NARRACJA
- wszechobecność narracji, jesteśmy zanurzeni w narracjach, które stanowią znak naszego kulturowego bycia w świecie. Jesteśmy otoczeni opowieściami. W zabudowie tej dadzą się wykryć jednak szczeliny, a całość może okazać się nietrwałym produktem. Dlaczego sprawy te znajdują się ostatnio w centrum zainteresowań? Opowieści najwyraźniej kształtują się w literaturze. Dlatego właśnie tu proponuje się zestaw narzędzi badania narracji.
Od Arystotelesa: zasada uporządkowania fabuły prowadzi do mimesis, a ta do katharsis.
2 nurty w badaniach nad opowiadaniem w XX wieku:
- discours (narracja) - uwaga na zasadach budowania wypowiedzi, narracyjnych strategiach wobec odbiorcy.
- narratologia - zdarzenia, schematy fabularne, zasady generowania fabuł
Lata 60 - skupienie uwagi głównie na strukturze schematów fabularnych kosztem wypowiedzi narracyjnej. Już w latach 70 te 2 poziomy zaczęły zbliżać się do siebie. Narratologia przyjęła dziś nowe oblicze.
Współczesny wygląd teorii narracji zapoczątkowany pod koniec lat 60 - przełom poststrukturalistyczny (odejście od sterylności badań liter., zmiany w podejściu do podmiotu - w kategoriach tożsamości i różnicy, a nie jak wcześniej struktury. Czyli to, co jednostkowe a jednocześnie wtopione w konteksty kulturowe, próby uchwycenia uwikłań podmiotu).
Narratologia literaturoznawcza zaczęła łączyć różne dyscypliny. Kategoria narracji zajęła jedno z naczelnych miejsc w humanistyce.
W efekcie kulturowego zwrotu w badaniach literackich, przemianie uległ sposób traktowania narracji przez samych literaturoznawców: sprzężenie zwrotne, włączenie nowych pytań.
II
Wszechogarniająca kategoria narracji współgra z dwoma sferami znaczeniowymi: fikcją i reprezentacją - kategorie współzawodniczące ze sobą w stopniu ekspansywności. Narracja reprezentuje obie te sfery.
Brak zaufania do nagiego faktu, rzeczywistość niedostępna - fikcja, ale też i narracja. Często znak równości między fikcjonalizacją a fabularyzacją. Fikcjonalność 0 nakładanie konstruktów na niepoznawalną, nierozstrzygalną rzeczywistość. Gdy wychodzi się z założenia, że wszystko jest elementem fikcji, wówczas narracji przypisuje się bardzo ważną rolę - strażniczki znaczeń. Kolejna przyczyna zainteresowania narracją.
Uwypuklone wymiary narracji:
ontologiczny
poznawczy
etyczny
kulturowy (nieodłączny, związany z każdym z nich)
Traktowana jako instrument poznania. Testowanie jej granic staje się testowaniem granic poznania. Poszukiwanie genezy aktywności narracyjnej - albo jako mediatyzacja (zależność kulturowa) albo wrodzona skłonność (dyspozycja mentalna). Obydwa te podejście traktują ją inaczej, ale nie muszą się wykluczać.
Narracyjne ujęcie podmiotu: procedury rozumienia siebie, zabiegi autonarracyjne, ujmowanie przygodności istnienia w ramy opowieści, ale także przekraczanie wzorców kulturowych. Za Katarzyną Rosner - wydobywana rola narracji w konstruowaniu tożsamości. Procesualne rozumienie podmiotu - narracyjne pojmowanie świata i siebie. NARRACJA JAKO STRUKTURA SAMOROZUMIENIA!
Sam zakres znaczeniowy narracji mieści się: między szeroko pojmowaną procesualnością, czasowością, następstwem przyczynowo skutkowym, a rozumieniem bliskim poetyce (jako opowieść: zdarzenia, czas, przestrzeń, bohaterowie). We wszystkich tych użyciach procesualność jest elementem niezmiennym, zaś podstawę pełni wzorzec fabularno-narracyjny.
III
Jak wygląda relacja między jej wszechobecnym wsytępowaniem a jej pojmowaniem na gruncie nauki o literaturze a także samej literaturze?
Co świadczy o zróżnicowaniu między humaist. refleksją o narracji, narracją literacką i narracją w literaturoznawstwie?
