Przedsiębiorstwo
W modelu ekonomicznym można wyobrazić sobie jako swego rodzaju
urządzenie przetwarzające nakłady w wyniki i wytwarzające dochód (zysk).
Podstawowymi zmiennymi, które je wyróżniają, będą: czynniki produkcji,
kapitał, przychód, koszt, w sensie ekonomicznym, zysk oraz efektywność.
Model finansowy jako system zasobów (aktywów) mających zawsze określoną
wartość finansową
Model produkcyjny (technologiczny) opisuje przedsiębiorstwo jako okład
techniczny i materię nakładu w dany produkt. Modelem tym posługują się
projektanci wyrobu, inżynierowie i organizatory produkcji. Podstawowe
zmienne określające to: surowce, półfabrykaty, normy techniczne i produkcyjne,
wydajność, materiałochłonność, pracochłonność, energochłonność, techniczne
zdolności produkcji, wąskie gardła itp.
Model organizacyjny. Jest on użyteczny tam, gdzie mamy do czynienia z dużym
przedsiębiorstwem.
Model prawny jako szczególnym podmiotem praw i obowiązków. W polskim
systemie prawnym podstawowymi zmiennymi będą: przedsiębiorca, firma,
kapitał zapasowy, konkretne formy prawne przedsiębiorstw - takie, jak
spółdzielnia, przedsiębiorstwo państwowe, jednoosobowa spółka Skarbu
Państwa itp.
W modelu socjalistycznym (behawioralnym) przedsiębiorstwo jest analizowane
jako system społeczny. Głównymi zmiennymi w tym modelu są: władza i
przywództwo, autorytet, motywacja, bodźce, system kar i nagród, lojalność, styl
zarządzania, partycypacja w podejmowaniu decyzji itp.
Model etyczny (etyczno-kulturowy) analizuje zachowania ludzi w
przedsiębiorstwie, a zwłaszcza zarządzających i właścicieli, ze względu
na panujące w danym społeczeństwie normy moralne. Podstawowymi
pojęciami są: misja firmy, wzorce kariery, zwyczaje handlowe i dobre obyczaje.
Prowadzenie działalności gospodarczej wymaga dysponowania odpowiednim
majątkiem (kapitałem)
Definicja prawna przedsiębiorstwa.
Zgodnie z art. 55 kodeksu cywilnego [DzU 2003 nr 49] przedsiębiorstwo
jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych,
przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej.
Obejmuje ono w szczególności:
1) oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo Kub jego wyodrębnione części
(nazwa przedsiębiorstwa);
2) własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów,
towarów i wyrobów oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości
wynikające z innych stosunków prawnych;
3) prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości
wynikających z innych stosunków prawnych;
4) wierzytelności, prawa z papierów wartościowych o środki pieniężne;
5)koncesje, licencje i zezwolenia;
6)patenty i inne prawa własności przemysłowej;
7) majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne;
8)tajemnice przedsiębiorstwa;
9) księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.
Ustawa z 19 listopada 1999 roku Prawo działalności gospodarczej (DzU 1999 nr
101, poz.1178) z późniejszymi (licznymi)zmianami , a następnie ustawa z 2 lipca
2004 roku O swobodzie działalności gospodarczej (DzU 2004 nr 173) :
Przedsiębiorcą może być natomiast zarówno osoba fizyczna, jak i prawna oraz
jednostka organizacyjna nie będąca osobą prawną, której odrębna ustawa
przyznaje zdolność gospodarczą. Za przedsiębiorców uznaje się także wspólników
spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej.
Działalność gospodarcza to, zarobkowa działalność wytwórcza, handlowa,
budowlana, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznanie i eksploatacja zasobów
naturalnych, a także działalność zawodowa wykonywana w sposób zorganizowany
i ciągły.
Aby być przedsiębiorcą w świetle obowiązujących przepisów trzeba więc
spełniać dwa warunki:
1) Być osobą fizyczną, prawną, spółką prawa handlowego nie mającą
osobowości prawnej lub wspólnikiem spółki cywilnej;
2) Prowadzić działalność gospodarczą zarówno i we własnym imieniu.
Wynika stąd, że przedsiębiorcą jest osoba, która organizuje i prowadzi
przedsiębiorstwo we własnym imieniu i na własne ryzyko. Może nią być zarówno
osoba prawna, jak i fizyczna. Wreszcie działalność gospodarcza polega na
zorganizowanym dążeniu do osiągnięcia określonego celu gospodarczego w
ramach istniejącego porządku prawnego.
