ROZDZIAŁ 9. PSYCHOLOGIA PROCESÓW SPOŁECZNYCH
Gustav Le Bon; Cechy masy:
Instynktowność
niezdolność do logicznego myślenia
brak oceny i krytycznego umysłu
Człowiek tylko, gdy postępuje sam, nie zaś w grupie jest w stanie rozsądnie myśleć.
9.1. SPOSTRZEGANIE SPOŁECZNE JAKO ŹRÓDŁO WRAŻEŃ DOTYCZĄCYCH INNYCH LUDZI
Rosenhan; jego współpracownicy udawali chorobę psychiczna. Po przyjęciu ich na oddział przestawali udawać objawy a mimo to lekarze uznawali ich za chorych, inni pacjenci domyślali się jednak tego, że symulują oni chorobę.
Na spostrzeganie społeczne mogą mieć wpływ omyłki.
9.1.1. Powstawanie pierwszego wrażenia
Na wyrobienie zdania na temat innych ludzi nie ma w codziennych kontaktach zbyt wiele czasu. Wyciagamy wnioski o cechach osobowości danej osoby po obserwacji jej zachowania i po dokonaniu oceny informacji werbalnych.
9.1.1.1. Pierwsze informacje, uzyskiwane na podstawie obserwacji wyglądu zewnętrznego
W przypadku kontaktu społecznego ważne jest, by jak najszybciej wyrobić sobie zdanie na temat drugiej osoby, łatwiej wtedy jest bowiem przewidzieć jej zachowanie i wiedzieć jak najlepiej na nie zareagować.
Ludzie przy pierwszym kontakcie zwracają szczególną uwagę na wygląd zewnętrzny osoby. Jest to najłatwiej zaobserwować, ale też zgodnie z powszechnym przekonaniem - dostarcza informacji o podstawowych cechach osobowości.
Informacji, docierających przy pierwszym kontakcie z daną osobą, jest tak wiele, że ludzie posługują się stereotypami. Korzystając ze swej wiedzy dopełniają informacje zaobserwowane. Dopełnienie to nie zawsze jest jednak słuszne.
9.1.1.2. Wiedza uzyskiwana na podstawie ukrytych teorii osobowości
Karen Dion; pokazała badanym studentom zdjęcia osób atrakcyjnych, przeciętnych i nieatrakcyjnych. Dobrze wyglądającym osobom przypisywano korzystniejsze cechy charakteru - posłużono się więc stereotypem piękna, zgodnie z którym osoby piękne uważa się jednocześnie za dobre.
Berry; ludzie obserwują również, w jakim stopniu twarz osoby dorosłej ma cechy twarzy małego dziecka. Jeżeli je posiada uwazana jest za dobroduszna, naiwną, miłą. Może to mieć wpływ nawet na wyrok sądowy, kiedy to osoba o rysach dziecka dostanie mniejszy wyrok.
Asch; Studenci na podstawie kilku cech tworzyli bogaty opis osobowości osoby posiadającej te cechy; gdy otrzymali dwa zestawy tych samych cech różniących się jedynie dwoma przymiotnikami chłodny - dobroduszny osobom dobrodusznym przyporządkowali więcej zalet.
Wnioski te ludzie wyciagaja na podstawie ukrytej teorii osobowości. Czerpiemy z niej wiedzę o tym, jakie wzajemne relacje występują pomiędzy poszczególnymi cechami.
STEREOTYPY opierają się na cechach fizycznych, na podstawie których uzupełniamy cechy osobowości.
UKRYTA TEORIA OSOBOWOSCI opiera się na jednej cesze osobowości, na podstawie której wyciąga się wnioski o innych cechach. Ludzie często sa nieświadomi jej istnienia i rzadko weryfikują ja w zetknieciu z rzeczywistoscią.
9.1.1.3. Efekty pierwszeństwa w spostrzeganiu ludzi.
Asch; szukał odpowiedzi na pytanie czy pierwsze wrażenie jest najważniejsze. Podał osobom badanym dwa zestawy takich samych cech ułożonych w różnej kolejności. Jeden z nich zaczynał się od słowa zazdrosny a konczyl na inteligentny, drugi zaś zaczynał od słowa inteligentny a kończył na słowie zazdrosny. Mimo ze wszystkie cechy były identyczne osoba której cechy zaczynały się od przymiotnika inteligentny postrzegana była jaki uzdolniona, majaca słabe strony, natomiast druga osoba jako człowiek z wieloma wadami.
Efekt pierwszeństwa - ma miejsce, gdy powstawaniu wrazenia dotyczącego innej osoby towarzyszy przykładanie większej wagi do informacji początkowych niż do dalszych.
Jest następstwem niejednakowego podzielenia uwagi na wszystkie otrzymywane informacje.
Dlaczego dzieci uzyskują w szkole postępy, które spełniają oczekiwania nauczycieli?
Rosenthal; badani przez niego studenci mieli przeprowadzić eksperyment na szczurach - obserwowali jak szczury uczą się przejść labirynt i dotrzeć do jedzenia. Połowie studentów powiedział, że otrzymają „madre” szczury, czyli takie, które szybko się uczą a połowie, że dostaną szczury „głupie”. W rzeczywistości dobierał je losowo. Wieksze postępy przypisywane były szczurom uznanym za mądre. Oczekiwania eksperymentatorów wywierały wpływ na rezultaty badań - efekt oczekiwania.