NARRACJA - NAUKI HUMANISTYCZNE - najszersza kategoria
- oswajanie bądź kreacja świata (epistemologia)
- fabularyzacja - porządkuje, koherencja sensów
Opowieść (o sobie) może powstawać w efekcie negocjacji z wieloma wzorcami tożsamości narracyjnej podsuwanymi przez kulturę. Różne schematy gatunkowe, jednakże zawsze wydobywa się aspekt porządkująco-scalający, dążenie do znaczeniowej koherencji.
- „prawda narracyjna”
- funkcja scalająco-interpretująca
- dziury narracyjne, szczeliny
- zalecenie narracyjnego prowadzenia lekcji
Podstawowy problem między świadomością rozproszenia współczesnej egzystencji a poszukiwaniem form integrujących.
- przekonanie o fabularyzacji, które pełni rolę sensotwórczą, ale jako ostateczne koło ratunkowe, przesłona dla retoryczności, przesłania niemożność dotarcia do nagiego faktu daje jedyne możliwe poczucie odnajdywania porządku.
Clifford - niebezpieczeństwa narracji - opowiadać o innym można, ale gdy umknie się narracyjności. Wzorcem staje się ponownie literatura. Nurty o podłożu etycznym najsilniej oddziałują obecnie na narrację. Narracja łączy triadę JA - ŚWIAT - INNY, niechęć wobec finalności domykającej sens, aprobatę zyskuje zaś opowieść literacka obnażająca swą samowiedzę, w szczególności podważająca własne sposoby konstruowania świata.
- antyfinalność (Rorty)
We wszystkich odmianach spojrzeń narratywistyczna perspektywa wydobywającafabularno fikcjotwórczy charakter naszego bycia w świecie w sposób wyjątkowy ścisły łączy się z literackością.
IV
A sama literatura?
* Przyzwyczaiła nas do tego, że problematyzuje proces opowiadania, przełamując własne możliwości i zarazem je pomnażając.
* Literatura odsłania pogranicza pojęć łączonych ze sobą: fikcja - narracja - reprezentacja. Od modernistycznej tęsknoty za ogarnięciem niepoznawalnego rzeczywistości po postmodernistyczną fragmentację. Nsrracyjność zanegowana. Literatura nie tylko wydobywa jej sens sensotwórczy, ale także uwidacznia zakwestionowanie jej mocy scalającej. Jedynie literatura daje możliwość scalania i dezintegracji jednocześnie, oswajania i odswajania świata.
* odejście od narracji trzecioosobowej i technik sprzyjających opowieści z punktu widzenia postaci - lęk przed zagarnięciem postaci.
* Narratologia nie tylko przesyciła inne dyskursy, ale także - sama nasączona nową problematyką rozszerzyła obszar swoich zainteresowań. Jej ugruntowanie w przestrzei kulturowej współgra z pozostałymi dyskursami. Badania w stronę podmiotu, kategorii osoby, ale także postaci literackiej.
* narratologia nasycona antropologią kulturową, przejawy autobiografizmu, kreowania autonarracji, uwaga na sposobie przedstawiania inności. W parze z pojawieniem się studiów genderowych czy z krytyką postkolonialną - perspektywa badawcza nastawiona na zagadnienia płci kulturowej, etniczności, władzy, polityki, inność, relacje między fikcją a historią.
PODSUMOWUJĄC: ekspansja kategorii narracji - aspekt badań na zróżnicowaniu i wielości oparty. To zróżnicowanie stanowi o jego sile. Mogłaby stanowić niebezpieczeństwo gdyby była ujednolicona o władczych zapędach. Opowiedzenie się za wzajemnym przenikaniu się dyscyplin.
Czy zatem literatura niesie w sobie element jednoczący pozostałe dyscypliny?
Bachtin - „upowieściowienie” gatunków literackich, bliżej do przygodności niż totalności, myśli słabej niż mocnej.
Kategorai narracji funkcjonuje jako przedmiot badań. Dlatego tęz literaturoznawcze pole zyskuje tak dużą rangę.
Skoro na literaturę patrzy się poprzez pryzmat narracji kulturowych, a na narracje kulturowe poprzez pryzmat literatury, czy zatem panuje tu harmonia czy konflikt? W sferze poznania konflikt: między testowaniem granic typowym dla literatury a wkładaniem narracji w ramy scalające na gruncie innych dyscyplin. W perspektywie etycznej więcej porozumienia. Literaturoznawczy dyskurs zaś zmuszony jest do nieustannego przekształcania samego siebie.
To właśnie literatura obracając się wśród konstruktów kulturowych, może je przenikać, obrabiać.