Przedsiębiorstwo w trzech uzupełniających się znaczeniach:
- podmiotowym, zarobkowym, działalność gospodarczą, główny cel nie ma jednak
charakteru zarobkowego, lecz społeczny (np. zapewnienie miejsc pracy, zarobków
i rehabilitacji osobom niepełnosprawnym)
-przedmiotowym
-funkcjonalnym.
Przedsiębiorcy i ich klasyfikacja
Rodzaj/kryteria
Mikro
przedsiębiorca
Mały
przedsiębiorca
Średni
przedsiębiorca
Duży
przedsiębiorca
Średnioroczne
zatrudnienie osób
Do 9
10-50
51-250
Powyżej 250
Przychody netto
ze sprzedaży (w
mln Euro)
Do 2
Do 10
Do 150
Powyżej 50
Suma aktywów
netto na koniec
roku (w mln Euro)
Do 2
Do 10
Do 43
Powyżej 43
Przedsiębiorcy i ich oznaczenia.
Przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna,
Przedsiębiorca działa pod firmą.
Firmę ujawnia się we własnym rejestrze, chyba że przepisy odrębne stanowią
inaczej. Firma przedsiębiorcy powinna się odróżniać dostateczne od firm innych
przedsiębiorców prowadzających działalność na tym samym rynku. Firma
nie może wprowadzić w błąd, w szczególności co do osoby przedsiębiorcy,
przedmiotu działalności przedsiębiorcy, miejsca działalności, źródeł zaopatrzenia.
Firma osoby fizycznej jest jej imię i nazwisko. Nie wyklucza to włączenia do
firmy pseudonimu lub określeń dowolnie obranych.
Firmą osoby prawnej jest jej nazwa. Firma zawiera określenie formy prawnej
osoby prawnej, które może być podane w skrócie, a ponadto może wskazywać na
przedmiot działalności, siedzibę tej osoby oraz inne określenia dowolnie obrane.
Firma osoby prawnej może zawierać nazwisko lub pseudonim osoby fizycznej,
jeżeli służy to ukazaniu związków tej osoby powstaniem lub działalnością
przedsiębiorcy. Umieszczenie w firmie nazwiska albo pseudonimu osoby fizycznej
wymaga pisemnej zgody, a w razie jej śmierci - zgody jej małżonka i dzieci.
Istota i cele przedsiębiorstwa
Teoretyczne w każdym przedsiębiorstwie daje się wyróżnić trzy podstawowe
grupy społeczne:
-właścicieli
-menedżerowie (zarządcy)
-pracownicy
W praktyce role odgrywane przez poszczególne grupy w różnych typach
własności przedsiębiorstw się na siebie nakładają. Na przedsiębiorstwo oddziałują
ponadto podmioty gospodarcze (konkurenci i parterzy).
Przedsiębiorstwo prywatne bez najemnej siły roboczej (family business).
Nie istnieje podział na właścicieli, menedżerów i pracowników. Praktyczny
podział funkcji na zarządcze (menedżerskie) i wykonawcze (pracownicze).
Przedsiębiorstwo prywatne jednoosobowe (proprietorship).
W tym typie wyodrębnienie co najmniej dwóch czynników - kapitału i pracy.
Na wielkie rozmiary firmy, nie pojawia się najemna kadra menedżerska.
Przedsiębiorstwo prywatne jako własność na częściach ułamkowych
(partnership).
-niewielką (do 10) liczbę właścicieli
- w miarę przejrzystą strukturę udziałów (rzadko akcji), co pozwala
precyzyjnie określić zakres uprawień decyzyjnych umocowanych na prawie
własności
-(prawie zawsze) wyłączny udział we własności najemna kadra
menedżerska
-pojawia się konflikt płacowy
-pojawia się ścisłe uzasadnienie płac menedżerów
-wynagrodzeń
-udziałów w zyskach i we wzroście wartości przedsiębiorstwa jako
pochodnych udziałów (akcji)
D. Przedsiębiorstwo prywatne jako własność na częściach ułamkowych
(Corporation). Korporacja to spółka akcyjna która jest zwykle przedsiębiorstwem
dysponującym dużym kapitałem, dużą skalę działalności gospodarczej trzy grupy
podmiotów (właścicieli, menedżerów i pracowników)
Właścicieli (akcjonariuszy) możemy podzielić na dwie grupy:
-inwestorów aktywnych
-inwestorów pasywnych
E. Spółka pracownicza (employee Stock ownership plan - ESOP)
F. Przedsiębiorstwo państwowe i komunalne.
Spółki
Spółka jawna - sp.j. - Każdy wspólnik odpowiada za zobowiązania spółki bez
ograniczeń całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami
oraz ze spółką (subsydiarność). Każdy wspólnik ma prawo reprezentować
spółkę (reguluje umowa). Każdy wspólnik może bez uprzedniej uchwały
wspólników prowadzić sprawy nie przekraczające zakresu zwykłych
czynności spółki.