Rosenthal, Jacobson; odwiedzili szkołe podstawową i przeprowadzili badanie, które miało na celu pokazanie bardziej uzdolnionych uczniów. Tak naprawdę wybrali ich losowo. Na koniec roku uczniowie Ci osiągneli większe postępy w nauce niż pozostali uczniowie.
Badaniu temu zarzucono jednak błędy metodologiczne.
Jednak zgodnie z wynikami wielu badań nauczyciele już na początku roku formułują pewne oczekiwania wobec uczniów, które uczniowie najczęściej spełniają: ci uznani za bardziej zdolnych poczynią większe postępy.
SAMOSPEŁNIAJĄCA SIĘ PRZEPOWIEDNIA, R. Merton; zjawisko, mające miejsce gdy mamy jakies oczekiwania wobec innych i wywieramy taki wpływ na wydarzenia społeczne w otoczeniu tych osob, bądź na cechy ich osobowości, że dostosowują się do naszych oczekiwań.
Stwierdza się jednak, że takim wpływom łatwiej ulegają dzieci młodsze, nie mające ukształtowanego wyobrażenia o sobie.
9.1.2. Atrybucja w spostrzeganiu osób
Często do utrzymania kontaktu społecznego potrzebna jest wiedza o tym, co kryje się za wypowiedziami rozmówcy. Ma miejsce wtedy przypisywanie przyczyn ich słowom.
Albert Michotte; badał jak silna może być skłonnośc do przypisywania przyczyn temu, co zostało zaobserwowane. Posłuzył się do tego celu krążkiem z kwadracikami. Podczas kręcenia nim kwadraciki zbliżały się do siebie, następnie oddalały. Ludzie interpretowali to jako ucieczkę, gniew itd. W zależności od wykonywanych przez kwadraciki ruchom.
Fritz Heider; zwrócił uwagę na to, że najważniejsze są przyczyny jakie ludzie przypisują zachowaniom innych, np. jeżeli zona przypisze kryzys w małżeństwie temu, że jej mąż dużo pracuje to dalsze losy ich małżeństwa zaleza od jego tłumaczeń, natomiast gdy uzna, że przyczyna jest gasnąca miłość, jej starania o utrzymanie związku będą o wiele słabsze.
Teoria atrybucji - określa zasady jakie stosowane są przez przeciętnego człowieka, by przypisać zaobserwowanemu zachowaniu przyczyny oraz to, w jaki sposób znalezione wyjaśnienia wpływają na jego zachowanie.
9.1.2.1. Zasady ustalania przyczyn wewnętrznych i zewnętrznych
Kelley; Twierdził, że jeśli zachowaniom przypisywane są przyczyny zewn. lub wewn. to musi stosować określone reguły. Aby stwierdzić, że przypisana przez nas przyczyna jest słuszna musimy uzyskać trzy rodzaje informacji, określające stopień wyjątkowości, zgodności i stałości.
Gdy chcemy zweryfikować zdanie kolegi, że dany film jest fajny określamy:
wyjątkowość jego opinii - jak często twierdzi, że film, który zobaczył jest dobry
stopień zgodności jego opinii z opiniami innych osób
stałośc opinii - czy po wielokrotnym obejrzeniu tego filmu dalej twierdzi, że jest on dobry
Gdy wysoka jest WYJĄTKOWOŚĆ, STAŁOŚĆ I ZGODNOŚĆ przypisujemy wydarzeniu PRZYCZYNY ZEWNĘTRZNE.
Gdy WYJĄTKOWOŚĆ i ZGODNOŚĆ są niewielkie a STAŁOŚĆ znaczna nastepuje przypisanie PRZYCZYN WEWNĘTRZNYCH.
Czasem wystepuje przypisanie kilku przyczyn jakiemuś zachowaniu - znajomy chwali film, bo jego ojciec jest właścicielem kina i chce by jak najwięcej osób przychodziło na seans, ale twierdzi też, że film jest warty zobaczenia. Gdy wiemy, ze jego ojciec ma kino stwierdzimy raczej, że chwali film, bo chce zdobyc widzow a niekoniecznie podoba mu się on (ZASADA OBNIŻANIA WARTOŚCI).
9.1.2.2. Błędy atrybucji
Le Ross; PODSTAWOWY BŁĄD ATRYBUCJI ma miejsce, gdy obserwatorzy wyjaśniając zachowania innych, nie doceniają różnorodności wpływów sytuacyjnych, przeceniają natomiast rolę PRZYCZYN WEWNĘTRZNYCH.
Jest to rezultat automatycznego przetwarzania informacji.
Przy wyjaśnianiu własnego zachowania ludzie szukają przyczyn w sytuacji.
Dlaczego częściej zachowaniu innych niż swojemu przypisujemy przyczyny wewnętrzne?
