębiorstwa. Wskaźnik ten pokazuje, jaki zysk generuje zaangażowany kapitał własny. W spółkach prawa handlowego wysokość tego wskaźnika informuje udziałowców o tym, jakie zyski mogą osiągnąć dzięki lokowaniu kapitałów w tej spółce w porównaniu z rentownością lokat kapitałowych w innych spółkach lub w porównaniu z odsetkami, jakie uzyskaliby lokując swój kapitał w banku. Wzrastający poziom tego wskaźnika świadczy o wyższej efektywności zaangażowanego kapitału. Jest to sygnał dla udziałowców, że przedsiębiorstwo właściwie wykorzystuje posiadane zasoby. Dlatego właśnie w przypadku nowej emisji udziałów (akcji) należy zwrócić szczególną uwagę na poziom tego wskaźnika oraz jego zmiany w czasie. Trzeba jednak pamiętać, że wielkość tego wskaźnika będzie podlegała znacznym zaburzeniom, szczególnie tuż po przeprowadzeniu nowej emisji akcji (wówczas w mianowniku będzie już zawarta wielkość „świeżego” kapitału, który nie został jeszcze wykorzystany w działalności przedsiębiorstwa).
ROE = zysk netto / kapitał własny
x 100%
W odniesieniu do spółek akcyjnych, których akcje są przedmiotem obrotu giełdowego, oprócz omówionych wyżej wskaźników rentowności stosuje się wskaźniki przedstawiające wynik finansowy w relacji do jednostkowych udziałów kapitałowych. Należą do nich:
- wskaźnik zysku na akcję (earning per share - EPS) - informuje, ile zysku przypada na jedną akcję. Wskaźnik ten jest najczęściej wykorzystywany przez inwestorów - jego rosnąca wartość wskazuje na możliwość wypłaty potencjalnie wyższej dywidendy. Ponadto oznacza też wyższą cenę rynkową akcji.
EPS = zysk netto / liczba akcji
- wskaźnik ceny rynkowej akcji do zysku na jedną akcję (price-earning ratio - P/E) - informuje, ile razy wartość rynkowa firmy przewyższa wartość zysku wypracowanego w ciągu roku. Odzwierciedla stosunek inwestorów do firmy. Wzrost tego wskaźnika informuje o tym, że inwestorzy decydują się płacić za akcje danej firmy więcej niż poprzednio. Wynika to zwykle z faktu, że firma wykazuje sporą zyskowność, rozwija się. Niski wskaźnik P/E sugeruje, że inwestycja w dane akcje jest atrakcyjna ze względu na fakt osiągania sporych zysków przez spółkę, przy relatywnie niskiej wycenie rynkowej. Zbyt niski poziom P/E oznacza, że akcje spółki są niedowartościowane, co stwarza możliwość taniego nabycia firmy. Z kolei wysoki poziom P/E w porównaniu z firmami z branży może oznaczać, że akcje firmy oceniane są zbyt wysoko i należy się ich pozbyć, bo ich kurs spadnie. Analiza trendu tego wskaźnika pozwala na ocenę efektywności lokowania kapitału w akcjach danej spółki, przy uwzględnieniu alternatywnych inwestycji w akcje innych firm.
P/E = cena rynkowa jednej akcji / zysk na jedną akcję
- wskaźnik stopy wypłat dywidendy (dividend payout) - pokazuje, jaki jest udział wypłaconych dywidend w osiągniętym przez spółkę zysku. Wysoki wskaźnik stopy wypłat dywidendy świadczy o tym, że spółka znaczną część zysku przeznacza na wypłaty dla akcjonariuszy. Odwrotnie, niski wskaźnik jest rezultatem przeznaczenia dużej części zysku na cele rozwojowe, co umożliwia umocnienie pozycji spółki na rynku w przyszłości i zapewnia wzrost rynkowej ceny akcji.
stopa wypłat dywidendy = dywidenda na jedną akcję / zysk netto na jedną akcję