Prowadzenie spraw spółki powierza się jednemu lub kilku wspólnikom -
Zarządowi
Wspólnik ma prawo żądać corocznie wypłacenia odsetek w wysokości 5% od
swojego udziału kapitałowego, nawet gdy spółka poniosła stratę.
* Łatwość założenia i proste procedury prowadzenia
* Posiadanie firmy
* Prostota złączenia pomysłów i zasobów kilku osób, zaangażowanie
wszystkich wspólników w sprawy spółki
*Możliwość korzystania z prostszych, zryczałtowanych form
opodatkowania
* Możliwość prowadzenia przedsiębiorstwa w wymiarze większym niż
przewidziany dla spółki cywilnej
Pełna, solidarna choć subsydiarna odpowiedzialność wspólników za
zobowiązania spółki
Koszty podatku od umowy spółki, wpisu do rejestru przedsiębiorstw
i jego ogłoszenia
Wymóg prowadzenia pełniej księgowości
Trudność prowadzenia niektórych typów przedsiębiorstw, niekiedy
niekorzystne opodatkowanie osób fizycznych
Spółka partnerska - sp.p. - Partner nie ponosi odpowiedzialności za
zobowiązania powstałe w związku z wykonywaniem przez pozostałych.
Partnerów wolnego zawodu w spółce, jak również za zobowiązania spółki będące
następstwem działań lub zaniechań osób zatrudnionych przez spółkę na podstawie
umowy o pracę lub innego stosunku prawnego, które podlegały kierownictwu
innego partnera przy świadczeniu usług związanych z przedmiotem działalności
spółki.
Każdy partner ma prawo reprezentować spółkę samodzielnie, chyba, że umowa
stanowi inaczej. Umowa spółki może przewidywać, że prowadzenie spraw i
prezentowanie spółki powierza się zarządowi.
· Możliwość ograniczenia odpowiedzialności każdego wspólnika
jedynie do jego własnych działań
Posiadanie firmy. Nazwa spółki partnerskiej w myśl prawa to firma,
która podlega silnej ochronie.
Możliwość złączenia pomysłów i kapitału wielu osób
Możliwość korzystania
opodatkowania
z
prostszych,
zryczałtowanych
Ograniczone grono beneficjentów tej formy prawnej
Wymóg prowadzenia pełnej księgowości
Spółka partnerska wymaga prowadzenia księgowości w pełnym
zakresie.
Wymóg prowadzenia pełnej księgowości. Spółka partnerska
wymaga prowadzenia księgowości w pełnym zakresie.
Spółka komandytowa - sp.k. Jest spółką osobową mająca na celu
prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firma, w której wobec wierzycieli
za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczeń
(komplementariusz), a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika
(komandytariusza) jest ograniczona.
Komandytariusz odpowiada za zobowiązania spółki wobec wierzycieli tylko do
wysokości sumy komandytowej.
Spółkę reprezentują komplementariusze których z mocy umowy spółki albo
prawomocnego orzeczenia sądu nie pozbawiono prawa reprezentowania
spółki. Komandytariusz może reprezentować spółkę jedynie jako pełnomocnik.
Komandytariusz nie ma prawa ani obowiązku prowadzenia spraw spółki. Chyba,
że umowa stanowi inaczej.
Możliwość złączenia pomysłów i zaangażowania niektórych osób oraz
kapitału innych
Możliwość korzystania z prostszych, zryczałtowanych form
opodatkowania
Możliwość prowadzenia przedsiębiorstwa w większym
wymiarze
Pełna, solidarna choć subsydiarna odpowiedzialność
niektórych wspólników za zobowiązania spółki
Koszty aktu notarialnego, wpisu do rejestru handlowego i
jego ogłoszenia
Wymóg prowadzenia pełnej księgowośc
Trudność prowadzenia niektórych typów przedsiębiorstw,
niekiedy niekorzystne opodatkowanie osób fizycznych
Odmienność praw i obowiązków komplementariuszy oraz
komandytariuszy i jej konsekwencje
Spółka komandytowo-akcyjna - S.K.A.
Jest spółką osobową, mającą na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną
firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden
wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a co najmniej jeden
wspólnik jest akcjonariuszem.