Więcej wiemy o sobie niż o innych i dostrzegamy, że nasze zachowanie ściśle zależy od okoliczności. Innych ludzi widzimy tylko w określonych okolicznościach.
Siebie postrzegamy jako mobilnych i zdolnych do przystosowania się natomiast innych jako „zaprogramowanych”
Kierunek uwagi obserwatora różni się od kierunku uwagi wykonywującego czynność.
Obserwator widzi zachowanie a wykonujący czynność zwraca najpierw uwagę na otoczenie.
Czy wiara w sprawiedliwy świat może mieć negatywny wpływ na ludzi znajdujących się w trudnym położeniu?
Gdy sytuacjom nieprzyjemnym, niebezpiecznym przypiszemy jakąś przyczynę zredukujemy nasz lęk.
Melvin Lerner; „wiara w sprawiedliwy świat”. Człowiek, by nie stracic w niego wiary, gdy ktoś stanie się ofiara przestępstwa, albo mu pomoże albo uzna, że sobie na taki los zasłuzyla (pogląd, że nieszczęścia dotykają tylko złych ludzi, ze negatywne zdarzenia są spowodowane przez same ofiary). - pomaga to zredukować poczucie zagrozenia.
Podczas jednego z eksperymentów poproszono badanych, by osadzili osoby odpowiedzialne za gwałt młodej dziewczyny, kobiety zamężnej i rozwódki. Surowiej ukarani zostali ci, którzy odpowiadali za gwałt młodej dziewczyny i mężatki, ale one uznane zostały również w większej mierze zostały one uznane za współwinne temu, co się stało -> gwałt młodej dziewczyny i kobiety zamężnej zagrazał wierze badanych w „sprawiedliwy swiat”.
9.2 RÓŻNE SPOSTRZEGANIE OSÓB: SWOI I OBCY
Lepiej postrzegamy grupe, do której należymy.
Sherif; podzielił dzieci na obozie na dwie grupy. Członkowie tych grup zaczęli odczuwać poczucie przynależności do swej grupy. Rywalizacja wzmogła jeszcze to poczucie. Nasiliły się wypadki agresji miedzy członkami przeciwnych grup.
Nawet, gdy przydzieleni jesteśmy do grupy przypadkowo oraz gdy brak rywalizacji bardziej się z nia identyfikujemy. Człowiek o wyższym poczuciu wartości, zadowolony z siebie jest mniej skłonny do dyskryminowania grup obcych niż człowiek o niskim poczuciu własnej wartości -> prze ponizanie członków grup obcych tworza sobie korzystniejsze wyobrażenie o sobie.
Członkowie grupy obcej często są dla nas bardzo podobni a z kolei członkowie naszej grupy bardziej zróżnicowani. Wynika to z braku doświadczenia.
Podział ludzi na swoich i obcych odbywa się wg kryteriów subiektywnych.
9.3 PSYCHOLOGIA UPRZEDZEŃ
Jane Eliott; nauczycielka szkoły podstawowej powiedziała uczniom, ze ludzie o brązowych oczach sa lepsi od ludzi mającymi niebieskie oczy. Dzieci o oczach brazowych posadziła w pierwszych rzedach itd. Szybko poczuli oni wyższość nad niebieskookimi dziećmi. Następnego dnia nauczycielka powiedziała, że się pomyliła i to niebieskoocy ludzie sa lepsi. Sytuacja odwróciła się - dzieci o niebieskich oczach zaczeły szydzić ze swych brązowookich rówieśników.
UPRZEDZENIA:
Elementy poznawcze - negatywny stereotyp o członkach grupy obcej i pozytywny o członkach własnej grupy
Elementy emocjonalne - wyrażanie uprzedzenia przez wrogie uczucia wobec członków obcej grupy - dyskryminacja
Elementy behawioralne - zachowania mające obrazić, ponizyc członków grupy przeciwnej
Przyczyną uprzedzeń może być brak równego podziału dóbr i korzyści - poczucie niesprawiedliwości, jak także zagrożenie utraty dobrobytu, czyli względny niedostatek.
Gdy grupy dążą do podziału grup swojej grupie przydzielają większą część a obcej mniejszą i uważają to za sprawiedliwe.
Niektórzy ludzie częściej ulegaja uprzedzeniom niż inni m.in. tacy o osobowości autorytarnej. Powstaje ona we wczesnym dzieciństwie na skutek określonych metod wychowawczych. Rodzice rozkazujący i karzący sprawią, że ich dziecko będzie wrogo nastawione do innych.
Wg Patrici Devine niektórzy bezkrytyczne przyjmują stereotypy.
W jaki sposób można zapobiegać powstawaniu konfliktów będących następstwami uprzedzeń?
Częsty kontakt grup, między którymi występują uprzedzenia, dzięki wzajemnym poznaniu się. Pomoże to jednak tylko wtedy, gdy będą spotykać się jako równy z równym.
Stworzenie możliwości skutecznej współpracy - gdy nie przyniesie ona rezultatów wzajemne oskarżenia się pogłębią, bo będą sobie wzajemnie przypisywać winę.
Metoda Jane Eliott, nauczycielki ze szkoły podstawowej, pozwalająca odczuć uprzedzenia na własnej skórze.