Dochody i wydatki gminy
Warunkiem koniecznym realizacji przez samorząd terytorialny nałożonych na niego zadań jest posiadanie odpowiednich zasobów finansowych.
Zasoby pieniężne gmin są gromadzone przede wszystkim w ich budżetach, w mniejszym natomiast zakresie na kontach poza budżetowych funduszy celowych (np. funduszy ochrony i kształtowania środowiska). Dla samodzielności samorządu terytorialnego nie są obojętne źródła i metody pozyskania środków pieniężnych. Wydaje się, że z punktu widzenia samodzielności gmin nadal istotne znaczenie ma podział dochodów na tzw. własne, tj. dochody przyznawane ustawowo organom lokalnym na czas nieoznaczony, i tzw. dochody obce, które nie mają charakteru stałego, a ponadto nie są to dochody płynące z własnej działalności organów lokalnych i przyznanych budżetom lokalnym danin publicznych.
Dochody własne mogą pochodzić z wielu źródeł, np. z tzw. danin publicznych (podatków i opłat komunalnych), udziałów gmin w dochodach niektórych podatków państwowych, dochodach z tzw. majątku komunalnego.
Dochody obce - konieczność ich występowania i rozmiary zależą od wielu czynników:
zróżnicowanie terytorialne dochodów własnych, jest to spowodowane odmiennością warunków naturalnych, gospodarczych i infrastrukturalnych,
równomierne zapewnienie realizacji potrzeb socjalnych społeczności lokalnych,
bariera komercjalizacji usług komunalnych i socjalnych,
ograniczenie odrębności stanu infrastruktury technicznej,
niwelacja skutków centralnych decyzji gospodarczych.
Do kategorii dochodów obcych zalicza się: udziały we wpływach; z podatków państwowych; dotacje ogólne, celowe i wyrównawcze oraz dochody pochodzące z tzw. redystrybucji poziomej dokonywanej między jednostkami tego samego szczebla o zróżnicowanych dochodach własnych.
W odniesieniu do każdego szczebla samorządów ustawa wyróżnia dochody, które wystąpią w każdej jednostce ( obligatoryjne ) oraz takie, które mogą lecz nie muszą znaleźć się wśród źródeł dochodów konkretnego samorządu ( fakultatywne ).
Ustawa o dochodach jednostek samorządów terytorialnych przewiduje następujące obligatoryjne źródła dochodów gmin:
1/ wpływy z podatków:
● rolnego,
● od nieruchomości,
● leśnego,
● od środków transportowych,
● od działalności gospodarczej osób fizycznych, opłacanej w formie karty podatkowej,
● od spadków i darowizn,
● od posiadania psów
● od czynności cywilnoprawnych.
2/ Wpływy z opłat:
● skarbowej,
● eksploatacyjnej,
● targowej,
● miejscowej,
● administracyjnej.
● innych, pobieranych na podstawie innych przepisów.
3/ Udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa w wysokości
27,6% wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT ), zamieszkałych na terenie gminy,
5% wpływów z podatku dochodowego od osób prawnych (CIT) i jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej, posiadających siedzibę na terenie gminy,
4/ Subwencja ogólna,
5/ Dochody uzyskiwane przez jednostki budżetowe gmin oraz wpłaty od zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych gminy,
6/ Dotacje celowe z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej zlecone gminie oraz inne zadania zlecone ustawami,
7/ Odsetki od środków finansowych gminy, gromadzonych na rachunkach bankowych,
8/ Dochody z majątku gminy.
Wśród fakultatywnych źródeł dochodów gminy wymienione zostały:
1/ dotacje celowe na dofinansowanie zadań własnych gmin,
2/ dotacje celowe na zadania realizowane przez gminę na podstawie porozumień z organami administracji rządowej lub z innymi jednostkami samorządu terytorialnego,
3/ dotacje celowe z budżetu państwa na usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego,
4/ dotacje z funduszy celowych,
● środki finansowe pochodzące ze źródeł zagranicznych nie podlegające zwrotowi oraz środki na współfinansowanie programów realizowanych z udziałem środków zagranicznych nie podlegających zwrotowi,
5/ spadki, zapisy i darowizny,
6/ odsetki od pożyczek udzielanych przez gminę,
7/ opłaty prolongacyjne oraz odsetki od nieterminowo regulowanych należności, stanowiących dochody gmin,
8/ odsetki i dywidendy od wniesionego kapitału,
9/ dochody z kar pieniężnych i grzywien, określonych odrębnymi przepisami,
10/ inne dochody należne gminie na podstawie odrębnych przepisów.
Do dochodów gminy możemy zaliczyć także zaciąganie kredytów i pożyczek, które możemy sklasyfikować w dwóch kategoriach:
1) krótkoterminowe - na zadania bieżące,
2) długoterminowe - na zadania inwestycyjne.
Gmina może także emitować obligacje gminne (komunalne) dla pozyskania środków na finansowanie inwestycji gminnych. Obligacje mogą też zapewnić elastyczne sterowanie wielkością i strukturą przychodów gminy. Samorządy lokalne mogą w sytuacji nadwyżki środków finansowych wykupywać obligacje, bądź też w przypadku niedoboru, emitować nowe.
Wydatki gmin są odzwierciedleniem realizacji ich zadań. W wielkości poszczególnych rodzajów wydatków znajdują odbicie kierunki i zakres zadań powierzonych gminom do wykonania.
Wydatki gminy możemy podzielić na 12 sektorów:
1) rolnictwo
2) transport,
3) gospodarka komunalna,
4) gospodarka mieszkaniowa,
5) oświata i wychowanie,
6) kultura i sztuka,
7) ochrona zdrowia,
8) opieka społeczna,
9) kultura fizyczna i sport,
10) turystyka i wychowanie,
11) Administracja państwowa i samorządowa,
12) Urzędy naczelnych organów.
Wszystkie wydatki gminy powinny być planowane zgodnie z prawnymi uregulowaniami ustalającymi zadania dla gmin oraz charakterem, jaki nadają przepisy ustawowe poszczególnym zadaniom. Jeżeli Rada Gminy nie wprowadzi do uchwały budżetowej wydatków, które powinny się w niej znaleźć, to Regionalna Izba Obrachunkowa może orzec, iż uchwala taka jest nieważna w części lub w całości. Nie oznacza to, że gminy nie mają samodzielności w sposobie realizacji i wydatkowaniu środków finansowych. Są one bowiem nie tylko uprawnione, ale i zobowiązane do wykonywania zadań, a w szczególności zadań własnych, w taki sposób, aby nie naruszając przepisów prawnych właściwie zaspokajać wcześniej rozpoznane potrzeby mieszkańców danego terenu.