Akcjonariusz nie odpowiada za zobowiązania spółki. Spółkę reprezentują
komplementariusze. Każdy komplementariusz ma prawo i obowiązek prowadzenia
spraw spółki.
Zalety:
• Możliwość emitowania akcji i pozyskania tą drogą kapitału
• Możliwość ograniczenia odpowiedzialności niektórych wspólników
• Możliwość prowadzenia przedsiębiorstwa w większym wymiarze.
Skala działalności spółki komandytowo - akcyjnej nie jest
ograniczona "ilościowo".
Wady:
• Wysoki kapitał zakładowy
• Koszty aktu notarialnego, wpisu do rejestru handlowego i jego
ogłoszenia
• Wysoki kapitał zakładowy
Spółka cywilna:
Spółka osobowa tworzona na podstawie prawa cywilnego. Nie jest ona
przedsiębiorcą tylko wspólnicy są przedsiębiorcami. Zakładana jest przez nich
aby osiągnąć jakiś cel gospodarczy opisany w umowie. Każdy ze wspólników
posiada odrębny wpis do ewidencji działalności, natomiast spółka ma swój numer
regon oraz nip. Nie posiada ona osobowości prawnej. Odrębnie wspólnicy są
właścicielami całego majątku spółki.
Odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki:
osobista, solidarna odpowiedzialność wszystkich wspólników, nie ma charakteru
subsydiarnego
wspólnik, który przystąpił do już istniejącej spółki, nie odpowiada za zobowiązania
zaciągnięte przez wspólników w okresie kiedy nie był jeszcze wspólnikiem.
Wspólnik może jednak przystąpić do długu na podstawie umowy zawartej z
pozostałymi wspólnikami
Łatwość założenia i proste procedury prowadzenia
Prostota złączenia pomysłów i zasobów kilku osób
Zaangażowanie wszystkich wspólników w sprawy spółki
Niskie koszty rozpoczęcia i prowadzenia działalności, proste zasady
księgowości, możliwość korzystania z prostszych, zryczałtowanych
form opodatkowania
Nie tylko pełna, ale przede wszystkim solidarna odpowiedzialność
wspólników za zobowiązania spółki
Zaangażowanie wszystkich wspólników w sprawy spółki
Trudność, czy wręcz niemożność działania w większym rozmiarze,
prowadzenia niektórych typów przedsiębiorstw, niekiedy niekorzystne
opodatkowanie osób fizycznych
Od tych ograniczeń indywidualnej działalności nie są wolne także spółki
cywilne.
Spółka akcyjna:
Spółka akcyjna należy do grupy handlowej z charakterem kapitałowym. Cechą
istotną spółki akcyjnej stanowi jej charakter osoby prawnej. Ze względu więc na
cały obrót prawny jest ona, jako samodzielny podmiot uprawnień i obowiązków.
Uczestnicy jej, zwani akcjonariuszami, nie mają zatem w majątku spółki swego
własnego udziału, nie mogą też majątkiem tym rozporządzać, a tylko mają prawo
głosowania w Walnym Zgromadzeniu i w ten jedynie sposób mogą oddziaływać na
kształtowanie się woli spółki.
Możliwość emitowania akcji i pozyskania tą drogą kapitału
Możliwość ograniczenia odpowiedzialności niektórych wspólników
Posiadanie firmy
Możliwość złączenia pomysłów i zaangażowania niektórych osób oraz
kapitału innych
Możliwość korzystania z prostszych, zryczałtowanych form
opodatkowania
Pełna, solidarna choć subsydiarna odpowiedzialność niektórych
wspólników za zobowiązania spółki
Podobnie jak wspólnicy spółek cywilnych, tak i komplementariusze
odpowiadają w pełni swoim majątkiem za zobowiązania ich
przedsiębiorstwa. Tak samo zresztą jest to odpowiedzialność solidarna,
ale subsydiarna - ściąga się z wspólnika to czego nie można zaspokoić z
majątku spółki.
Wysoki kapitał zakładowy
Koszty aktu notarialnego, wpisu do rejestru handlowego i jego
ogłoszenia
Wymóg prowadzenia pełniej księgowości
Trudność prowadzenia niektórych typów przedsiębiorstw, niekiedy
niekorzystne opodatkowanie osób fizycznych.
Literatura:
Bratnicki M., Kraśnicka T., Przedsiębiorczość jako siła motoryczna małej firmy, [w:]
Zarządzenie małą firmą, red. H. Bieniok, AE, Katowice 1995.
Coase R.H., The nature of the firm, „ekonomica - New series” 1937, November.
Gruszecki T., „Współczesne teorie przedsiębiorstwa, PWN, Warszawa 2002.