Istota Państwa
PAŃSTWO - jest to najwyższa polityczna, terytorialna, przymusowa organizacja społeczeństwa, posiadająca swoisty aparat władzy i suwerenność, posługująca się prawem
w celu realizacji swoich zadań obejmującą całe społeczeństwo.
Państwo wspólnotą dobra ogółu.
Arystoteles wychodzi z założenia, że ”każde państwo jest pewną wspólnotą, a każda wspólnota powstaje dla osiągnięcia jakiegoś dobra (wszyscy bowiem w każdym działaniu powodują się tym, co im się dobrem wydaje), to jasną jest rzeczą, że wprawdzie wszystkie (wspólnoty) dążą do pewnego dobra, lecz przede wszystkim czyni to najprzedniejsza ze wszystkich, która ma najważniejsze z wszystkich zadania i wszystkie inne obejmuje. Jest nią tzw. Państwo i wspólnota państwowa…”.
Arystoteles podkreśla, że wspólnota państwowa jest najwyższą wspólnotą ludzką i jest zarazem wspólnotą wszechobejmującą w społeczeństwie. Arystoteles wskazuje, także, że wspólnota państwowa dąży do pewnego dobra. Dobro to jest najważniejsze ze wszystkich zadań państwa.
Arystoteles wskazuje na rolę państwa w działaniach wspólnoty państwowej. Państwo „musie się troszczyć o cnotę”. Tą cnotą jest „sprawiedliwość”, sprawiedliwością zaś jest to, co jest dla ogółu pożyteczne.
Celem państwa jest zorganizowanie ludziom dobrego życia, to znaczy poczucia bezpieczeństwa, dostatku materialnego oraz warunków rozwoju duchowego.
Arystoteles odwołała się do dwóch podstawowych cech i kryteriów państwa umożliwiające klasyfikacje różnych form politycznych:
1. Kto rządzi, to znaczy jednostka, grupa czy ogół;
2. Kryterium rządów dobrych i złych.
Do ustrojów dobrych zalicza monarchię, arystokrację i politeę do zdegradowanych odpowiednio - tyranię, oligarchię i demokrację.
Monarchię przeciwstawia tyranii na zasadzie dobrych i zdegradowanych rządów jednostki. Tyrania wykształciła się degeneracji i nadużycia władzy królewskiej bądź jej przyjęcia przez demagogów, to znaczy byłych wojskowych, umiejących wpływać na lud swymi wystąpieniami, by w konsekwencji objąć nieograniczoną władzę.
Arystokrację Arystoteles przedstawia jako wybitnych obywateli, wyróżniających się nie tylko majątkiem czy urodzeniem, lecz przede wszystkim wykształceniem. W przypadku, gdy w arystokracji przewagę uzyskują najbogatsi lub zdominuje ją chęć bogacenia się, wówczas przekształca się w oligarchię. Oligarchia należy do form zdegradowanych, głównie przez nietrwałość rządów, brak rozsądku i umiaru oraz stwarzania podstaw organizowania dalszych zamachów na władzę.
W demokracji Arystoteles widzi wiele wad, ponieważ władza należąca do ludu, nie zawsze prowadzi do rezultatów służących ludowi. Ogół zazwyczaj dostrzega doraźny swój interes. Arystoteles za najbardziej właściwą uważa formę rządów politeę, gdzie przy równowadze bogatych i ludu, dominują klasy średnie, wraz z całym rozsądkiem i umiarkowaniem rządów odpowiadających postawie osobowości stanu średniego.
Państwo wspólnotą etyczną.
Georg Wilhelm Friedrich Hegel konstruuje koncepcję państwa jako wspólnoty etycznej w pracy pt. „Wykłady z filozofii dziejów” i w pracy „Zasady filozofii prawa”.
Hegel wychodzi z założenia, że „państwo jest rzeczywistością wolności, to znaczy absolutnego celu ostatecznego, że istnieje ono samo dla siebie; trzeba dalej wiedzieć, że wszelka wartość, jaką człowiek posiada, wszelką rzeczywistość duchową zawdzięcza on państwu”.
Hegel definiuje, że cel państwa polega na tym, aby to co substancjalne, obowiązywało, było obecne i utrwaliło się w rzeczywistych czynach ludzi i ich zmysłach.
Państwo organizacją zła społecznego.
Koncepcję państwa jako organizację zła społecznego reprezentują głosiciele idei anarchizmu, z których głównymi przedstawicielami są: francuski twórca myśli politycznej Pierre Joseph Proudhon i rosyjski rewolucjonista Michaił Bakunin. Podstawowa teza anarchistów sprowadza się do twierdzenia, iż źródłem wyzysku społecznego jest nie klasowy podział społeczeństwa, lecz istnienie państwa. To właśnie państwo jest wielkim winowajcą odpowiedzialnym za zło, oparte na wyzysku stosunki ekonomiczne i społeczne nie są niczym innym, jak wytworem działalności państwowej.
