Ośrodkowy Układ Nerwowy- 1
Cele nauczania
Wprowadzenie i powtórzenie informacji o lekach stosowanych w leczeniu zaburzeń OUN: schorzeniach neurodegeneracyjnych; lekach przeciwlękowych i nasennych; lekach stymulujących OUN; lekach przeciwdepresyjnych; oraz stabilizatorach nastroju.
Omówienie działań niepożądanych leków z tych grup w obrębie oka.
Kluczowa terminologia i leki
Choroby neurodegeneracyjne
Karbidopa/ Lewodopa
Inhibitory MAO - B
Selegilina
Inhibitory COMT
entakapon
Agonista receptorów dopaminy
bromokryptyna
pramipreksol
inhibitory Acetylocholinoesterazy
donepezyl
antagoniści receptorów NMDA
Memantyna
Leki przeciwlękowe
Receptory GABA
Benzodiazepiny
Alprazolam
Klonazepam
Diazepam
Lorazepam
flumazenil (antagonista)
Buspirone
Leki nasenne
Flurazepam
Temazepam
Triazolam
Zolpidem
Eszopiklon
(Barbiturany)
(Fenobarbital)
(Tiopental)
Leki stymulujące OUN
Amfetamina
Kokaina
Metylofenidat
Leki przeciwdepresyjne
Trójpierścieniowe
Amitryptylina
Dezypramina
Selektywne Inhibitory Wychwytu Zwrotnego Serotoniny (SSRI)
Fluoksetyna
Citalopram
Inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny/ norepinefryny
Wenlafaksyna
Atypowe leki przeciwdepresyjne
Bupropion
Trazodon
Inhibitory MAO
Fenelzyna
Stabilizatory nastroju
Lit
Karbamazepina
Kwas walproinowy
I. Wstęp
II. Neuroprzekaźniki istotne dla OUN
Norepinefryna/ Epinefryna
Nastrój (afekt), regulacja ze strony u. autonomicznego
Serotonina (skrócona nazwa to 5-HT-1A, 5-HT-3 itp.)
nastrój, czynność przewodu pokarmowego
GABA (kwas gamma aminomasłowy) (działanie hamujące)
dopamina
poruszanie się - równowaga m. dopaminą a acetylocholiną
Glutamat
NMDA (podgrupa receptorów glutamatu) (pobudzanie)
Enzymy:
Monoaminooksydaza (MAO)
MAO - A - norepinefryna, serotonina
MAO - B - dopamina
Katecholotlenometylotransferaza (COMT)
metabolizuje/ powoduje rozkład katecholamin (epinefryna, norepinefryna, dopamina)
Leczenie Chorób neurodegeneracyjnych
A. Choroba Parkinsona—zaburzenia poruszania się;
niszczenie neuronów w istocie czarnej mózgu zawierających dopaminę
Karbidopa/ Lewodopa
(Karbidopa hamuje obwodową dekarboksylazę dopaminy)
Może wywoływać midriazę
Inhibitory MAO-B (monoaminooksydaza B metabolizuje dopaminę)
(MAO-A metabolizuje norepinefrynę a inhibitory 5-HT stosuje się w przypadku depresji)
Selegilina
Inhibitory COMT
COMT rozkłada dopaminę. Hamowanie tego enzymu = podwyższone poziomy dopaminy)
Entakapon - selektywne odwracalne hamowanie COMT
Agoniści receptorów dopaminy:
bromokryptyna
pramipreksol
Choroba Alzheimera (wyłącznie leczenie objawowe)
inhibitory Acetylocholinoesterazy
donepezyl
antagoniści receptorów NMDA
(? możliwe również działanie ochronne w jaskrze - chronią komórki zwojowe siatkówki)
Memantyna - inhibitor niekonkurencyjny
Leki przeciwlękowe/nasenne
A. Leczenie zaburzeń lękowych
Lęk to często zgłaszany objaw w psychiatrii.
- Nieprzyjemne uczucie napięcia, obawy i niepewności
- Strach wydaje się mieć nieustalone źródło.
Objawy: Częstoskurcz, potliwość, drżenie, kołatanie serca.
Beznodiazepiny są najszerzej stosowanymi lekami przeciwlękowymi.
Może rozwijać się tolerancja i uzależnienie od leków. Odstawienie musi być stopniowe.
O receptorach GABA i ich podjednostkach
Benzodiazepiny
Alprazolam |
Flurazepam |
Chlordiazepoksyd |
Okazepam |
Klonazepam |
Triazolam |
Diazepam |
|
Mechanizm działania:
Receptor docelowy GABA (kwas gamma aminomasłowy)
Receptory GABAA (inotropowe)
Kanał jonów Cl-, złożony z wielu podjednostek, bramkowany ligandem
Powoduje błyskawiczną hiperpolaryzację błon komórkowych
Właściwości farmakologiczne
- W niewielkich dawkach zmniejsza lęk selektywnie poprawiając przekaźnictwo GABAergiczne, hamując obwody neuronalne w układzie limbicznym.
rozkurcz mięśni
Powoduje rozkurcz mięśni szkieletowych zwiększając czynność hamującą przedsynaptyczną w rdzeniu kręgowym
amnezja następcza/ przejściowe upośledzenie pamięci
działanie przeciwdrgawkowe
działanie sedacyjne/ lek nasenny
Zastosowanie terapeutyczne
Zaburzenia lękowe
Nie do łagodzenia zwykłych stresów życia codziennego
Zastosowanie w silnych długotrwałych lękach przez krótki okres czasu
Leki krótkodziałające (diazepam)
Zastosowanie w zaburzeniach lękowych z napadami lęku
Farmakokinetyka
Wchłanianie i dystrybucja
Leki lipofilne
Szybkie i całkowite wchłanianie po podaniu doustnym
Czas trwania działania:
Długodziałające (1-3 dni), średnio długo działające (10-20 godzin), krótkodziałające (godziny..)
