Adam Mickiewicz, Grażyna,
posł. Zdzisław Libera.
(tylko wstęp)
WSTĘP
młodzieńczy poemat (24 lata).
treść - odnosi się do dziejów średniowiecznej Litwy. Autor oparł się na pracach badaczy polskich i obcych, a utwór opatrzył przypisami historycznymi; Grażyna - poemat historyczny vel historyczna powieść poetycka; cechę: połączenie prawdy historycznej z fikcją, z fantazją poety; wątek fabular-ny: Książę Litewski, Litawor, ażeby pomścić krzywdę doznaną od innego księcia litewskiego, Witoł-da, pragnie sprzymierzyć się wrogami ojczyzny, krzyżakami, i razem z nimi napaść na jego ziemie. nie dopuszcza jednak do tego żona księcia, Grażyna. posłowie krzyżaccy, którzy przyjechali do Li-tawora, zostają odprawieni. Dochodzi do walki Litwinów z Krzyżakami, w której Grażyna ginie. W ostatnich, rozstrzygających, chwilach bitwy zjawia się w postaci czarnego rycerza Litawor, który przechyla zwycięstwo na stronę Litwinów, ale i on umiera, rzuca się bowiem na stos, na którym zgodnie z dawnym obyczajem płoną zwłoki jego żony.
poemat opowiada o bohaterskim czynie dzielnej kobiety, która nie chce dopuścić do zdrady ojczyz-ny. Grażyna nie może znieść myśli, że jej mąż, powodowany fałszywą ambicją i zaślepiony gnie-wem, zamierza wszczynać bratobójczą walkę. Samowolnie, bez wiedzy męża każe odprawić pos-łów krzyżackich, nie zdając sobie sprawy z konsekwencji tego kroku. Kiedy Krzyżacy, mszcząc się za doznaną zniewagę ruszają przeciw Litwinom, Grażyna w zbroi Litawora staje na czele hufców litewskich i przewodzi walce. Głównym motywem jej postępowania jest instynkt narodowy. Nie prze-żywa wątpliwości i wahań. A choć naraża się na konflikt z mężem, działa zgodnie ze swoim sumie-niem. Postawa Grażyny wyklucza możliwość konszachtów i paktów z wrogiem ojczyzny. Jej śmierć w walce to jakby wyzwanie rzucone tym, którzy skłonni byli szukać porozumienia z zaborcą pod po-zorem płynących stąd korzyści.
Kleiner: pod maską historyczności rewolucyjny dramat polityczny.
Grażyna: niezwykła uroda, wdzięki kobiece + powaga, pomagała księciu w rządach, brała udział w polowaniach; chwile słabości, załamania, roztargnienia, idąc do boju, przywiesza miecz (wbrew obyczajowi rycerskiemu) z prawej strony; jej wielkość - w rozstrzygającym momencie bez cienia wątpliwości poszła za głosem honoru i patriotyzmu.
Litawor - postać psychologicznie bardziej złożona; pełen temperamentu i pasji wewnętrznej, mści-wy, zapamiętały w gniewie, ambitny, w pragnieniu zemsty i woli działania zdolny do zdrady; moral-ny przełom: śmierć na stosie = akt rehabilitacji moralnej, wyraz przekonania, że czyn haniebny wy-maga potępienia i akry.
postać Grażyny idea bohaterstwa w sferze walki o najwyższe wartości w życiu, Litawora mo-tyw przemiany duchowej człowieka, który na drodze ofiary z życia odzyskuje godność.
Rymwid - stary doradca i przyjaciel księcia, mądry starzec usiłuje przeciwstawić się walce bratobój-czej, nie może pogodzić się z możliwością zawarcia przymierza z okrutnym wrogiem Litwinów; ukła-dy z wrogiem nie godzą się z jego poczuciem honoru i elementarnym obowiązkiem wobec własne-go narodu. Apeluje do księcia, wzywa go do zgody z Witołdem, tłumaczy, czym dla Litwy są Krzy-żacy, którzy chytrzy i dumni, czyhają tylko na chwilę, by kraj cały zagarnąć; ciężki oskarżenie bez-względnej zaborczości zakonu krzyżackiego w stosunku do narodów, które podbijał; deklaracja nie-złomności i wyraz jednoznacznej, bezkompromisowej postawy; = wyraziciel sumienia narodu.
czytelnicy doszukiwali się aluzji do współczesności, mogli dosłuchać się przestrogi i ostrzeżenia w dziedzinie stosunków politycznych. Na okres pojawienia się Grażyny (rok 1823) przypadają czasy pierwszych tajnych organizacji młodzieży, które potępiały ściślejsze kontakty z zaborcą.
poemat obfituje w szczegóły obyczajowe (o koniach żmudzkich, używanych przez Litwinów, o pie-lęgnowanych i czczonych przez nich wężach, o zwyczaju palenia ciał, o litewskiej zbroi średniowie-cznej, o sposobie walki…).
„Przypisy historyczne” poety tłumaczone wyrazy, imiona, obyczaje, odwoływał się do dzieł histo-ryków.
tragizm - śmierć Grażyny (młoda, pełne cnót kobieta), Litawor (zaślepienie, chęć naprawy błędu).
epicki charakter: tok narracji, dokładność opisu, sposób charakteryzowania bohaterów, wiersz ujęty w rytm 11-zgłoskowca.
klasycyzm: motywy z Iliady (Rymwid-Nestor, Litawor-Achilles), porównania, regularność wiersza, przenośnie.
romantyzm: średniowiecze, ludowość, kompozycja (nieprawdopodobieństwa, zagadki, tajemnice), motyw przebrania się, pojawienie się tajemniczego rycerza, epilog wydawcy, indywidualności.
poemat wysoko oceniony przez Maurycego Mochnackiego w O literaturze polskiej w wieku XIX.
2