Podstawowym składnikiem doktryny anarchizmu są:
- zasada bezwzględnej - skrajnie pojętej - wolności jednostki i wynikających z niej indywidualizm;
- wiara w „dobroć natury ludzkiej”;
- woluntaryzm (tendencja do traktowania woli ludzkiej jako motoru wszelkich poczynań człowieka);
- idealistyczne pojmowanie historii.
Proudhon swoje poglądy wykłada w pracy „Filozofia nędzy”. Reformy należałoby przeprowadzać stopniowo, w drodze pokojowej. Bakunin swoje poglądy wyłożył w pracy „Państwa a anarchia”. Rozwiązanie w kwestii społecznej widzi w zniesieniu państwa. Jak powiada Bakunin „żadne państwo” - nawet o najbardziej demokratycznych formach, choćby to była najbardziej czerwona republika polityczna, republika ludowa, a właściwie pseudoludowa, gdyż tylko taka forma jest możliwa pod fałszywym szyldem przedstawicielstwa ludu, nie będzie w stanie dać ludowi tego, co mu potrzebne. Formą organizacji społeczeństwa wedle Bakunina - ma stać się samorząd ludowy, przy czym autonomia prowincji będzie miała charakter wyłącznie administracyjny a nie polityczny. Samorząd ma obejmować gminy, rejony, powiaty, obwody i wreszcie państwo. Najważniejszą i podstawową jednostką społeczno-polityczną jest gmina.
Państwo korporacją terytorialną.
Koncepcję państwa jako korporacji terytorialnej głosi wybitny niemiecki uczony w dziedzinie prawa państwowego Georg Jellinek w pracy „Ogólna nauka o państwie”, w którym definicja prawnicza państwa - jak ją nazywa - zajmuje naczelne miejsce.
Twierdzi, że państwo jest zjawiskiem złożonym składającym się z wielu składników. Twierdzi, że wszystkie zjawiska społeczne mają charakter psychiczny np. religia, sztuka, nauka, prawo, a nawet gospodarka społeczna.
Jellinek powiada, iż państwo można określić, „że składają się nań stosunki woli większości ludzi. Substrat państwa stanowią ludzie wydający rozkazy oraz ludzie dający im posłuch”. Stąd wyprowadza wniosek, że obiektywnymi częściami składowymi państwa są stosunki woli, istniejące pomiędzy władcami a podwładnymi. Stosunki te pozostają w ciągłości czasowej i przestrzennej, co zapewnia jedność państwową. Najważniejszą z wielu jedności państwowej - jest jedność związkowa, złożona z woli ludzi zmierzających do zorganizowania pewnych celów.
Wspólnota polityczna zdaniem Jellinka musi mieć samodzielną władze pochodzącą od państwa. Władza ta sprawuje władztwo na określonym terytorium. Jellinek powiada „państwo jest wyposażone we władzę samorodną jedność związkową osiadłych ludzi”.
Państwo przymusową organizacją społeczeństwa.
Koncepcję państwa jako przymusowej organizacji społeczeństwa formułuje Fryderyk Engels a rozwija ją Włodzimierz Lenin. Charakterystykę państwa przeprowadza Engels w pracy „Pochodzenie rodziny, własności prywatnej i państwa”.
Karol Marks zajmował się również państwem w swoich pracach. W wywodach swych myślał o państwach dwojakiego rodzaju: o państwie politycznym, jako czystym instrumencie przymusu, oraz o państwie ekonomicznym, odpowiedzialnym za majątek państwa. Marks był też twórcą dyktatury proletariatu odnoszącej się do istoty państwa socjalistycznego, które miało powstać w drodze rewolucji socjalistycznej. Pisał, że między społeczeństwem kapitalistycznym a komunistycznym leży okres rewolucyjnego przeobrażenia jednego w drugie. Ten okres nie może być niczym innym jak rewolucyjną dyktaturą proletariatu. Dyktatura ta miała oznaczać użycie siły i przemocy w dokonaniu przemian społecznych oraz rządzeniem państwem.
Państwo globalną organizacją społeczeństwa.
Stanisław Ehrlich w pracy „Wstęp do nauki o państwie i prawie” przedstawia koncepcję państwa jako globalnej organizacji społeczeństwa. W zależności od tego, na co kładziemy akcent powiada Ehrlich posługujemy się trojakim rozumieniem państwa. Mówimy o państwie jako organizacji globalnej, gdy chcemy podkreślić, że jest to rama organizacyjna dzięki, której państwo funkcjonuje jako całość. Po drugie, mówimy o państwie utożsamiając je z aparatem państwowym. Wreszcie jeśli chcemy podkreślić szczególną rolę aparatu przymusu w ramach organizacji państwowej sprowadzamy pojęcie państwa właśnie do aparatu przymusu. Można wówczas zaproponować takie oto określenie państwa : jest to hierarchiczna i terytorialna organizacja przymusu, działająca w interesach ekonomicznych, politycznych i ideologicznych grup, warstw czy klas władających środkami produkcji, dzięki czemu może ona kierować społeczeństwem jako całością.