Tolerancja:
Zespół odstawienia:
Działania niepożądane:
Antagoniści benzodiazepin (stosowanie w przypadku przedawkowania):
flumazenil
inne leki przeciwlękowe (jeden przykład):
Buspiron (działa na receptory 5HT-1A)
B. Leczenie bezsenności lub leki nasenne
Wiele leków przeciwlękowych wykazuje także działanie nasenne.
Benzodiazepiny stosowane ze względu na działanie nasenne:
Flurazepam
Temazepam
Triazolam
Leki nasenne nie będące benzodiazepinami
Zolpidem (działa na podgrupę receptorów benzodiazepin)
Eszopiklon (jedyny lek skuteczny w leczeniu bezsenności przez okres do 6 m-cy)
Barbiturany i wodzian chloralu - rzadko stosowane ze względu na dostępność skuteczniejszych i bezpieczniejszych leków.
Leki stymulujące OUN
Amfetamina (ograniczone zastosowanie medyczne)
Kokaina
Pomimo nadużywania leku, kokaina nadal jest legalnie stosowana jako środek znieczulający miejscowo do zabiegów w obrębie oka i błon śluzowych.
Metylofenidat (nazwy handlowe: Ritalin, Concerta)
Stosowany w farmakoterapii Zespołu Nadpobudliwości Psychoruchowej z Deficytem Uwagi (ADHD).
Stosowany w leczeniu narkolepsji
Leki przeciwdepresyjne
Mechanizmy działania i receptory:
Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (w tej grupie istnieje szereg leków; wymieniamy tylko dwa)
Wady: wydłużone rozpoczęcie działania (tygodnie) i działanie antycholinergiczne
Amitryptylina
Dezypramina
Selektywne Inhibitory Wychwytu Zwrotnego Serotoniny (SSRI)
Zalety: szybszy początek działania leku, względnie nieliczne działania niepożądane
Fluoksetyna (nazwy handlowe w Polsce: Prozac, Seronil, Fluoksetyna. Fluoxetin, Bioxetin)
Citalopram (Celexa)
(Obecnie kontrowersyjna kwestia bezpieczeństwa stosowania u dzieci i młodzieży)
Inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny/ norepinefryny
Działanie oparte na teorii że w mechanizmie depresji uczestniczą zarówno serotonina jak i epinefryna.
Wenlafaksyna
Atypowy lek przeciwdepresyjny (nie pasuje do żadnej z kategorii)
Bupropion
Działa na receptory serotoniny, norepinefryny, i dopaminy.
Stosowany jako lek przeciwdepresyjny (nazwa handlowa: Wellbutrin), ta sama substancja czynna pod inną nazwą handlową znana jako lek wspomagający rzucenie palenia (Zyban)
Trazodon
Często stosowany jako lek nasenny u pacjentów leczonych także z powodu współistniejącej depresji.
Inhibitory MAO
Fenelzyna
Należy ograniczyć podaż tyraminy/ tryptaminy w diecie (sery, wino, produkty sojowe)
Selegilina (stosowana też w leczeniu choroby Parkinsona)
Lek dostępny jest w postaci systemu transdermalnego (plastry); najniższe dawki stosuje się bezpiecznie bez ograniczeń dietetycznych.
Stabilizatory nastroju
Lit
Należy monitorować podaż płynów — zatrzymanie sodu lub stosowanie diuretyków może zwiększać ryzyko działania toksycznego leku. (Monitoruje się stężenie litu w surowicy).
Karbamazepina
(wiele interakcji z innymi lekami, możliwość autoindukcji metabolizmu własnego leku)
Kwas walproinowy
(konieczność monitorowania ze względu na możliwe działanie hepatotoksyczne)
Karbamazepina i kwas walproinowy to leki przeciwpadaczkowe stosowane w zapobieganiu napadom padaczki. Mechanizm ich działania jako stabilizatorów nastroju nie jest w pełni zrozumiany.
VIII. Działania niepożądane w obrębie oka wymienionych leków działających na OUN.
pochodne amfetaminy, kokaina - wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego
barbiturany - zapalenie spojówek, opadanie powieki (ptoza), zanik nerwu wzrokowego
Karbamazepina - widzenie rozmyte
Wodzian chloranu - zapalenie spojówek (starszy lek stosowany jako lek nasenny)
Diazepam - oczopląs
Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne - wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego
Strona 6 z 6 Ośrodkowy Układ Nerwowy-1
Carol L. Beck, Pharm.D., Ph.D.
Ośrodkowy Układ Nerwowy- 1 Strona 5 z 6
Carol L. Beck, Pharm.D., Ph.D.